Fréttablaðið - 11.11.2022, Blaðsíða 16

Fréttablaðið - 11.11.2022, Blaðsíða 16
 Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir formaður Viðreisnar Á Íslandi hefur alltaf verið mikill munur á atkvæðavægi kjósenda. Lengst af var munurinn marg- faldur en breytingar á stjórnarskrá árið 1999 tryggðu að hann gæti ekki orðið meira en tvöfaldur. Það er löngu tímabært að taka næstu skref og jafna atkvæðavægið frekar. Í þeim tilgangi hef ég lagt fram frumvarp um breytingu á kosn- ingalögum. Af mörgum ástæðum er brýnt að það nái fram að ganga. Mikilvægt réttlætismál Enginn vafi er á því að jafnræði fólks til að hafa áhrif með atkvæðisrétti sínum er meðal grundvallaratriða lýðræðisins. Líkt og stendur raunar skýrum orðum í stjórnarskrá. Þess vegna er nauðsynlegt að leiðrétta það misvægi atkvæða sem enn ríkir milli kjósenda. Það er risastórt rétt- lætismál og í senn mikilvægur liður í því að tryggja pólitíska sátt í sam- félaginu. Þetta snýst þó ekki bara um jöfnuð milli kjördæma. Því jöfnuður milli þingflokka hefur heldur ekki náðst á síðustu árum. Með öðrum orðum hefur ekki tekist að úthluta þingsætum í samræmi við lands- fylgi f lokkanna. Í síðustu fernum kosningum hafa tveir stærstu f lokkarnir þannig fengið einum þingmanni meira en þeir ættu að fá. Nú þegar flokkum hefur fjölgað allverulega eru jöfnunarsætin ein- faldlega of fá til að jafna hlut þeirra á landsvísu. Markmið frumvarpsins er tví- þætt. Annars vegar að gera vægi atkvæða milli kjördæma eins jafnt og stjórnarskrá heimilar. Hins vegar að tryggja að sem fyllst samræmi sé með þingmannatölu og atkvæða- fylgi hvers þingflokks. Með öðrum orðum er markmið frumvarpsins að tryggja bæði kjósendajöfnuð og f lokkajöfnuð. Það er gert með því að fjölga jöfnunarsætum og fækka kjördæmissætum, eins og hægt er innan ramma stjórnarskrár. Ísland eftirbátur Evrópuríkja Við eigum langt í land með að tryggja það jafnræði sem þykir boð- legt í nútímasamfélagi. Á Norður- löndunum er nánast ekkert mis- vægi atkvæða og almennu mörkin í Evrópu eru langt undir því sem við þekkjum á Íslandi. Þar hafa ríkin líka tryggt nauðsynlegar umbætur. Nú er tímabært að Ísland fylgi þeirri þróun sem hefur verið ráðandi í kring síðustu áratugi. Þessi sjónarmið komu meðal annars fram í umsögn sem Ólafur Harðarson, fyrrum stjórnmála- fræðiprófessor, sendi stjórnskip- unarnefnd Alþingis vegna frum- varpsins. Jafnframt nefndi Ólafur hversu mikilvægt væri að breyta kosningalögunum fyrir næstu Alþingiskosningar og mælti þess vegna með samþykkt frumvarpsins. Rétt eins og stærðfræðingurinn Þor- kell Helgason gerði í sinni umsögn við frumvarpið. Í umsögn Þorkels kom fram að búast megi við því að fjölgun jöfn- unarsæta geri kerfið stöðugra og ónæmara fyrir smávægilegum atkvæðabreytingum. Því yrðu minni líkur á að hringekjan í síðustu Alþingiskosningum endurtæki sig. Loks benti Þorkell á að samþykkt frumvarpsins myndi létta róðurinn þegar kæmi að frekar endurbótum í gegnum stjórnarskrá. Frumvarpið boðar nauðsynlegar og löngu tímabærar breytingar á kosningakerfinu, líkt og Ólafur og Þorkell nefndu í sínum umsögnum. Enn fremur sögðu þeir breyting- arnar skýrar og vel útfæranlegar. Í umsögn Landskjörstjórnar var aðferðafræði frumvarpsins einnig sögð skýr. Þá var tekið fram að engar tæknilegar hindranir stæðu í vegi fyrir framkvæmd hennar. Frumvarpið brýn réttarbót Frumvarpið stígur stórt skref í átt að jöfnu atkvæðavægi. Raunar svo stórt að fullur jöfnuður milli f lokka yrði nær örugglega tryggður. Niður- stöður úr kosningahermi sýna til dæmis að fullur jöfnuður næðist í 99 af hverjum 100 skiptum. Þó jöfnunar sætin yrðu f leiri myndu kjördæmaúrslit samt ekki raskast meira en nú, líkt og fram kom í umsögn Þorkels Helgasonar. Sömuleiðis yrði atkvæðavægi kjósenda nær alveg jafnt. Frum- varpið getur að vísu ekki tryggt fullan jöfnuð milli kjördæma. Það er ekki hægt nema með