Saga - 2018, Síða 168

var Guðríðarkirkja í Grafarholti vígð 2008 og þá í lúterskum sið. Þetta er
náttúrlega nokkur seinkun, en geri aðrir viðurkenndir dýrlingar betur!
Margaret Cormack gefur í grein þessari greinagóða mynd af því marg -
þætta erfiði, sem fylgdi kirkju- og klausturstofnun og gefur lesendum í
leiðinni innsýn í hugarheim miðaldamanna, sem túlkuðu atburði og stað -
reyndir á allt annan hátt en nú tíðkast. Greinin er framlag til skilnings á
þessum hugarheimi.
Elizabeth Walgenbach ritar greinina „Church Sanctuary in Contemp -
orary Sagas“, og fjallar hún þar um kirkjugrið og friðhelgi, fyrirbæri, sem
voru þekkt í hinum gríska og rómverska heimi fornaldar. Aðalheimildir
hennar eru lög (kristinréttur), Íslendingasögur, biskupasögur og ekki hvað
síst Sturlunga. Auk kirkna telur hún að klaustur og staðir hafi notið sér-
stakrar friðhelgi. Í kirkjum ríkti friður og þar var vopnaburður bannaður.
Höfundur ber saman kirkjugrið á Englandi og á Íslandi, en á Englandi voru
kirkjugrið viðurkennd sem hluti af dómskerfinu. Viðurlög við brotum á
friðhelgi gat verið mismunandi eftir vægi kirkjunnar sem helgistaðar. Á
Englandi var unnið með hugtakið glæpur (e. crime), sem tók meðal annars
til landráða. Ísland var hins vegar án ríkisvalds á miðöldum og allar mis-
gerðir voru bótaskyldar. Hér kom hefndarskylda ættarsamfélagsins til skjal-
anna. Höfundur ræðir túlkun fræðimanna á griðastöðum og friðar í ofbeld-
isfullu samfélagi og þá hugmynd að það hafi verið stórbændum hvatning
að byggja kirkjur á jörðum sínum vegna þeirrar verndar, sem kirkja veitti.
Þetta er skemmtilegt umhugsunarefni. Elizabeth nefnir nokkur dæmi um
vopnaðar deilur, þar sem þeir sem halloka fóru, flúðu í kirkjur og nýttu
kirkjugriðin til friðarsamninga. Íslensk dæmi um hópflótta ófriðarseggja í
kirkjur telur hún einstæð. Þetta er áhugaverður punktur. Þá fjallar höfundur
um persónur, sem engin grið voru gefin. Útlagar nutu engrar friðhelgi.
Grein Elizabethar er stutt og viðfangsefnið afmarkað, en höfundur gerir
þessu efni ágæt skil.
Þá kemur grein Sverris Jakobssonar, „Frá Helgafellsklaustri til Stapaum -
boðs“. Höfundur ver löngu máli í að útlista þátt Sturlunga og annarra stór-
höfðingja við Breiðafjörð í staðarvali á kanúkasetrinu að Helgafelli, er
kaustrið flutti þangað úr Flatey árið 1184. Í Flatey átti klaustrið enga vaxtar-
möguleika hvaða hug svo sem Flateyjarbændur, vinir Sturlunga, báru til
þess. Sverrir rekur leikfléttur Sturlunga varðandi eignarhald á Helgafelli.
Héraðsríkir höfðingjar hafa alltaf haft hönd í bagga með staðsetningu
öflugra stofnana í héraði og hefur svo verið í þessu tilviki. Á Helgafelli var
Ágústínusarregla í anda St. Viktorsklausturisins í París og príórinn stjórnaði
því í umboði biskups, sem þá var Þorlákur Þórhallssson (1178–1193). Hann
var einlægur áhangandi Ágústínusarreglunnar og hefur vafalítið hvatt til
stofnunar þessa kanúkaseturs. Varla hafa Sturlungar viljað ganga á móti
vilja hans í þessu máli. Sverrir gerir mikið úr jarðeignasöfnun Helgafells -
klausturs án þess að gera grein fyrir tilgangi starfseminnar. Á starfstíma
ritdómar166
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 166