Saga - 2018, Page 176

Hér veltur lesturinn aðeins á einum bókstaf. Víðtækari misskilningi lýsir
lestur Steinunnar á yngri máldaga sama klausturs þar sem talinn er bústofn
þess. Þar vekur strax athygli að sjá 250 sauði en engar ær. Þegar að er gáð
segir heimildin „ásauður“ sem einmitt eru ær, ekki það sem nú heita sauðir.
Þar sem máldaginn segir hvað klaustrið á margt „geldings“, þ.e. sauði, gerir
Steinunn úr því „65 geldneyti“, sleppir hins vegar alveg því sem heimildin
kallar „geld naut“ (bls. 334).
Ekki gengur betur að greina bústofn Þykkvabæjarklausturs. Af sauðfé
nefnir Steinunn þar aðeins „465 sauði, 65 geldinga“ (bls. 211) — eins og
geldingar hljóti ekki einmitt að vera sauðir — og engar ær. Aftur er það
„ásauðurinn“, þ.e. ærnar, sem hún gerir að sauðum og bætir við því sem í
heimildinni er „veturgamalt“ og kallað „sauðir“ í þeirri gömlu merkingu
sem á við allt sauðfé. Geldingarnir 65 eru svo raunverulegir sauðir, reyndar
tekið fram að hrútar séu meðtaldir. Nautgripum skiptir Steinunn í „53 kýr,
33 uxa, 25 naut, 25 kálfa“ (bls. 211) — og vekur strax furðu hvað klaustrið
vill með tugi nauta. Þegar að er gáð eru kýrnar raunar 43 („þrjár hins fimmta
tigar“), uxarnir 34, kálfarnir að sönnu 25, og jafnmargt „veturgamalla
nauta“, en þar er „naut“ notað að hætti fornmálsins um nautgripi af báðum
kynjum, jafnt gelta sem graða.
Um annars konar heimildir má taka dæmi af keldnaklaustri. Um það
eru aðeins til tvær heimildir. Annars vegar áletrun á latínu sem nefnir Svein
nokkurn og virðist titla hann príor á keldum; þar hefur þá verið klaustur.
Hins vegar stuttur kafli í annarri gerð Þorláks sögu helga sem virðist segja
frá árangurslausri tilraun Jóns Loftssonar til að stofna slíkt klaustur. Stein -
unn er viss um að klaustrið hafi verið til en virðist aðhyllast um það þrjár
ólíkar tilgátur. Ein er „að klausturhús og kirkja hafi verið reist á staðnum,
þó ekki fyrr en í tíð Sæmundar sonar Jóns“ (bls. 306). Önnur að Jón hafi reist
kirkju, aldrei ætlað að byggja önnur hús enda ekki ætlað klaustrið nema sér
einum, Sæmundur hins vegar „breytt kirkju og klaustursellu föður síns í
alvöru klaustur“ (bls. 301). Og sú þriðja að Sæmundur „tók við“ klaustri
Jóns og „reyndi að reka það áfram“ (bls. 518). Hvergi er bent á að þessar til-
gátur stangist á, enn síður metið hvernig þær samrýmast heimildinni. Sem
segir fyrst að „Jón … lét … smíða kirkju og klausturhús“. Síðan að Sæmundur
hafi „um sína daga“ látið „bæta fyrnd kirkjunnar og húsanna“, þ.e. haldið
þeim við — en að hús séu ekki látin grotna niður væri lítil frétt ef þau væru
í fullri notkun. Enda „skiptu synir hans kirkjunni og húsunum ofan teknum
sem sínum föðurarfi“, sem sýnir að þau tilheyra þá engu klaustri. Hér fylgj-
ast a.m.k. kirkjan og húsin að frá upphafi til enda. Steinunn stingur upp á
því að Valþjófsstaðarhurðin fræga sé hluti af þessum föðurarfi, og þá úr
klausturhúsunum, en horfir fram hjá þeim möguleika að hún sé úr kirkj-
unni.
Steinunn fjallar annars fróðlega og skemmtilega um Jón og afstöðu hans
til kirkjuvalds. En nákvæmnin bregst henni þegar „Jón á að hafa sagt“ að
ritdómar174
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 174