Saga - 2018, Qupperneq 192

beiðni hins síðarnefnda og það varðveittist í reytum hans (bls. 15). Árið 1845
sendi sr. Jón Austmann, þá prestur í Vestmannaeyjum, afrit af dagbók sinni
frá gostímanum 1823 til Steingríms Jónssonar biskups og geymdist það í
gögnum hans (bls. 38).
Gosin í kötlu voru misstór og urðu landsmenn mismunandi mikið varir
við þau. Til er frásögn norðan frá Völlum í Svarfaðardal um gosið 1721 þar
sem segir að „dunur“ hafi heyrst og eldur sést þar nyrðra sem og myrkur
og öskufall sem barst norður á bóginn (bls. 19–20). Slíkar heimildir bæta við
frásagnir sjónarvotta í nágrenni kötlu. Gosið 1755 var mikið gos með gríðar-
legu jökulhlaupi og er talið að það sé mesta gjóskugosið úr kötlu en gjóskan
barst allt til Mjóafjarðar (bls. 23). Þrjár ítarlegar frásagnir eru til um þetta gos
og það kemur við sögu í kötluriti sr. Jóns Steingrímssonar þar sem hann
rekur sögu kötlugosa allt frá 894 „eður þar um bil“ (bls. 170). Hann nýtir
skrif Jóns Sigurðssonar, sýslumanns í Skaftafellssýslu, undirrituð 29. nóv-
ember 1755, en Már birtir einnig frásögn byggða á eiginhandriti hans með
viðauka undirritað 10. september 1756.
Gosið 1823 var lítið gos en sem áður segir birtust fregnir af því í Klaustur -
póstinum sem Magnús Stephensen ritstýrði. Hann fékk sendar frásagnir um
gosið. Þá skrifuðu sr. Jón Austmann, sem þá bjó að Mýrum í Álftaveri, og
Sveinn Pálsson læknir í Vík í Mýrdal um gosið.
Síðasta gosið sem sagt er frá varð árið 1860 og er talið lítið. Frásagnir af
hlaupinu sem þá varð eru nákvæmar og magnaðar og sýna vel hvers konar
hamfarir eiga sér stað þegar vatn og ísjakar byltast niður sandana og ryðja
á undan sér öllu sem fyrir verður. Þegar þarna var komið við sögu áttu sumir
sjónarvotta sjónauka og gátu fylgst með atburðarásinni úr nokkurri fjarlægð
(bls. 292). Sr. Magnús Hákonarson hélt dagbók sem birtist í Íslendingi þar
sem hann lýsir atburðarásinni dag fyrir dag frá 8. maí til 28. sama mánaðar.
Það gefur auga leið að þetta gos olli bændum miklu tjóni þegar vorverkin
voru framundan og halda varð öllum skepnum í húsi. Auk þess var veður
afar kalsasamt. Það sem undirritaðri þykir ekki síst merkilegt er frásögn
Magnúsar í bréfi frá 29. maí 1860 þar sem hann fer yfir tjónið sem gosið olli.
Þar nefnir hann að sandurinn milli Höfðabrekku og kerlingardalsár „nær
nú eflaust mílu vegar lengra út í sjó fram heldur en fyrir gosið“ (bls. 295–
296). Fregnir bárust af því að fjörður og höfn hefðu myndast við Vík í Mýr -
dal en Magnús segir þau undur hafa horfið fljótt í sviptingum sands og
Ægis konungs (bls. 278). Svipaðar frásagnir eru til um fyrri gos sem minnir
okkur á þau ógnaröfl sem fylgja jökulhlaupum og að suðurströnd Íslands er
á ferð og flugi og þarf ekki gos til.
Már Jónsson birtir ekki aðeins frásagnir af gosunum heldur einnig
kvæði sem ort voru um þau. Skáldin eru þeir Sæmundur Magnússon Hólm,
Eggert Ólafsson og Benedikt Gröndal.
Það er mikill fengur að þessari bók um kötlugosin 1625–1860. Það fór
margsinnis hrollur um undirritaða við lesturinn, svo mergjaðar eru sögurn -
ritfregnir190
NÝ_Saga haust 2018 .qxp_Saga haust 2004 - NOTA 19.10.2018 18:46 Page 190