Fréttablaðið - 11.11.2022, Blaðsíða 46

Bækur
Saknaðarilmur
Höfundur: Elísabet Jökulsdóttir
Fjöldi síðna: 138
Útgefandi: JPV
Kristján Jóhann Jónsson
Saknaðarilmur eftir Elísabetu Jök-
ulsdóttur er sjálfssaga. Nöfnum per-
sóna er ekki breytt og lesandi hlýtur
að álykta sem svo að hér sé Elísabet
Jökulsdóttir að skrifa um samskipti
sín og móður sinnar. Höfundur er
þó greinilega meðvitaður um að
hann er að túlka og skálda en það er
einmitt einkenni hinnar svokölluðu
skáldævisögu eða sjálfssögu.
Samskipti þeirra mæðgna ein-
kennast af stöðugum átökum um
tilfinningar. Báðar sýna með jöfnu
millibili ofstopa
sem í frásögn Elísa-
betar virðist hvorki
röklegur né rétt-
lætanlegur. Ekki
kemur skýrt fram
að hve miklu leyti
neysla áfengis eða
lyfja hefur áhrif á
f r a m k o m u n a .
El ísabet ger ir
það alveg ljóst
að hú n bæði
ótt ast móður
sína og óttast
um hana, elskar
hana og hatar.
Úr bernskunni
birtast minn-
ingar um til-
finningakulda
móðu r inna r,
grimmd og lítt skiljanlegan fauta-
skap en einnig dregur Elísabet
fram nokkuð augljós dæmi um ást
móðurinnar á dóttur sinni og skiln-
ingsleysi sitt á ást móðurinnar. Í
því nýtir hún sér frásagnarfjarlægð
þegar sú Elísabet sem talar í bókinni
rifjar upp atburði frá fyrri tímum í
sögu sinni og móðurinnar.
Dauði föður og móður
Þessi skáldsaga er ekki skrifuð í
samfellu eins og síðasta bók Elísa-
betar. Þó er nærtækt að hafa þær
báðar í huga. Aprílsólarkuldi fjallar
um dauða föðurins en Saknað-
arilmur um dauða móðurinnar.
Báðar fjalla þær svo einnig um særð-
ar tilfinningar, áföll og geðveiki.
Bókin Saknaðarilmur er brotin
upp í margar stuttar sögur sem að
langmestu leyti snúast um Elísabetu
og móður hennar, kaflarnir fá sjálf-
stæðar fyrirsagnir en standa samt
sem brot, nokkurs konar prósaljóð.
Stíll þessara stuttu sagna er sterkur
eins og jafnan í bókum Elísabetar,
ögrandi og líklegur til þess að ýta
við túlkandi lestri lesenda. Það
er sennilega ekki síst vegna þess
hversu samtaka mæðgurnar í sög-
unni eru í því að skilja og skilja ekki
hvor aðra á víxl, allt eftir því hvernig
vindurinn blæs.
Átök þeirra hljóta stundum að
verða spaugileg í augum okkar
hversdagslegra manna. Einhvern
tímann kallar mamma hennar hana
lufsu fyrir að sofa hjá strák sem hún
þekkti ekki og Elísabet reiðist svo
að hún fer út í garð og klifrar upp
í tré, mamma hennar eltir hana
út í garðinn, en ekki upp í tréð að
vísu, til þess að endurtaka þetta
með lufsuna. Í annað skipti býður
móðirin henni með til Sýrlands.
Dóttirin hefur þá af því
þungar áhyggjur
að þegar þangað
komi muni móð-
irin grafa hana
l i fandi í eyði-
mörkinni.
