Morgunblaðið - 14.12.2021, Blaðsíða 11

FRÉTTIR 11Innlent
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. DESEMBER 2021
Höfðabakka 9, 110 Rvk | run.is
• Verslun Guðsteins Eyjólfssonar
– Laugavegi 34 og Ármúli 11
• Hagkaup – Reykjavík, Garðabær
og Akureyri
• Fjarðarkaup – Hafnarfirði
• Herrahúsið – Ármúli 27
• Karlmenn – Laugavegi 87
• Vinnufatabúðin – Laugavegi 76
• JMJ – Akureyri
• Bjarg – Akranesi
• Kaupfélag V-Húnvetninga, Hvammstangi
• Skóbúð Húsavíkur
• Efnalaug Suðurlands – Selfossi
• Kaupfélag Skagfirðinga, Sauðárkróki
• Verslun Haraldar Júlíussonar – Sauðárkróki
• Efnalaug Vopnafjarðar
• Sigló Sport – Siglufirði
• Blossi – Grundarfirði
• Verslun Bjarna Eiríkssonar – Bolungarvík
• Verslun Grétars Þórarinssonar – Vestmannaeyjum
• Sentrum – Egilsstöðum
• Kram – Stykkishólmi
• Fok – Borgarnesi
• Versl. Kristall – Neskaupsstað
• Verzl. Axel Ó. Vestmanneyjum
Útsölustaðir:
Tilvalin
jólagjöf
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Hópur lántakenda hefur stefnt
bönkunum vegna meintrar oftöku
vaxta af lánum með breytilegum
vöxtum og vaxtaákvarðana slíkra
lána. Arion banka, Íslandsbanka og
Landsbankanum voru birtar sam-
tals sex stefnur í vaxtamálinu í síð-
ustu viku. Mál
gegn Arion banka
og Landsbank-
anum verða þing-
fest í Héraðsdómi
Reykjavíkur í
þessari viku en
mál gegn Íslands-
banka í Héraðs-
dómi Reykjaness.
Lögfræðistofa
Reykjavíkur rek-
ur málin fyrir
hönd neytenda. Neytendasamtökin
standa straum af málarekstrinum og
njóta til þess styrks frá VR. Þau
munu einnig sækja í nýjan málskots-
sjóð Samtaka fjármálafyrirtækja.
Neytendasamtökin tilkynntu
áform sín í maí sl. og óskuðu eftir
þátttöku lántaka. „Viðbrögð fóru
fram úr björtustu vonum og hafa nú
rúmlega 1.500 manns skráð sig til
þátttöku vegna á sjötta þúsund lána.
Enn eru fleiri að bætast við og hægt
er að skrá sig til þátttöku og fá frek-
ari upplýsingar á vaxtamalid.is.
Þátttaka í verkefninu er brýn öllum
þeim sem vilja halda til haga hugs-
anlegum rétti sínum til endur-
greiðslu ofgreiddra vaxta, sem ella
kann að fyrnast,“ segir í tilkynningu.
Allt að 2,25% oftaka vaxta
„Við teljum bankana hafa oftekið
vexti um allt að 2,25 prósentustig á
ári. Það er miðað við vaxtaálag sem
þeir hafa aukið frá því að lán voru
tekin,“ sagði Breki Karlsson, for-
maður Neytendasamtakanna. Lánin
voru tekin á mismunandi tímum og
skilmálar ólíkir. Í sumum tilvikum
er meint oftaka vaxta mjög mikil en
minni í öðrum tilvikum.
„Ef við tökum út huglæga þætti
sem sumir bankar eru með í vaxtaút-
reikningum sínum og tökum mið af
seðlabankavöxtum og vöxtum á al-
mennum markaði þá teljum við að
bankarnir hafi oftekið vexti. Það
geta verið mjög stórar upphæðir,“
sagði Breki.
Hann sagði að skilmálar lána-
samninganna væru ekki nógu ljósir.
