Morgunblaðið - 10.11.2021, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 2021
Þrátt fyrir að rjúpn-
astofninn sé nú sá
minnsti frá upphafi
talninga, 1995, í 27 ár,
eru veiðimenn enn
komnir á stjá, þökk
sínum miklu áhrifum í
stofnunum og ráðu-
neytum og þökk sé
uppburðalitlum ráð-
herra, enda er um
minnst 5.000 manna
lið að ræða, allt grátt fyrir járnum,
og klæjandi í fingurna með það að
tæta niður fuglinn. Þjóðarfuglinn.
Bakgrunnurinn
Rjúpnastofninn nú í haust er
kominn í algjört lágmark. Talinn
vera 248.000 fuglar. Á framanverðri
síðustu öld taldist hann allt að fimm
milljónir rjúpna, þrátt fyrir allan
náttúrulegan ágang, m.a. fálka, refa
og sníkjudýra. Með ágangi og veið-
um manna var svo komið árið 2002
að hauststofninn var í fyrsta sinn
kominn niður fyrir 300.000.
Þáv. umhverfisráðherra, Siv
Friðleifsdóttir, framsóknarkona
með bein í nefinu, ákvað þá að friða
rjúpuna, fyrst í þr jú ár; árin 2003,
2004 og 2005. Árangurinn var sá að
stofn rjúpu tvöfaldaðist 2004 og aft-
ur 2005. Hefði friðun haldist áfram,
eins og Siv hafði ákveðið, hefði
hann eflaust tvöfaldast aftur sum-
arið 2005 og náð verulegri hæð aft-
ur. En nýr umhverfisráðherra tók
við frá Sjálfstæðisflokki, Sigríður
Anna Þórðardóttir, sem virðist ekki
hafa haft sama skilning á mikilvægi
íslenskrar náttúru, því hún gaf eftir
fyrir ágangi blóðþyrstra veiði-
manna og leyfði veiðar aftur haust-
ið 2005.
Og hvernig stóðu
mál vorið 2020?
Aftur var hauststofninn, nú í ann-
að sinn frá upphafi talninga, kom-
inn niður fyrir 300.000. Hefði Siv
verið umhverfisráðherra hefði hún
eflaust friðað aftur. En illu heilli
var umhverfisráðherrann nú Guð-
mundur Ingi Guðbrandsson, sem á
að heita grænn, þó þess gæti frem-
ur lítið, alla vega í dýravernd-
armálum. Í stað friðunar ákvað rá-
herra í fyrra að 5.000 veiðimenn
mættu veiða fimm fugla hver:
25.000 fugla. Var sú ráðgjöf komin
frá helsta rjúpnasérfræðingi lands-
ins, Ólafi Karli Nielsen, sem reynd-
ar er sjálfur rjúpnaveiðimaður, og
þáverandi forstjóra Náttúru-
fræðistofnunar Íslands (NÍ), Jóni
Gunnari Ottóssyni.
Þessi veiðiáform 2020 voru auð-
vitað út í hött, fimm fuglar á mann,
m.a. vegna þess að meðalveiði á
mann um árabil hafði verið 12 fugl-
ar. Er þá miðað við uppgefna og
skjalfesta veiði, en flestum mun
vera ljóst að slíkar skriflegar til-
kynningar veiðimanna kunna að
vera misgóðir pappírar. Eitthvað af
pappírum kann líka að vanta. Enda
var svo komið fyrir stofninum nú í
vor, 2021, að hann hafði dregist
saman um frekari 30%.
Hvernig mat NÍ þessa stöðu?
Nýr forstjóri sem virtist lofa
góðu tók við hjá NÍ á þessu ári,
Þorkell Lindberg Þórarinsson.
Bundu menn vonir við að hann
myndi marka nýja og dýravænni
stefnu fyrir veiðar villtra dýra enda
fána Íslands fábrotin. Það var þó
ekki fagnaðarefni að nýr forstjóri
hafði sjálfur stundað rjúpnaveið-
ar.Enda kom á daginn að nýr for-
stjóri og langtímarjúpnasérfræð-
ingur stofnunarinnar, báðir
rjúpnaveiðimenn, lögðu til við ráð-
herra að veiðar héldu áfram, eins
og lítið hefði ískorist, en nú yrðu
leyfðar fjórar rjúpur á
mann, alls 20.000 fugl-
ar.
