Saga - 2018, Síða 155

bætur og nýja tækni. Verslun innanlands efldist, bæði á vegum samvinnu-
félaga og sjálfstæðra kaupmanna og fyrirtækja. Aðstæður verslunarreksturs
mótuðust einnig af fjármálakerfinu og þeirri þjónustu sem það bauð upp á.
Glöggt kemur fram hve innanlandsframleiðslan á þessu tímabili var
sveigjanleg og gat lagað sig eftir þeim tækifærum sem buðust á erlendum
mörkuðum, hún var „fyrsti tengiliður utanlandsverslunar og innlendrar
hagþróunar. Hitt fylgdi á eftir: meiri og fjölbreyttari innflutningur, bæði
neysluvara, aðfanga og framleiðslutækja; verslunarfrelsi og vaxandi sam-
keppni; æ örari tækniþróun“ (bls. 107). Utanlandsverslunin var aflvaki „og
undirrót þeirrar gjörbreytingar sem varð á atvinnulífi og almennum kjörum
Íslendinga, smám saman alla 19. öld en þó einkum áratugina kringum 1900“
(bls. 107).
Síðasti hluti verksins fjallar um nútímann, síðustu hundrað árin í sögu
landsins, og kýs Guðmundur Jónsson að nefna þann hluta bókarinnar
Smáþjóð á heimsmarkaði. Þessi hluti bókarinnar er brotinn upp í átta kafla sem
fjalla um verslun í þjóðlífi Ís lend inga, heimsstyrjöldina fyrri, saltfisköldina,
heimskreppuna og hrunið, síðari heimsstyrjöldina, haftakerfið, opnun
hagkerfis ins á árunum 1960–1980 og loks alþjóðavæðingu síðustu þriggja
áratuga. Þetta er eðlileg kaflaskipting. Enda þótt sjálf vöruverslunin fái mest
pláss í þessum hluta er einnig gerð grein fyrir verslunarstefnu hins opinbera
og fjallað um verslunarstéttina sjálfa, stöðu hennar í samfélaginu og viðhorf
almennings til hennar. Aftast hefur Guðmundur tekið saman yfirlit þar sem
hann byrjar á því að bera saman stöðu Íslands árin 1913 og 2010. Sá saman-
burður leiðir vel í ljós hvílíkar órabreytingar hafa átt sér stað á utanlands-
verslun landsins og íslensku samfélagi á þessum hundrað árum. Ísland er
komið í hringiðu alþjóðaviðskipta með sambönd sem teygja sig um allan
heim og innflutningur dreifist á mun fleiri vörur og lönd. Öðru máli gegnir
um útflutninginn. Ísland er enn að mestu hrávöruland sem flytur út sjávar-
afurðir og ál en aðrar atvinnugreinar hafa átt undir högg að sækja. Þessi ein-
hæfni hefur gert landið berskjaldað fyrir sveiflum á alþjóðamörkuðum og
ýtt undir efnahagslegan (og pólitískan) óstöðugleika. Þá er einnig eftirtektar -
vert að út- og innflutningur sem hlutfall af landsframleiðslu er nú litlu meiri
en hann var fyrir 150 árum. Það er rétt hjá Guðmundi Jónssyni að árangur
þeirrar „hagþróunarleiðar sem Ísland fylgdi var kominn undir því að spurn
eftir framleiðsluvörum héldist og viðskiptakjör voru viðunandi“ (bls. 436).
Sem betur fer hefur hvoru tveggja gengið eftir.
Sumarliða Ísleifssyni tekst ágætlega upp með ritstjórn verksins. Það er
góður heildarsvipur á ritinu, einstakir hlutar þess skarast lítt og efnistök
höfunda eru svipuð. Myndir, töflur og myndrit styðja vel við textann og fjöl-
margar rammagreinar eru gott aukakrydd. Nokkur atriði hefði þó mátt
bæta. Í fyrsta hlutanum, sem Helgi Þorláksson ritar, er samantekt í lok hvers
kafla, verkþáttum Helga Skúla kjartanssonar og Guðmundar Jónssonar
lýkur báðum með stuttu yfirliti í sérkafla, og Gísli Gunnarsson og Anna
ritdómar 153
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 153