Saga - 2018, Side 133

Kosningar í skugga Kötlugoss
Í Vestur-Skaftafellssýslu var kosningaþátttaka sú minnsta á landsvísu
eða 27,4%. Þessi litla kjörsókn átti sér þó eðlilegar — eða að minnsta
kosti náttúrulegar — skýringar. Þann 12. október hófst gríðarmikið
eldgos í kötlu og fór fullveldiskosningin í sýslunni því fram undir
drunum eldgossins. Gríðarmikið öskufall var og hlaupið sem fylgdi
gosinu gerði það að verkum að Mýrdalssandur var með öllu ófær.
Alls greiddu aðeins 169 atkvæði í sýslunni, flestir af þeim karlar.
Eitt var þó að kjósa og annað að telja greidd atkvæði. Í kosningalög-
um var gert ráð fyrir að atkvæði yrðu talin hjá sýslumanni, sem var
Gísli Sveinsson í Vík í Mýrdal, en þar sem Mýrdalssandur var al -
gjör lega ófær vegna gossins var ljóst að ekki yrði hægt að telja
atkvæði úr fimm hreppum sýslunnar, sem voru austan sandsins.
Lítill tími var til stefnu að tilkynna úrslit og var þrautaráðið að til-
kynna Dönum kosningaúrslitin, þó enn hafi verið ótalin atkvæðin
austan Mýrdalssands. Sú talning fór raunar ekki fram fyrr en 16.
desember en eins og kunnugt er höfðu Íslendingar þá þegar fagnað
fullveldinu. Þess ber þó að geta að talningin hafði engin áhrif á
niður stöðu kosninganna en allir þeir sem atkvæði greiddu í hrepp-
unum fimm samþykktu sambandslagasamninginn.19
Hér hefur í fáum orðum verið gerð nokkur grein fyrir þeim heim-
ildum í Þjóðskjalasafni Íslands er varða framkvæmd kosninganna um
dansk-íslenska sambandslagasamninginn. Þessar heimildir eru merki-
legar en hafa lítið verið notaðar af fræðimönnum og er full ástæða til
að rannsaka gögnin til hlítar. Ekki hafa í raun fengist viðhlítandi skýr -
ingar á lítilli kjörsókn í kosningunum. Var áhugi Íslendinga svo lítill?
Fannst stórum hluta þjóðarinnar spurningin um samband Íslands við
Danmörku svona ómerkileg? Eða of flókin og vandasöm? Eða gerðu
flestir ráð fyrir því að óþarft væri að kjósa um samninginn þar sem svo
stór hluti landsmanna væri honum sammála? Þátttakan var raunar
svo lítil að efasemdarraddir heyrð ust um lögmæti kosningarinnar
enda mátti færa fyrir því rök að þrír fjórðu atkvæðisbærra kjósenda
hefðu þurft að taka þátt í kosningunni og af þeim hefðu tveir þriðju
þurft að samþykkja samning inn.20 Þessar raddir náðu þó aldrei veru-
legu flugi og sambandslögin tóku gildi þann 1. desember 1918.
kosið um fullveldi utan kjörfundar 1918 131
19 ÞÍ. Sýslumaðurinn Vestur-Skaftafellssýslu MA/1, örk 2. Gjörðabók kjörnefndar
Vestur-Skaftafellssýslu 1908–1959.
20 Gísli Jónsson, 1918. Fullveldi Íslands 50 ára, bls. 183.
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:45 Page 131