Fréttablaðið - 03.02.2023, Blaðsíða 20

Erla Svansdóttir hefur
starfað sem sálfræðingur
á hjartasviði Landspítala
undanfarin fjögur ár. Hún
hefur sérhæft sig í tengslum
andlegrar líðanar og hjarta-
sjúkdóma og lauk doktors-
námi í heilsusálfræði árið
2012.
„Starf mitt felst í að veita sálfræði-
legan stuðning þegar líkamleg
veikindi koma upp. Boðið er upp
á bæði viðtöl fyrir inniliggjandi
sjúklinga á hjartadeild, og eftir
útskrift á göngudeild. Viðtöl eftir
útskrift eru mun algengari þar sem
innlögn vegna hjartaveikinda er
í mörgum tilvikum frekar stutt.
Eftir hjartaþræðingu er fólk oft
útskrifað heim samdægurs eða
daginn eftir. Hins vegar getur fólk
verið lengi að vinna úr þeirri lífs-
reynslu að standa frammi fyrir lífs-
ógnandi veikindum. Það getur því
tekið fólk tíma að ná utan um hvað
gerðist og átta sig á eigin líðan. Í
vissum tilvikum breytist staða
fólks svo snöggt, einkum ef það
hafði ekki greiningu á hjartasjúk-
dómi fyrr en eftir bráðaveikindi.
Við útskrift heim tekur svo við
aðlögun að breyttum aðstæðum,
langvarandi lyfjameðferð, auka-
verkanir lyfja, endurhæfing, lífs-
stílsbreytingar, fjarvera frá vinnu
og þrekleysi. Í sumum tilvikum
finnst fólki það þurfa svolítið að
læra að treysta líkamanum upp á
nýtt. Því er eðlilegt að nýgreining
og aðlögun að hjartasjúkdómum
getið verið þungbær fyrir líðan,“
segir Erla.
Erla segir að það fari eftir
aðstæðum hjá hverjum og einum
hvernig sálfræðilegur stuðningur
fari fram. Aðalmarkmiðið sé þó
að grípa fólk þegar lífið fer svolítið
á hvolf eftir veikindi eða þegar
veikindi hafa langvarandi áhrif á
getu til að taka þátt í lífinu eins og
áður.
Enginn fastur tímarammi
Ert þú að hitta sjúklingana oftar en
einu sinni?
„Ég er oftast að hitta sjúklinga
í eitt til þrjú skipti. Það er enginn
fastur tímarammi með lengd milli
viðtala og þjónustan er mótuð að
þörfum hvers og eins. Hugsunin
er að geta gripið fólk þar sem það
er statt og hjálpað því að átta sig
á hvað snýr upp, hvað snýr niður
og hvernig það geti haldið áfram.
Ef fram kemur alvarlegri vandi í
viðtölum en mér er unnt að sinna
innan þess ramma sem ég hef, legg
ég mat á einkenni og reyni að vísa
málum áfram til sálfræðiþjónustu
á heilsugæslu eða geðsviði Land-
spítala, eftir því sem við á.
Tilvísanir til mín um sálfræði-
þjónustu berast helst frá hjúkr-
unarfræðingum og hjartalæknum
af hjartadeild, göngudeild krans-
æða og göngudeild hjartabilunar.
Stundum vísa félagsráðgjafar á
mig líka eða starfsfólk af hjartagátt
og hjartaskurðdeild. Algengasta
ástæða tilvísana er kvíði, depurð
og þegar starfsfólk finnur að
sjúklingar hafa þörf á auknum
stuðningi. Einnig ef fólk er í erf-
iðum aðstæðum eða aðdragandi
veikindanna er bráður og áfalla-
tengdur, eins og til dæmis eftir
hjartastopp. Í slíkum tilvikum geta
aðstandendur líka fengið viðtöl, til
að veita stuðning við því álagi sem
getur komið upp hjá þeim,“ segir
Erla.
Viðbrögð við veikindum geta
verið mjög ólík milli einstaklinga
Spurð hvort fólk bregðist ekki
misjafnlega við þeim tíðindum að
greinast með hjartasjúkdóm segir
Erla:
„Almennt spá aðstæðurnar
einar og sér ekki fyrir um líðan í
aðstæðum, því hugsun og túlkun
fólks hefur líka áhrif á hvaða til-
finningar vakna í aðstæðum. Það
truflar fólk mismikið að leggjast
inn á sjúkrahús, vera þar í herbergi
í návígi við aðra sjúklinga, halda
utan um upplýsingagjöf lækna,
hjúkrunarfræðinga og annara
starfsmanna, dvelja í óvissu um
hvað taki við og vera fjarri ást-
vinum og þægindum eigin heimil-
is. Fyrir suma geta þessar aðstæður
verið mjög yfirþyrmandi.
Langvarandi innlagnir geta
verið streituvekjandi og reynt
mjög á líðan, einkum ef þær fara
samhliða einangrun, líkamlegri
vanlíðan, skertri getu til virkni og
áhyggjum. Það er eðlilegt að það
dragi af fólki við slíkar aðstæður.
