Saga - 2018, Side 151

ar“ fjallar um að hvaða leyti verslun við útlendinga varð til þess að breyta
neysluháttum — og jafnvel framleiðslu — í landinu. „Afstaða Íslend inga til
utanríkisverslunar“ er tekin fyrir í fimmta stefinu. Hér er meðal annars vikið
að þeirri afstöðu stjórnvalda að vilja stjórna því hvaða vörur væru fluttar
inn, í hve miklum mæli og á hvaða kjörum, sem og hverjir ættu að hafa
aðgang að þeim. Ráðamenn hafa á öllum tímum varað við innflutningi á
óþarfa og munaði og stundum beitt tollum og gjöldum til að hækka verð á
þeim vöruflokkum. Sjötta og síðasta stefið er svo „frelsi og stýring“ og þar
er fjallað um hvernig versluninni var stýrt og hvernig verð var ákveðið.
Þessi stef fléttast vitaskuld saman og misjafnt er á hvert þeirra höfundar
hvers hluta leggja mesta áherslu.
Fyrra bindið skiptist í þrjá meginhluta. Helgi Þorláksson skrifar um
tímabilið frá landnámi til einokunar, Gísli Gunnarsson um einokunarversl-
unina á sautjándu og átjándu öld og Anna Agnarsdóttir um utanlandsversl-
unina á árunum 1788–1830. Í síðara bindinu fjalla Helgi Skúli kjartansson
og Halldór Bjarnason um tímabil fríhöndlunar og frelsis á árunum 1830–
1914, og Guðmundur Jónsson um tuttugustu öldina. Hver hluti skiptist
síðan í tiltölulega stutta kafla og undirkafla. Þetta er heppileg uppbygging
sem gefur lesandanum möguleika á að finna auðveldlega tiltekið svið eða
tímabil. Einstakir hlutar utanlandsverslunarsögunnar eru nokkuð mislangir.
Lengst er umfjöllun Guðmundar Jónssonar um árin 1914–2010 — nálega 330
blaðsíður — og hluti Helga Þorlákssonar — um 190 blaðsíður — en aðrir
hlutar verksins eru mun styttri.
Fyrsta hluta verksins kýs Helgi Þorláksson að skipta í 18 kafla. Í upp-
hafskaflanum reifar Helgi stuttlega skrif og skoðanir fræðimanna á utan-
landsverslun á miðöldum. Fyrri tíma fræðimenn voru hallir undir þá
skoðun að á þjóðveldisöld hafi Íslendingar stundað umfangsmikla verslun
við útlönd, aðallega Noreg, sem hafi staðið undir blómlegu efnahags- og
menningarlífi. Þegar Íslendingar hafi tapað verslun í hendur útlendinga á
þrettándu öld hafi þjóðfélaginu tekið að hnigna, Íslendingar tapað sjálfstæði
sínu og nýtt blómaskeið ekki hafist fyrr en þeir voru búnir að ná versluninni
til sín um 1900. Helgi telur þvert á móti að utanlandsverslun hafi ekki verið
þjóðinni svo mikilvæg fyrstu aldir landnáms og að landsmenn hafi mun
meira lagt upp úr sjálfsþurft. Ótrúlegt sé að erlendir kaupmenn hafi gert sér
sérstakar ferðir hingað til lands en Íslendingar sem sigldu utan hafa getað
haft með sér verðmætan varning. Vararfeldir úr ull hafa hugsanlega verið
orðnir stöðluð verslunarvara af tiltekinni lengd og breidd þegar komið er
fram á elleftu öld og þar með orðnir samkeppnisfærir við erlenda vöru.
Helgi telur hins vegar að „hugmyndir um gullöld á Íslandi fyrir 1200 sem
átt hafi sér efnhagslegar forsendur í miklum útflutningi vararfelda og
skinna og jafnframt hugmyndir um mikla hnignun eftir 1200 fá[i] vart eða
ekki staðist“ (bls. 49). Þvert á móti hafi utanlandsverslun aukist á fyrri hluta
þrettándu aldar.
ritdómar 149
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 149