Þráin eftir ást
Fleir i d æmi a f
þessu tagi mætti
nefna en kjarni
málsins er líklega
sá eins og Elísabet
segir að hún getur
ekki treyst geðheil-
brigði sínu og þess
veg na v itum v ið
lesendur ekki alltaf
hvort Elísabet sjálf
er að tala eða ein-
hver önnur persóna
sem býr innra með
henni. Þetta setur tilfinningalegt
uppgjör sögunnar í nokkurt upp-
nám. Venjulegt fólk treystir vitund
sinni og dregur línur milli röklegra
og tilfinningalegra viðhorfa. Sé það
nú ekki hægt vandast málið og við
dauðlegir vitum ekki lengur hvort
við erum að koma eða fara. Þar í
liggur líka styrkur þessarar sögu.
Þegar valdajafnvægið milli tilfinn-
inga og rökhyggju raskast fylgir
því mikill ótti og harmur. Sú Elísa-
bet sem lýst er í sögunni Saknað-
arilmur þráir ást móður sinnar en
með dauða hennar verður þeirri
þrá aldrei fullnægt. Eftir standa
sorg og reiði. Í frásögninni gerir hún
móðurina líka sér en við vitum ekki
hvort það er hluti af þránni eftir ást
móðurinnar. n
Niðurstaða: Áhugaverð og
sterk saga um margbrotið sálarlíf.
Þráin og andúðin
Guðrún Eva Mínervudóttir segist finna hjá sér þörf til að stugga aðeins við skáldsagnaforminu. Fréttablaðið/Ernir
Útsýni er ellfta og nýjasta
skáldsaga Guðrúnar Evu
Mínervudóttur. Bókin segir
frá Sigurlilju, ungri konu með
dularfullan hæfileika, og var
skrifuð á miklum umbrota-
tímum í lífi höfundarins.
tsh@frettabladid.is
Guðrún Eva Mínervudóttir sendi
nýlega frá sér sína elleftu skáldsögu
sem ber heitið Útsýni. Bókin segir
frá Sigurlilju, ungri konu sem þarf
að ferðast norður á Bakkafjörð eftir
að frænka hennar deyr til að ganga
frá dánarbúinu.
„Bókin er bæði hefðbundin í
forminu og ekki. Ég finn alveg hjá
mér þörf fyrir að stugga aðeins við
skáldsagnaforminu. Ekki með þeim
hætti að ég týni athygli lesandans,“
segir Guðrún Eva.
Aðalpersóna bókarinnar, Sigur-
lilja, er með dularfullan og óvenju-
legan hæfileika sem einfaldar ekki
líf hennar, sem er að geta séð út um
augu annarra.
„Hún fer inn í annað fólk og er
það í smástund, oft á einhverjum
ögurstundum lífs þess. Það sem
var kannski mesta áskorunin við
að skrifa sögu með svona aðalper-
sónu er að hún vill ekkert og það
er dálítið lögmál skáldskaparins að
persónurnar verða að vilja eitthvað,
það er það sem knýr söguna. Af því
hún getur séð út um augu annarra
þá er hún fráhverf mannlegri reynslu
fyrir sjálfa sig og hefur engan metnað
því hún er bara með of mikið útsýni,“
segir Guðrún Eva.
Kom til hennar í draumi
Síðustu tvær bækur Guðrúnar Evu,
Aðferðir til að lifa af og Ástin Texas,
voru kjarnaðar í hversdagsleika,
Útsýni er það líka að vissu leyti en
kannar þó einnig yfirnáttúrulegar
slóðir.
„Ég held að þetta hljóti að flokk-
ast undir að vera einhvers konar
fantasía. Ég bara hef svo mikinn
smekk fyrir hvoru tveggja, bæði sem
lesandi og höfundur, og mér finnst
best að blanda því dálítið saman,“
segir Guðrún Eva.
Skáldsögur þínar eru gjarnan
drifnar áfram af sterkum karakt-
erum, hvernig ferðu að því að skapa
karakter eins og Sigurlilju?
„Ég vona að þetta hljómi ekki
ósvífið en mér finnst alltaf bara að
þeir komi til mín. Sigurlilja gerði það
sannarlega, kom til mín mjög sterkt
í tveimur ólíkum draumum og það
snerti mig svo djúpt að ég varð að
gera eitthvað við það. Mér fannst
eins og það ætti erindi.“
Öll með dass af þessum hæfileika
Hvaðan kemur hugmyndin að sjá í
gegnum augu annarra, er þetta eitt-
hvað sem þú hefur upplifað sjálf?