Með stuðningi sinna nánustu og
heilbrigðisstarfsfólks ná flestir að
takast á við erfið veikindi. Mikil-
vægast fyrir góða aðlögun er að fá
skýra og faglega upplýsingagjöf um
veikindin, finna hlýju og öryggi
í aðstæðum, sýna sér og við-
brögðum sínum mildi og skilning,
ræða líðan við stuðningsnet sitt,
fjölskyldu og vini, eftir því sem við
á. Það er í rauninni mikilvægasti
stuðningurinn sem fólk áttar
sig ekki endilega alltaf á. Síðan
stendur sjúklingum til boða að fá
sálfræðiviðtöl ef þörf er á frekari
stuðningi.“
Þverfaglegt samstarf
Erla segist leggja mikla áherslu á
rannsóknir samhliða klíník og
þverfaglegt samstarf með hjarta-
læknum, hjúkrunarfræðingum
og öðru starfsfólki. Markmið
þess starfs er að auka þekkingu á
tengslum sálfræðilegra þátta og
hjartasjúkdóma og stuðla að þróun
fræðsluefnis um sálræn viðbrögð
við alvarlegum veikindum.
„Komnir eru út fyrirlestrar á
heimasíðu göngudeildar kransæða
(www.landspitali.is/hjartaendur-
haefing) sem aðgengilegir eru fyrir
bæði hjartasjúklinga og aðstand-
endur þeirra. Einnig er hægt að
nálgast bæklinginn „Sálræn við-
brögð við alvarlegum veikindum“
á heimasíðu Landspítala. Við
stefnum að áframhaldandi þróun
fræðsluefnis því þörfin er mikil
fyrir grunnupplýsingar sem allir
sjúklingar hafi greiðan aðgang að,“
segir Erla. n
Sálfræðilegur stuðningur þegar veikindi koma upp 
Erla segir að það fari eftir aðstæðum hjá hverjum og einum hvernig sálfræðilegur stuðningur fari fram.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Hægt er að nálgast bæklinginn
Sálræn viðbrögð við alvarlegum veik-
indum á heimasíðu Landspítalans.
Þegar fólk fer í hjartastopp
skiptir hver mínúta miklu
máli og gott aðgengi að
hjartastuðtæki getur skipt
sköpum. Eigendur slíkra
tækja ættu að skrá þau í þar
til gert smáforrit/app sem
heitir Cisali.
„Þetta ókeypis app er frá alþjóðleg-
um óháðum samtökum sem heita
Citizens Save Lives. Þau skrá niður
hjartastuðtæki víðs vegar um
heiminn. Við erum tengiliður við
þessi samtök og höfum núna skráð
tæplega 1.000 hjartastuðtæki á
Íslandi inn á vef þeirra sem er þá
komið inn á appið,“ segir Ólafur
Magnússon, stofnandi og eigandi
Donnu, sem er leiðandi fyrirtæki í
sölu á búnaði til aðhlynningar og
flutnings á slösuðu fólki.
„Þetta virkar þannig að þegar
þú hleður appinu niður og opnar
það þá sérðu hvar næsta hjarta-
stuðtæki er staðsett í kringum
þig. Þarna erum við líka að fara að
opna fyrir það að þeir sem hafa
lært um notkun á hjartastuðtækj-
unum og lært skyndihjálp geta
skráð sig inn líka.
Fólk getur þá séð líka hvort það
er einhver í næsta nágrenni sem
getur veitt aðstoð. Þetta virkar líka
þannig að ef þú ert að fara eitthvað
og vilt vera á „hjarta-öruggum“
stað þá getur þú farið inn á appið
og skoðað til dæmis hótel, ferða-
þjónustufyrirtæki eða afþrey-
ingarfyrirtæki sem eru með hjarta-
stuðtæki skráð,“ segir Ólafur, sem
stofnaði Donna árið 1974.
Geta látið skrá tækin inn
Ólafur segir að allir þeir sem eru
með hjartastuðtæki og eru ekki
með þau skráð geti haft samband
við Donna og látið skrá tækin inn
endurgjaldslaust.
„Ég held að það séu hátt í
3.000 hjartastuðtæki sem eru
í notkun hér á landi og við hjá
Donna höfum selt yfir helming
þeirra. Ég er alltaf að reyna að inn-
prenta það í fólk að það eru ekki
bara feitir gamlir karlar sem eru í
áhættuhópi sem fara í hjartastopp.
Við höfum heyrt um íþróttamenn
í toppformi sem hafa dottið niður
og við getum aldrei vitað hvenær
þetta kemur fyrir. Þess vegna er
nauðsynlegt að hafa hjartastuð-
tæki sem víðast.“ n
Hjartastuðtæki bjarga og nauðsynlegt að hafa þau sem víðast
Ólafur Magnússon heldur á hjartastuðtæki sem ættu að vera sem víðast.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON BRINK
Þeir sem eiga hjartastuðtæki ættu
að sækja sér Cisali appið.
Starf mitt felst í að
veita sálfræðilegan
stuðning þegar líkamleg
veikindi koma upp.
Boðið er upp á viðtöl
fyrir inniliggjandi sjúkl-
inga á hjartadeild og eftir
útskrift á göngudeild.
Erla Svansdóttir
Ég er alltaf að reyna
að innprenta það í
fólk að það eru ekki bara
feitir gamlir karlar sem
eru í áhættuhópi sem
fara í hjartastopp.
Ólafur Magnússon
6 3. febrúar 2023 FÖSTUDAGURHJARTAÐ ÞITT 2023