því að afnema kjördæmaskiptingu í stjórnarskrá. Umræðu um það þarf að taka síðar í tengslum við endurskoðun stjórnar- skrár. Þá vegferð styð ég líka heils- hugar. Þær breytingar myndu samt skila sér of seint, ekki fyrr en í þar- næstu kosningum, eða jafnvel síðar miðað við stöðuna í dag. Málið þolir ekki slíka bið. Í grunninn spurning um lýðræði Brýnt er að gera þær breytingar sem hægt er innan almennra laga, eins og frumvarpið leggur til. Með sam- þykkt þess kæmi leiðrétting strax til framkvæmda. Þingmönnum ber skylda til að tryggja slíkar umbæt- ur á kosningakerfinu. Því að öllu óbreyttu er jafn réttur kjósenda til pólitískra áhrifa ekki tryggður. Það á ekki að líðast í lýðræðissamfélagi eins og okkar. Nú reynir á þingheim að tryggja framgöngu málsins og sýna þannig stuðning sinn við lýð- ræðið. n Atkvæði á hálfvirði Í síðustu fernum kosningum hafa tveir stærstu flokkarnir þannig fengið einum þingmanni meira en þeir ættu að fá. Dómar eru margvíslegir, eins og segir í ljóði Jóhannesar frá Kötlum. Dómar heimsins dóttir góð munu reynast margvíslegir. Glímdu sjálf við sannleikann hvað sem hver segir. Í orðabók segir að fordómar séu harðir dómar með óvild, t.d. gagn- vart ákveðnum hópi manna eða málefna. Þetta kannast fatlað fólk við. Í gegnum ár og aldir hafa ákveðnir hópar ekki fengið að taka þátt í samfélaginu til jafns við aðra, heldur verið jaðarsettir. Sannleikurinn er sagna bestur en hver er sannleikurinn? Við þurfum að líta inn á við til að finna hann og skoða hjarta okkar eins og við værum að f lysja lauk. Það getur verið sársaukafullt en aðeins þann- ig getum við komist að kjarna for- dómanna. Hvar leynast þeir og hvers vegna? Aðeins upplýsing og fræðsla geta feykt þeim burt og samt yrði leiðin löng og ströng. Í samningi Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (SRFF) segir meðal annars: „Hugtakið fötlun er breytingum undirorpið, og að rekja má fötlun til víxlverkunar milli ein- staklinga með skerðingar og við- horfstengdra tálma og umhverfis- hindrana sem koma í veg fyrir fulla og virka þátttöku þeirra í samfélag- inu á jafnréttisgrundvelli.“ Þekking og skilningur skila miklu en um leið þurfum við enn fremur að viður- kenna að fatlað fólk er sundurleitur hópur. Hver manneskja er einstök og sérstök og hefur orðið fyrir ólíkri reynslu og upplifun og það sama á við um fatlað fólk. Dr. Ármann Jakobsson, kennari við Háskóla Íslands, hefur nokkuð beint sjónum sínum að illmennum og skúrkum í af þreyingarbók- menntum og -kvikmyndum, allt frá Ríkharði III. Englandskonungi til glæpamannanna sem James Bond þarf að kljást við í kvikmyndum nútímans. Oft virðist líkamleg fötlun fara saman við illt innræti í skáldskap. Mörg skrímsli fornbókmennta og þjóðsagna minna á mannverur sem eru á einhvern hátt afskræmdar og jafnvel þegar hinn fatlaði verður hetja sögunnar, eins og krypp- lingurinn Quasimodo í verki Victors Hugo, þá hefur hann samt sem áður eðli skrímslis.“ Heimsmyndin er því einfölduð og slíkar birtingarmyndir fyrri tíðar og nútímans geta skaðað líf fatlaðra. Fatlað fólk þekkir fordóma á eigin skinni, en erum við fordómalaus og umburðarlynd gagnvart öðrum þjóðfélagshópum, þjóðum og menningu? Ég held ekki. Að viður- kenna fordóma sína er góð byrjun á því að vinna með þá til fordóma- leysis, kafa ofan í kjölinn. En aðeins ef við höfum sannleikann áður- nefnda að leiðarljósi. Það er þungt að bera óvild í garð annarra og þó ekki væri nema fyrir það eitt ættum við að afleggja hana. Lifum því for- dómalausu lífi, bæði í okkar eigin garð og annarra. Það er einfaldlega fordæmalaust skemmtilegra. n For-dómar Hver manneskja er einstök og sérstök og hefur orðið fyrir ólíkri reynslu og upplifun og það sama á við um fatlað fólk. Umhverfisváin sem vofir yfir okkur er mikil og margþætt. Vistkerfi hrörna á miklum hraða, höfin eru mettuð af plastögnum, og ofsaveður færist í vöxt