Saga - 2018, Síða 121

er dæmigerð fyrir aðrar í Norður-Evrópu þá bendir það til stórauk-
innar eftirspurnar eftir þurrkuðum fiski á þessum tíma. Hin skýru
merki sem eru um aukinn skreiðarútflutning frá Íslandi um og eftir
1340 tengjast örugglega þessari vaxandi eftirspurn sunnar í álfunni
en jafnframt er ljóst að íslenskur og norskur sjávarútvegur annaði
engan veginn þeirri eftirspurn og að í byrjun fimmtándu aldar fóru
Englendingar sjálfir að sigla á Íslandsmið, fyrst og fremst til að veiða
fiskinn á eigin skipum, en líka til að kaupa fisk af Íslendingum.
Í fimmta lagi er mögulegt að það hafi ekki verið fyrr en Englend -
ingar fóru að veiða á Íslandsmiðum sem þeir fundu auðugustu
miðin á hrygningarslóðum þorsksins. Það hefur verið nóg af fiski á
grunnslóð til að mæta innlendum þörfum en ensku fiskimönnunum
hefur verið í mun að finna þau svæði þar sem mest magn var af fiski
í réttri stærð. Þeir höfðu tækin til þess að veiða langt utan við land -
steina og þeir voru háðir því að veiða sem mest af verkanlegum
þorski á sem skemmstum tíma. Það hefði þá verið að fyrirmynd
ensku skútusjómannanna sem Íslendingar fóru að sækja á fjarlægari
mið á vetrarvertíð, þótt erfitt væri og áhættusamt í vetrarveðrum.
Í sjötta lagi má ætla að Norðlendingar hafi annaðhvort ekki
aukið fiskveiðar sínar á fjórtándu öld, þó eftirspurn á erlendum
mörkuðum hafi aukist, eða, sem líklegra er, að þeir hafi gert það að
vissu marki en til lengdar hafi norðlensk útgerð einfaldlega ekki
getað keppt við vetrarvertíðarveiðar frá Suður- og Vesturlandi.
kaup menn hafa kannski framan af sótt á norðlenskar hafnir og
keypt norðlenskan fisk — eins og duggararnir sem Jón Vilhjálmsson
Hólabiskup átti í viðskiptum við — en síðan fundið að skreiðar-
kaupin voru ábatasamari á Suður- og Vesturlandi. Ef norðlenskir
bændur voru orðnir háðir erlendum viðskiptum þá er skiljanlegt að
þeir hafi sótt suður yfir heiðar til að veiða fiskinn þar sem hægast
var að ná til kaupenda. Það þarf þó ekki að vera skýringin. Verferðir
Norðlendinga á seinni öldum hafa yfirbragð sjálfsþurftarbúskapar
— skreiðin var flutt norður yfir heiðar, fyrst og fremst til matar á
norðlenskum heimilum,170 en búsafurðir lagðar inn í kaupstað.
Grátlega lítið er vitað um verslun á fimmtándu öld á Norðurlandi
— nánast ekkert um hvar hún fór fram né hvaða máli hún skipti
fyrir rekstur heimilanna — og þar til úr því verður bætt verður erfitt
að leggja mat á þetta atriði.
hvar reru fornmenn til fiskjar? 119
170 Lúðvík kristjánsson, Íslenzkir sjávarhættir II, bls. 381–382.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 119