Samkvæmt nýlegum dómum Evr-
ópudómstólsins gagnvart spænskum
bönkum þurfa breytingarákvæði
lánaskilmála að vera svo skýr að lán-
taki geti sannreynt þau. Breki telur
að lánaskilmálar íslensku bankanna
séu ekki þannig. Hann nefndi einnig
hæstaréttardóm frá 2017 um að
ógagnsæjar vaxtaákvarðanir væru
ekki löglegar. Íslandsbanki endur-
greiddi nokkur hundruð manns í
kjölfarið. Breki sagði undarlegt að
eftirlitsstofnanir skyldu ekki ganga
eftir því að allir lánaskilmálar væru
lagfærðir og lán endurreiknuð í kjöl-
farið. Bankarnir skýrðu lánaskil-
málana en þó eru þar enn huglægir
þættir sem Neytendasamtökin telja
ólögleg. „Við krefjumst þess nú að
lánaskilmálar þessara lána verði
færðir í löglegt horf og að lántakar
fái endurgreitt það sem hefur verið
oftekið,“ sagði Breki.
Hann sagði hvorki Seðlabankann
né Fjármálaeftirlitið vita hvað lán
með breytilegum vöxtum væru
mörg. „Lán til heimilanna í vor
námu 1.550 milljörðum. Við teljum
að megnið af þeim sé með breytilega
skilmála. Eins prósentustigs breyt-
ing á ári í vöxtum er 15,5 milljarðar
til eða frá. Ef vextir eru ofteknir sem
nemur tveimur prósentustigum þá
er það 31 milljarður sem lántakar
eru að ofgreiða á hverju ári,“ sagði
Breki.
Telja banka hafa of-
tekið vexti af lánum
- Bönkunum hafa verið birtar sex stefnur í vaxtamálinu
Samsett mynd/Eggert
Bankar Í dómsmálunum sex reynir á lögmæti algengustu lánaskilmála um
breytilega vexti í neytendalánum og endurgreiðslu oftekinna vaxta krafist.
Breki
Karlsson
Miklar breytingar og hröð upp-
bygging á sér stað á fjarskipta-
kerfi og farnetsþjónustu landsins
og ætlar Fjarskiptastofa að gera
sértækar uppbyggingarkröfur á
fjarskiptafyrirtækin. Bæði um að
komið verði á 100% slitlausri há-
hraðafarnetsþjónustu á stofnveg-
um landsins og að uppbyggingu á
5G-þjónustuni verði hraðað í litlum
og meðalstórum byggðakjörnum.
Þetta kemur fram í niðurstöðum
samráðs Fjarskiptastofu við fjar-
skiptafyrirtækin o.fl. um tíðniheim-
ildir fyrir almenna farnetsþjónustu
sem munu renna út á næsta og þar
næsta ári.
Fjarskiptastofa fékk Mannvit til
að meta kostnað við kröfuna um
háhraðanet á þjóðvegum og inn-
leiðingu 5G á þjóðvegakerfi lands-
ins þar sem ýmsar sviðsmyndir
eru settar fram. Er kostnaðurinn
mjög mismunandi milli landshluta
og forsendna um sendistyrk og
niðurhalshraða eða allt að 3.183
milljónir án virðisaukaskatts á
landinu öllu miðað við 150 Mbps
hraða.
Í frétt á heimasíðu Fjarskipta-
stofu kemur fram að þegar ný
fjarskiptalög hafa verið afgreidd á
Alþingi sé ætlunin að endurnýja
velflest þessi tíðniréttindi sem
fjarskiptafyrirtækin hafa til tutt-
ugu ára en fyrst verði stigið milli-
skref og réttindin framlengd að-
eins til skamms tíma eða til 31.
mars á árinu 2023.