Meðferð umhverf-
isráðherra
18. október mun svo
ráðherra hafa fengið
þessa gæfulegu send-
ingu, ráðgjöf frá NÍ,
sem mun hafa komið
við í Umhverfisstofnun
(UST) til umsagnar en
UST viðist hafa talið
hana faglega ráðgjöf
og góða. Umhverfisráðherra væfl-
aðist svo með málið í 10 daga en
skoðun undirritaðs er að ráðherra
með bein í nefinu og ábyrgð-
artilfinningu gagnvart lífríki og
náttúru Íslands hefði ekki þurft
nema dag til að ákvarða friðun. 28.
október kom svo ráðherra með þá
athugasemd í RÚV-morgunútvarpi
að með fyrirliggjandi veiðiráðgjöf
mætti reikna með að 32.000 fuglar
yrðu drepnir í stað 20.000, eins og
tillögugerð NÍ gekk út á. Þetta bil
yrði að brúa. Hvernig ráðherra
fékk töluna 32.000 fuglar, þegar
reiknað var með 5.000 veiðimönum
og uppgefinni meðalveiði upp á 12
fugla á veiðimann, er ekki vitað.
Upphlaup rjúpnaveiðimanna
Þegar þessi frétt barst Skotveiði-
félagi Íslands runnu tvær grímur á
formanninn, Áka Ármann Jónsson,
sem reyndar var áður for-
stöðumaður hjá Umhverfisstofnun
– ekki langt á milli – og taldi for-
maðurinn að fjöldinn allur af
rjúpnaskyttum hefði undirbúið
veiðar. „Borgað jafnvel fyrir veiði-
réttindi og gistingu og allt slíkt,“
hét það. Það hljómar reyndar ekki
alveg sannfærandi fyrir heilvita
menn að veiðimenn bóki ferðir
landshorna á milli, jafnvel dýrt flug
og kaupi kostnaðarsama gistingu
fyrirfram, til að veiða fjórar rjúpur.
Hefði Salómon orðið
órótt í gröfinni?
Því miður kom á daginn að Guð-
mundur Ingi Guðbrandsson er eng-
inn Salómon. Hans „Salómons-
dómur“ til að tryggja að ekki yrðu
drepnar 32.000 rjúpur (hvernig sem
hann nú komst að þeirri tölu) í stað
20.000, sem ráðgjöf NÍ gekk út á,
var að veiðar mættu ekki hefjast
fyrr en um hádegi þá 22 daga sem
veiða mætti.
Rjúpur fara um saman í pörum
eða hópum. Fari veiðimaður til
fjalla að morgni og sjái hóp með 6-8
rjúpum um hádegi duga tvö skot,
sem flestir hafa í byssunni, til að
drepa 4-5 fugla og særa 2-3 sem
kynnu að komast undan (og drepast
svo úr blýeitrun). Þar með væri
veiðiferðin, skv. reglugerð, búin.
Venjulegir menn myndu gera sér
grein fyrir því að hvort leyfðir séu
22 heilir veiðidagar eða 22 hálfir
skiptir engu því veiðimenn þurfi
hvort sem er að nota morguninn til
að komast á veiðilendur, auk þess
sem tvö skot á pör eða lítinn hóp
duga til að fylla veiðikvóta.
Það er því hætt við að Salómon
konungi hefði orðið órótt í gröf
sinni hefði dómur ráðherra borist
honum til eyrna.
Eftir Ole Anton
Bieltvedt
»Hljómar ekki sann-
færandi að veiði-
menn bóki ferðir lands-
horna á milli, jafnvel
dýrt flug og kaupi
kostnaðarsama gist-
ingu, til að veiða fjórar
rjúpur.
Ole Anton Bieltvedt
Höfundur er stofnandi
og formaður Jarðarvina.
Rjúpan, umhverfis-
ráðherra og
Salómon konungurHöfuðeinkenni um-
ræðunnar um loftslag
umliðna áratugi, er
ofuráherslan, sem
lögð hefur verið á
hlut mannsins í breyt-
ingum á því. Sérlega
er rætt um iðnbylt-
inguna, sem hófst í
Bretlandi á seinni
hluta 18. aldar. Henni
fylgdi mikil aukning í
notkun jarðefnaelds-
neytis. Iðnbyltingin fólst framar
öðru í því, að til komu vélar í ýms-
um framleiðslugreinum. Hún
breiddist um Vesturlönd, en í
framhaldinu um heim allan.
Brot úr sögunni
Síðla á áttunda áratug 20. aldar
greindu fræðimenn, s.s. Svíinn
prófessor Bert Bolin, að hitastig
hækkaði lítið eitt eftir lækkun ára-
tuginn á undan. Koltvíildi hafði
líka aukist nokkuð í andrúmloftinu.
Niðurstöðurnar kynnti Bolin á ráð-
stefnu árið 1979. Þær þóttu merki-
legar og boðað var til annarrar ár-
ið 1985. Á meðal þátttakenda þá
var dr. John Houghton, sem komst
til mikilla áhrifa og varð samherji
Bolins um sambandið á milli
koltvíildis í andrúmsloftinu, hitn-
unar þess og áhrifa mannsins í
þessu efni.
