Bændablaðið - 07.10.2021, Blaðsíða 38

Bændablaðið | Fimmtudagur 7. október 202138
Sveinn Sveinsson hét hann, Aust­
firðingur, fæddur á Ormsstöðum
í Norðfirði 21. janúar 1849.
Hann braust til búnaðarnáms
á Norðurlöndum, ekki síst fyrir
atbeina og með dyggum stuðningi
Jóns Sigurðssonar forseta.
Sveinn nam við Búnaðarskólann
á Steini við Bergen í Noregi árin
1869-1872, en bætti síðan við sig
námi við Landbúnaðarháskólann í
Kaupmannahöfn. Sveinn var enda
talinn lærðasti íslenski búfræðingur
sinnar tíðar. Um árabil starfaði hann
sem farandbúfræðingur (ráðunautur)
hjá Búnaðarfélagi Suðuramtsins
(sem var forveri Búnaðarfélags
Íslands, síðar Bændasamtaka
Íslands), m.a. með stuðningi
Landbúnaðarfélagsins danska. Í
því starfi ferðaðist Sveinn víða um
sveitir landsins og sagði fyrir um
nýja búhætti.
Á þeim árum fólst starf búnað-
arráðunauta í því að vinna verkin
sjálfir með bændum og fyrir þá.
Starfið var því öðrum þræði verk-
leg kennsla í nýjum og endurbætt-
um vinnubrögðum, einkum varð-
andi áveitur, gerð vörslugarða og
-skurða sem og túnasléttun. Þá
hafði Sveinn lært mjólkurvinnslu,
smjör- og ostagerð, svo hann leið-
beindi einnig á þeim sviðum. Loks
má nefna að Sveinn skrifaði afar
efnismiklar fræðslugreinar um öll
þessi viðfangsefni, greinar sem
hver um sig mátti kalla tímamóta-
verk. Landmælingar hafði Sveinn
búfræðingur, eins og hann var jafnan
nefndur, lært og hann gerði m.a. kort
af Reykjavík 1876 og 1887, sem nú
teljast vera stórmerkar heimildir um
byggð vaxandi höfuðstaðar. Merka
bók um búverkfæri, raunar þá fyrstu
á íslensku, skrifaði Sveinn, en hún
kom út árið 1875.
Svo kom það í hlut Sveins að
stýra Búnaðarskólanum á Hvanneyri
í gegnum stofnun hans árið 1889
og fyrstu starfsárin. Þótt hann væri
líklega sá Íslendingur sem þá var
faglega hæfastur til þess að móta og
kenna við skóla fyrir bændur lenti
hann í mótvindi, sem mjög reyndi
á hann. Á hann sótti alvarlegt þung-
lyndi, segja samtímaheimildir, og
hann féll frá með voveiflegum hætti
eftir aðeins þriggja ára starf við skól-
ann, vorið 1892.
Tómás Helgason frá Hnífsdal,
sá þekkti og ötuli bókasafnari og
fræðimaður, hafði dregið saman
mjög mikinn fróðleik um Svein
Sveinsson, ævi hans og störf, og m.a.
ritað greinar um tvo ævikafla Sveins,
búnaðarnámið og skólastjórnina.
Drög hafði Tómas lagt að fleiri
greinum, en entist ekki aldur til þess
að ljúka þeim. Sveinn búfræðingur
var Tómási afar hugleikinn og hóf
Tómás oft máls á sögu Sveins við
mig. Með einstakri elju og fágætri
vandvirkni hafði Tómás dregið
saman og flokkað allt ritað efni sem
hann fann eftir Svein og um hann.
Um það bjó Tómás í bókasafni þeirra
hjóna sem þau gáfu Bændaskólanum
á Hvanneyri á aldarafmæli skólans
1989.
Að mér hefur hvarflað að reyna
að ljúka verkinu, sem Tómás frá
Hnífsdal hóf honum til heiðurs og
þakklætis. Það ætti svo sem að vera
viðráðanlegt í ljósi þess að Tómás
hafði lokið langmestu af heimilda-
öfluninni. Þótt mér sé mætavel kunn
nákvæmni Tómásar og langur tími
sé liðinn frá hérvistardögum Sveins
Sveinssonar búfræðings datt mér í
hug að segja hér í Bændablaðinu
frá Sveini og hugmynd minni um
að ljúka verki Tómásar, ef vera
kynni að einhver lesandi hins víð-
lesna Bændablaðs væri aflögufær
um ábendingar. Þær væru þá líklega
helst á formi munnmæla eða allt að
því þjóðsagna um Svein eða tengjast
honum á einhvern máta, svo sem
frásagnir sem kunna að hafa lifað á
bæjum er hann heimsótti til jarða-
bóta. Til dæmis grunar mig að enn
megi finna minjar um jarðabætur
sem Sveinn vann og skrifaði lýsingar
á í starfsskýrslum sínum.
Sem fyrr hef ég netfangið
bjarnig@lbhi.is og símann 894
6368.
