Saga - 2018, Blaðsíða 154

valdarán Phelps sápukaupmanns — sem Anna telur hafa verið tilviljun er
mátti rekja til þeirra hagsmuna Breta að fá að versla við Íslendinga. Árið
eftir gaf Georg III Bretakonungur út tilskipun þar sem „Ísland, Grænland og
Færeyjar voru skilgreindar sem hlutlausar byggðir, vinveittar Englandi“
(bls. 330). Samkvæmt tilskipuninni var breskum kaupmönnum frjálst að
versla í þessum löndum og stóð svo til stríðsloka. Að stríði loknu höfðu
Bretar fullan vilja til að halda versluninni áfram en danska stjórnin heyktist
á því að gefa hana alveg frjálsa. Þess í stað var gefin út yfirlýsing í septem -
ber 1816 um aukið verslunarfrelsi handa Íslendingum. Enda þótt opnað
væri fyrir verslun annarra en Dana voru sett svo há lestargjöld og annar
kostnaður að útilokað var að útlendum kaupmönnum gæti þótt hagnaðar-
von í slíkum bisness. Aftur á móti var íslenskum kaupmönnum nú heimilað
að sigla beint til útlanda með eigin vörur en þurftu ekki lengur að hafa
danska milliliði.
Anna styðst í bókarhluta sínum bæði við skrif annarra fræðimanna,
einkum þó verslunarsögu Sigfúsar Hauks Andréssonar og nýtt rit Guðjóns
Friðrikssonar og Jóns Þ. Þórs um kaupmannahöfn sem höfuðborg Íslands,
sem og sínar eigin rannsóknir sem skipta má í tvennt; umfjöllunin um
Napóleonsstríðin byggir á frumrannsóknum hennar en kaflinn um verslun
eftir stríðið að mestu á prentuðum frumheimildum.
Seinna bindi þessa verks skiptist í tvo hluta. Halldór Bjarnason og Helgi
Skúli kjartansson skrifa fyrri hlutann og heitir sá Fríhöndlun og frelsi og nær
til tímabilsins 1830–1914. Halldór Bjarnason var sérfræðingur í seinni hluta
tímabilsins en hann féll frá áður en honum auðnaðist að búa doktorsritgerð
sína um utanlandsverslun Íslands 1870–1914 til prentunar eða vinna úr
henni greinar eða bókar kafla til birtingar. Vegna þess hve hann þekkti þetta
tímabil vel hafði hann lagt meiri áherslu á að viða að sér efni í fyrri hluta
þess tímabils sem hann átti að taka fyrir og lágu drög að þeim köflum fyrir
við fráfall hans. Helgi Skúli kjartansson gat því stuðst við þá kafla þegar
hann tók við verki Halldórs en þurfti hins vegar að öðru leyti að vinna efni
þessa hluta upp úr doktorsritgerð Halldórs. „Af því leiðir að ég á hér mest
í því efni sem Halldór var mestur sérfræðingur í,“ segir Helgi Skúli í
formála (bls. 13). Þrátt fyrir þessi orð Helga Skúla er mikill fengur í því að
rannsóknum Halldórs hafi verið fundinn þessi farvegur til birtingar.
Þessum hluta ritverksins er skipt í fernt. Fyrst fylgir kafli um hina
alfrjálsu verslun þar sem rætt er um föðurlegt einveldi og síðar frjálslyndari
viðhorf til verslunar. Þá er fjallað um vægi og áhrif verslunar, bæði á mæli-
kvarða landsframleiðslu en einnig horft til þeirra áhrifa sem efling útflutn-
ings hafði á íslenskt þjóðfélag. Greint er frá því hvaða áhrif aukinn og fjöl-
breyttari innflutningur hafði á samfélagið, ekki síst þeim breytingum sem
urðu á mataræði fólks. Þriðji kafli snýr að umgjörð utanlandsverslunar,
þeim tekjum sem Landssjóður hafði á verslunina, en ekki síður samspili
verslunar og samgangna og hvernig aukin verslun knúði á um samgöngu-
ritdómar152
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 152