Kanadamaðurinn Maurice
Strong var mikill vinstrisinni.
Hann náði áhrifum innan Samein-
uðu þjóðanna (SÞ) og var sann-
færður um það, að eina lausnin á
vanda mannkynsins, væri að SÞ
fengju alræðisvald yfir jörðinni.
Strong var ófróður um loftslags-
mál, en sannfærður um réttmæti
kenninga Bolins og Houghtons og
sá í þeim leið, undir hatti SÞ, til
þess að koma á yfirþjóðlegu
stjórnvaldi í loftslagsmálum og
einnig til þess að knýja ríkari
þjóðir til þess að láta fé af hendi
rakna til hinna vanmáttugri.
Strong var virkur í mótun um-
hverfisstefnu SÞ og vann þar að
framgangi þess viðhorfs, að mað-
urinn ætti alla sök í breytingum á
loftslagi. Strong varð for-
ráðamaður stefnunnar fyrstu árin,
en við tók skoðanabróðir hans Mu-
stafa Tolba. Árið 1985 voru Strong
og Toliba samherjar innan Brunt-
lands-ráðsins og tókst
að ná fram áherslu-
atriðum um losun
mannsins á koltvíildi,
áhrif þessa á lofts-
lagið og þá nauðsyn
að koma á yfirþjóð-
legri stjórn þessara
mála.
Árið 1988 efndi Öld-
ungaráð bandaríska
þingsins til upplýs-
ingaöflunarfunda um
loftslagsmál og kvaddi
til James Hansen, yf-
irmann deildar innan
NASA, sem safnaði gögnum um
hitamælingar á jörðinni. Hansen
var sannfærður um hlut mannsins
í loftslagsbreytingum og nauðsyn
aðgerða. Hann setti fram stór-
orðar yfirlýsingar um framtíðina
og hörmungar, sem í vændum
væru. Fjölmiðlar gripu þær á lofti
og höfðu þær mikil áhrif á öldung-
aráðsmanninn Al Gore, síðar vara-
forseta Bandaríkjanna, sem varð
einn allra háværasti talsmaður rót-
tækra aðgerða í loftslagsmálum.
Sama ár var í Genf efnt til
stofnfundar IPCC (Alþjóðlegt
loftslagsráð SÞ). Það var kynnt
sem óháður samstarfsvettvangur
loftslagsvísindamanna. Það var
aldrei ætlun þeirra, sem stóðu að
tilurð þess, þeirra Bolins, fyrsta
formannsins, og Houghtons, for-
manns vinnuhóps nr. 1, sem sinnti
hinni vísindalegu hlið. Báðir voru
sannfærðir um hlut mannsins í
breytingum loftslagsins og litu á
IPCC sem tæki til framgangs
skoðana sinna. Hið sama átti við
um flesta veigaminni fulltrúa í
ráðinu.
Fyrsta stöðuskýrsla IPCC birt-
ist árið 1990. Hún var viðamikið
plagg, sem fæstir lögðu í að lesa.
Úr stöðuskýrslum IPCC eru gerð-
ir útdrættir ætlaðir ákvarð-
anatökuaðilum og fjölmiðlum. Vís-
indamenn, sem leggja til efni
höfuðskýrslunnar, semja ekki út-
drættina, heldur samhuga starfs-
hópar.
Hóphugsun
Irving L. Janis (1918-1990) var
rannsóknarsálfræðingur við Yale-
háskólann. Árið 1972 gaf hann út
bókina Victims of Groupthink
(Fórnarlömb hóphugsunar), sem
var endurútgefin 1982 undir heit-
inu Groupthink. Margir líta svo á,
að þessi rit séu tímamótaverk. Í
þeim sýnir Janis, hvernig sá andi,
sem ríkir innan ákvarðantökuhópa,
mótar störf þeirra og hverjar af-
leiðingarnar geta orðið.
Í Groupthink dregur Janis fram
höfuðeinkenni neikvæðrar hóp-
hugsunar, en hún var aðalefni at-
hugana hans:
Meðlimir hópsins telja sig full-
komna og óskeikula.
Þeir ígrunda e.t.v. ástæður þess,
að aðrir eru ekki sammála, en
hagræða þeim og láta þær engu
breyta.
Þeir telja sig þekkja mun rétts og
rangs og trúa því, að það sem
þeir gera, sé óumdeilanlega rétt.
Meðlimir hópsins gera sér stað-
almyndir af þeim, sem eru
ósammála og telja þá vanhæfa
til þess að taka réttar ákvarð-
anir.
Þeir ógna andmælendum innan
hópsins (og utan hans) og beita
þrýstingi til að ná fram sam-
þykki.