Bjarni Guðmundsson
Hvanneyri
SAGA&MENNING
búfræðings
Sveinn Sveinsson búfræðingur (1849–1892). Minningamark um hann í
skólagarðinum á Hvanneyri.
Heimildasafnið um Svein Sveinsson búfræðing hafði Tómás Helgason frá
Hnífsdal búið vandlega um, innbundið með gylltum titlum og merkingum.
Eins og margir vita kom
nú á haustdögum upp
nýtt riðutilfelli í kind
í Skagafirði. Áfallið er
mikið fyrir bændur á við­
komandi bæ og miðað við
núverandi reglur er niður­
skurður alls fjárstofnsins á
bænum fram undan með
tilheyrandi fjárhagstjóni
og andlegu álagi, en flest­
ir sauðfjárbændur sem
stunda sinn búskap af
alúð tengjast dýrunum
tilfinningaböndum. Á það
bæði við um fullorðna
og þó enn frekar börn og
unglinga. Því er mér það
óskiljanlegt að nokkur sem
vill láta taka sig alvarlega
í umræðunni stingi upp á
niðurskurði á hundruð­
um sauðfjárbúa og um
leið tugum þúsunda fjár
þar sem víðast hvar hefur
aldrei komið upp riða.
Verandi fyrrverandi yfirdýra-
læknir og skrifstofustjóri í því
ráðuneyti sem fer með málefni
landbúnaðar, gerir svo slíkar yfir-
lýsingar enn furðulegri og um leið
vítaverðari. Slíkur einstaklingur
veit fullvel að riðuniðurskurður
hefur litlu skilað fram til þessa. Í
raun er aðeins búið að sanna einn
hlut með niðurskurðaræði síðustu
áratuga, en það er að niðurskurður
vegna riðu kemur alls ekki í veg
fyrir að riða komi upp síðar á sama
stað.
Sami einstaklingur veit vænt-
anlega líka fullvel að aðrar
Evrópuþjóðir eru fyrir lifandis löngu
farnar að nota skynsamlegri nálgun
þar sem arfgerðargreiningum er beitt
á hjarðir þar sem upp kemur riða og
niðurstöðurnar látnar ráða um hvaða
kindur eru felldar og hverjar ekki.
Á sama tíma er kylfa látin ráða kasti
hérlendis.
Ung hugsjónakona og sauðfjár-
bóndi, Karólína Elísabetardóttir í
Hvammshlíð, hefur að undanförnu
leitt saman vísindafólk frá ýmsum
löndum í þeirri viðleitni sinni að færa
riðurannsóknir hérlendis til
nútímans og um leið á sömu
braut og gert hefur verið um
langt skeið í öðrum löndum.
Þar er uppleggið að leita að
genum í íslenskum kindum
sem reynst gætu verndandi
gagnvart riðusmiti. Nú þegar
hafa þessar rannsóknir skil-
að þeim árangri að gen hafa
fundist í kindum sem reynst
gætu verndandi og því síðar
meir mögulegt að nota þau
til ræktunar á sauðfé sem
yrði þá riðuþolið, þó er
eftir að rannsaka mörg sýni
á komandi vetri þannig að
við eigum enn nokkuð í land.
„Kapp er best með forsjá“
er orðatiltæki sem gamlir
yfirdýralæknar ásamt emb-
ættis- og stjórnmálamönn-
um ættu að hafa í heiðri
þegar fjallað er um jafn
viðkvæman hlut og niður-
skurð ævistarfs sauðfjárbænda. Um
leið er skynsamlegt fyrir viðkom-
andi að nýta sér reynslu, vilja og
getu annarra þjóða, vísindamanna,
áhugafólks og frumkvöðla til að
takast á við vandann sem við blasir
fremur en að hrópa í sífellu „Úlfur,
úlfur“.
Með skynsemi að leiðarljósi
munum við finna lausn á vandanum.
Högni Elfar Gylfason,
sauðfjárbóndi og áhugamaður
um ábyrga stjórnmálaumræðu og
landbúnaðarmál.
Vísindi eða hindurvitni?
LESENDARÝNI
Högni Elfar Gylfason.H
eim
ild: Prentm
iðlakönnun G
allup. K
önnunartím
i okt. - des. 2020.
BÆNDABLAÐIÐ ER GEFIÐ ÚT Í 32 ÞÚSUND EINTÖKUM Á TVEGGJA VIKNA FRESTI
Bændablaðið er
mest lesna blaðið
á landsbyggðinni
Hvar auglýsir þú?
Lestur prentmiðla
á landsbyggðinni
Lestur Bændablaðsins
50%
40%
30%
20%
10%
ViðskiptablaðiðDVMorgunblaðiðFréttablaðiðBændablaðið
36,2%
19,7% 17,0%
2,8%
4,7%
36,2%
Lestur Bændablaðsins
á landsbyggðinni
Lestur Bændablaðsins
á höfuðborgarsvæðinu
17,8% 24,3%
Lestur landsmanna á
Bændablaðinu
Bændahöllin við Hagatorg / Sími: 563 0300 / Netfang: bbl@bondi.is / bbl.is