GSM enn í mikilli notkun
Bent er á að við endurnýjun
heimilda til hagnýtingar á verð-
mætum tíðniauðlindum til langs
tíma þurfi að endurskoða skilmála
þeirra og gera kröfur um áfram-
haldandi uppbyggingu háhraða-
neta, gæði og útbreiðslu þjónust-
unnar. Talið er að fljótlega verði
tímabært að hætta rekstri á eldri
farnetstækni, þ.e.a.s. GSM-
þjónustunni í farsímakerfinu og
3G-þjónustu. Er nú stefnt að því
að svonefndri útfösun á GSM-
þjónustu ljúki innan fárra ára. 900
MHz tíðnisviðið er þó enn í fullri
notkun fyrir GSM-þjónustu og
bendir Síminn m.a. á það í sam-
ráðsskjölunum, sem Fjarskiptastofa
hefur birt, að Síminn veitir GSM-
þjónustu á 448 sendistöðum og rúm
10% af talþjónustu viðskiptavina
Símans eru enn um GSM-kerfið.
Eru tæki í kerfum Símans sem ein-
göngu styðja GSM-þjónustu enn
tæplega 20.000 talsins. Því sé eðli-
legt að setja stefnuna á að útfösun
GSM-þjónustunnar verði samræmd
hjá fjarskiptafyrirtækjum og þess-
ari þjónustu verði ekki lokið fyrr en
á árinu 2025.
Tekur Fjarskiptastofnun undir
það en segir að farnetsfyrirtækin
þrjú þurfi að standa jafnt að vígi í
því verkefni. „FST er tilbúin til að
funda með farnetsfyrirtækjunum
fljótlega til að skipuleggja útfösun
á eldri farnetsþjónustu og hvernig
aðilar geta allir unnið saman til að
gera þá útfösun skilvirka og hag-
kvæma. Náist slíkt samkomulag
milli aðila sér FST fyrir sér að end-
urnýja heimildir Símans og Sýnar
til viðbótartíðna á 900 MHz tíðni-
sviðinu til ársins 2025 samhliða
kynningu á samræmdri og sameig-
inlegri útfösunaráætlun farnets-
fyrirtækjanna þriggja,“ segir í
niðurstöðu Fjarskiptastofnunar eft-
ir samráðið.
Tryggja öryggishagsmuni
Mikil umfjöllun um tíðniafnot
fyrir neyðarfjarskipti og þjóðar-
öryggi átti sér stað í samráðinu
og hvort halda eigi hluta af 700
MHz tíðnisviðinu eftir fyrir
neyðarfjarskipti. Það er talið
mjög verðmætt og mikilvægt fyrir
rekstur háhraðafarneta.
Fram kemur að Síminn hf. og
Nova hf. telja að ekki eigi taka
700 MHz frá fyrir neyðar-
fjarskipti eingöngu. Neyðarlínan
telur hins vegar að úthlutun á
þessu tíðnisviði til fjarskipta-
fyrirtækja með kvöð um forgang
fyrir neyðarfjarskipti sé ekki
nægileg ráðstöfun til að tryggja
öryggishagsmuni. Sömu sjónarmið
koma fram í svörum dómsmála-,
samgöngu- og utanríkis-
ráðuneytisins. „Er það álit þess-
ara aðila að nægjanlegt öryggi
þessar þjónustu til framtíðar litið
sé ekki tryggt með því að úthluta
tíðniheimild á 700 MHz tíðnisvið-
inu til almenns farnetsrekanda
með forgang fyrir neyðarfjar-
skipti, eins og Fjarskiptastofa
hafði í hyggju. Tíðnisvið fyrir
neyðarfjarskipti þurfi að vera á
forræði íslenska ríkisins eða aðila
í eigu þess,“ segir í umfjöllun
Fjarskiptastofu, sem telur eðlilegt
að taka mið af þessum sjón-
armiðum og ætlar að efna til ann-
ars samráðs um þessi mál.
omfr@mbl.is
Krafist 100% háhraðanets á vegum
- Talið tímabært að hætta fljótlega rekstri á eldri farnetstækni og loka GSM-þjónustunni og leggja
niður 3G innan fárra ára - Telja að tíðnisvið fyrir neyðarfjarskipti þurfi að vera á forræði ríkisins
Morgunblaðið/Eggert
Viðgerð Miklar truflanir urðu á fjarskiptum í óveðrinu í desember 2019 sem
leiddi í ljós að almenna farnetið er mikilvægt öryggistæki fyrir almenning.