„Ekki beinlínis, en við höfum
náttúrlega öll dass af þessum hæfi-
leika, kannski í mismiklum mæli og
þá er það bara spurning um að nota
ímyndunaraflið. Ég man ekki lengur
hvernig sú hugmynd kom til mín en
hins vegar þá finnst mér alltaf þetta
eina sjónarhorn sem við höfum
mjög takmarkað og takmarkandi.
Það myndi bæði vera gaman og gera
okkur gott ef við gætum skroppið í
annarra manna ham. Við gerum það
náttúrlega að einhverju leyti með því
að segja sögur, lesa sögur og horfa á
bíómyndir. Svo náttúrlega bara með
því að ímynda okkur að við séum í
sporum annarra.“
Að sögn Guðrúnar Evu getur þessi
hæfileika Sigurlilju einnig verið svo-
lítið ógnvekjandi enda verður hún
oft vitni að mjög erfiðum aðstæðum
fólks. „Hún fer inn í rosalega sárs-
aukafullar og ógnvekjandi aðstæður,
skýringin á því kemur kannski undir
lokin. Við fáum allavega í gegnum
hana að upplifa hluti sem enginn
vill upplifa á eigin skinni. En það er
samt eitthvað sem við viljum kynn-
ast. Hún fær að kynnast svo ótrúlega
mörgu án þess beinlínis að þurfa að
taka afleiðingunum. Það fáum við
lesendur líka í leiðinni í gegnum
hennar augu,“ segir hún.
Skrifuð á umbrotatímum
Í lok bókarinnar er þakkarlisti þar
Þakklætið flæddi
yfir barma sína
sem höfundur þakkar öllum þeim
sem hafa „stutt, borið og leitt mig
í gegnum þessa umbrotatíma lífs
míns til að þessi bók mætti fæðast“.
Var erfitt að skrifa þessa bók?
„Ekki beint að skrifa bókina, það
hafa bara verið miklir umbrota-
tímar í mínu persónulega lífi allt
síðasta ár og rúmlega það. Mig
hefur alltaf langað til að skrifa svona
þakkar lista og ég hef aldrei þorað
því fyrr en nú af því ég hef verið svo
hrædd við að gleyma einhverjum
og fundist það svo hræðilegt. En nú
tók ég bara sénsinn og ég varð að
gera það, vegna þess að þakklætið
flæddi einhvern veginn yfir barma
sína. Það voru bara svo margir sem
studdu við þessa bók og hjálpuðu
mér að láta hana verða til.“
Guðrún Eva segist hafa lagst í
nokkra rannsóknarvinnu við skrif
bókarinnar enda hafi hún að mörgu
leyti verið að hætta sér út fyrir sitt
svið. Á meðal þess sem hún gerði var
að fara í niðursoðið flugnám og læra
að sigla smábát.
„Ég kann ekki að sigla trillu og ég
kann ekki að f ljúga lítilli f lugvél,
ég hef aldrei búið á norðaustur-
horni landsins þó að ég hafi dvalið
þar talsvert. Ég þurfti bara á því að
halda að fólk segði mér til. En ég
er líka bara búin að þurfa mikinn
stuðning síðustu mánuði og yfirleitt
virðist það vera þannig að ef maður
treystir lífinu, treystir heiminum
og samfélaginu í kring og lætur sig
gossa, þá er maður gripinn.“ n
Yfirleitt virðist það
vera þannig að ef
maður treystir lífinu,
treystir heiminum og
samfélaginu í kring og
lætur sig gossa, þá er
maður gripinn.

26 Menning 11. nóvember 2022 FÖSTUDAGURFréttablaðiðmenninG Fréttablaðið 11. nóvember 2022 FÖSTUDAGUR