samhliða hlýnun jarð- ar. Taka þarf á hverju einasta vanda- máli ef framtíðina skal tryggja. Miklar breytingar fylgdu heims- faraldinum, en þar á meðal er mikil aukning í verslun fatnaðar á netinu. Samkvæmt skýrslu frá PwC eru um 30-40% af fatnaði sem keyptur er í gegnum netið, skilað. Að auki er talið að smásalar hendi yfir 25% af skiluðum fatnaði, og samkvæmt rannsókn McKinsey eru 70% skila vegna þess að f líkin hentar ekki líkamsbyggingu neytandans. Tilkoma háhraðatísku (e. „ultra fast fashion“) hefur einnig gert það að verkum að líftími fatnaðar hefur styst, og hver f lík er að meðaltali notuð 7-10 sinnum áður en hún endar annaðhvort á sorphaug eða í hafinu. Í Vestur-Afríkuríkinu Gana eru heilu strendurnar þaktar af fatahrúgum sem hefur skolað á land, en það er talið vera einungis brot af þeim fatnaði sem liggur á sjávarbotni rétt við strendur lands- ins með tilheyrandi áhrifum á vist- kerfi. Það kemur því ekki á óvart að í skýrslu UNECE eru 85% af allri vefn- aðarvöru sögð enda á haugunum ár hvert. Tískuiðnaðurinn ber ábyrgð á 10% allrar kolefnislosunar í heimin- um, og samkvæmt World Economic Forum hefur hann að minnsta kosti tvöfaldast að stærð frá árinu 2000. En hvar standa Íslendingar þá þegar kemur að kaupum, endur- nýtingu, og urðun fatnaðar? 76,8% Íslendinga versluðu á netinu síðast- liðið ár, samkvæmt könnun Gallup. Meðal Íslendingurinn kaupir 17kg af vefnaðarvöru ár hvert, þrefalt á við meðaltal á heimsvísu. Árið 2021 henti hann svo 11,5 kg af textíl og skófatnaði, en samkvæmt stefnu Umhverfisráðuneytisins í úrgangs- forvörnum er miðað við að talan fari ekki yfir 10 kg á ári. Um 60% þess sem er hent, endar svo í ann- aðhvort urðun eða brennslu. Að lengja líftíma fatnaðar skiptir því sköpum til að draga úr neikvæðum umhverfisáhrifum. Íslenska nýsköpunarfyrirtækið Rebutia (CateCut) var stofnað með þennan vanda í huga. Rebutia er að þróa framúrskarandi hugbúnað sem greinir bæði föt og notendur ítarlega út frá líkamsbyggingu, lit- greiningu, og stíl. Með því getur notandinn auðveldlega fundið fatnað sem hentar eigin líkama og passar við fatnað sem hann á fyrir. Nálgun verkefnisins er nýmæli á heimsvísu og er það bæði mun ítar- legra og nákvæmara en núverandi lausnir á markaði. Sýnt hefur verið fram á virkni hugbúnaðarins í not- endaprófunum og mikil vinna verið lögð í að finna bestu nálgunina til að þróa sjálfvirka fatasamsetningu. Sérstaða Rebutia felst í að hjálpa viðskiptavinum að auka nýtni núverandi fatnaðar, kaupa föt á net- inu sem passa, draga úr skilum, og minnka magn fatnaðar sem endar í urðun. Rebutia hlaut Sprotastyrk Rannís 2020, og hlaut aðalverðlaun Å Pitch keppninnar sem haldin var í Finn- landi fyrir nýsköpunarfyrirtæki sem auka sjálfbærni. Fyrsta útgáfa snallsímaforrits sem notast við þessa tækni mun fara í loftið á fyrstu mánuðum 2023 og er afrakstur 3 ára rannsóknar- og þróunarvinnu. Full- gert mun forritið geta valið fatasam- setningar og fylgihluti sem henta hverjum notanda fyrir sig, og eftir því sem viðkomandi notar kerfið og þróar eigin stíl, mun forritið læra inn á breytta hegðun og laga sig að þörfum notandans. Ljóst er að þörf er á miklum breyt- ingum til að snúa við neikvæðri þróun undanfarinna ára í tísku- iðnaðinum og stefnir Rebutia á að draga úr urðun fatnaðar á Íslandi um allt að 5 milljón kg yfir tíu ára tímabil með beitingu gervigreindar. Metnaðurinn er vissulega mikill, en vandinn er mun stærri, og verðum við því öll að leggja hönd á plóg. n Framlenging á líftíma fatnaðar með notkun gervigreindar Meðal Íslendingurinn kaupir 17 kg af vefn- aðarvöru ár hvert, þrefalt á við meðaltal á heimsvísu. Anna Gunnarsdóttir stofnandi Rebutia Heiðrún Ósk Sigfúsdóttir framkvæmda- stjóri og stofnandi Rebutia Unnur H. Jóhannsdóttir blaðamaður 16 Skoðun 11. nóvember 2022 FÖSTUDAGURFréttAblAðið
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.