Meðlimir hópsins beita sig sjálfs-
rýni og telja, að ef þeir efast,
hljóti þeir að hafa rangt fyrir
sér.
Þögn einstakra meðlima hópsins
er talin samþykki.
Innan hópsins taka menn sér það
hlutverk, að hindra að and-
stæðar hugmyndir komi fram.
Kenningar Janis
og loftslagsumræðan
Ýmsir telja, að beita eigi grein-
ingu Janis um hóphugsun við at-
hugun á ákvarðanatökum á sviði
loftslagsmála. Þar koma saman
samhuga hópar. Innan þeirra eru
menn sannfærðir um óskeikulleika
sinn, hafna öndverðum skoðunum,
telja sig örugglega fara með rétt
mál, telja aðra vanhæfa, beita sig
sjálfsrýni, ógna andmælendum og
beita þvingunum til þess að knýja
fram sammæli.
Umræðan verður einsleit, hamr-
að er á einungis einu sjónarmiði.
Er hér ef til vill augljóst dæmi um
neikvæða – og háskalega – hóp-
hugsun?
Loftslagsmál og hóphugsun
Eftir Hauk
Ágústsson »Er hér ef til vill aug-
ljóst dæmi um
háskalega hóphugsun?
Haukur
Ágústsson
Höfundur er fv. kennari.
Lífeyrissjóður versl-
unarmanna hefur nú
ákveðið að hækka líf-
eyri til sinna félaga um
10%. Í sjálfu sér mjög
gott mál. Sýnir samt
sem áður hversu órétt-
látt kerfi við búum við
varðandi skerðingar.
Aðili sem hefur
200.000 krónur á mán-
uði úr lífeyrissjóði
verslunarmanna fær
20.000 kr. hækkun á mánuði en á
móti skerðast greiðslur hans frá
Tryggingastofnun, þannig að eftir
standa aðeins 5.000 kr. Aftur á móti
lítur dæmið betur út hjá þeim sem
hefur 700.000 kr. á mánuði. Sá líf-
eyrisþegi verður ekki fyrir neinum
skerðingum frá Tryggingastofnun
og greiðir eingöngu skatt af hækk-
uðu framlagi.
Það hlýtur að vera komið að því
að stjórnvöld lagfæri kjör þeirra
eldri borgara sem búa við lægstu
kjörin.
Heimavinnandi konum refsað
Nýlega var greint frá niðurstöðu
rannsóknar þar sem í
ljós kemur að konur fá
almennt mun lægri
greiðslur úr lífeyr-
issjóðum en karlar.
Þetta kemur alls ekki á
óvart.
Ef við lítum nokkra
áratugi til baka þá var
það mjög algengt að
eiginkonan ynni ekki
úti heldur sæi um að
halda heimilið, þar með
talið uppeldi barnanna
ásamt öllum öðrum
heimilisstörfum. Það
var fyrst og fremst hlutverk eig-
inmannsins að stunda vinnu utan
heimilisins og vinnudagurinn var oft
langur.
Eðli málsins samkvæmt var því
lítið um að eiginkonan greiddi í líf-
eyrissjóð og ynni sér þannig inn líf-
eyri þegar að lífeyristöku kæmi.
Greiðslur hætta að koma
Nú er það þannig að falli eig-
inmaður frá á undan konu sinni fær
hún makalífeyri í nokkur ár, mis-
jafnt eftir lífeyrissjóðum, en dettur
út eftir 3-5 ár. Í mörgum tilfellum
stendur þá makinn uppi með skuld-
bindingar heimilisins en stærsti
hluti teknanna er fallinn út. Það sjá
allir hversu mikið óréttlæti þetta er.
Staðan var þannig fyrr á árum að
litlir möguleikar voru á því að koma
börnum á leikskóla. Konan sá um
heimilið og hugsið ykkur alla þá
fjárhæð sem spöruðust hjá hinu op-
inbera á þessum árum miðað við það
sem nú er.
Það er því ansi óréttlátt að nú,
þegar þessar eldri konur ættu að fá
greiðslur úr lífeyrissjóði, eru það
ansi lágar upphæðir. Ekki nóg með
það; eftir 25.000 kr. greiðslur frá líf-
eyrissjóði lækka greiðslur til hennar
frá Tryggingastofnun.
Auðvitað á þetta að vera þannig
að hjón eða sambýlisfólk eigi lífeyr-
issjóðinn sameiginlega. Falli annað
frá eiga lífeyrissjóðsgreiðslur að
renna til hins.
Eldri konur
eiga þetta ekki skilið
Eftir Sigurð
Jónsson »Makinn stendur uppi
með skuldbindingar
heimilisins en stærsti
hluti teknanna er fallinn
út.
Sigurður
Jónsson
Höfundur er fyrrverandi
bæjarstjóri í Garði.
asta.ar@simnet.is