Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Blaðsíða 15

regn og fúa þóttist hafa himin
höndum tekið með enska
bárujáminu og á fáum árum
breiddist það um landið. Einnig
þótti skynsamlegt að þekja
veggina með jámi, til að verja
hinn dýrmæta við gegn raka og
fúa, svo þjóðin klæddi timb-
urhús sín með bámjámi.
Timburhúsin urðu smám saman
betur einangruð og hlýrri.
Þessar framfarir í kaupstöðum
landsins höfðu áhrif á húsagerð
til sveita. Torfbæimir urðu
hálfgerð timburhús, en jafnframt
kaldir, óvandaðir og stíllausir.
Um 1870 voru skjágluggar sem
næst horfnir og glergluggar
komnir í þeirra stað.
Um aldamótin var svo fyrsta
þrílyfta timburhúsið byggt,
Hótel ísland. Það gnæfði hátt
og glæsilegt þar sem nú er
„Hallærisplanið”, sem tákn um
nýja tíma, tuttugustu öldina. En
nýja öldin var rétt runnin upp þegar við tók steypuöld í
byggingarsögunni. Um 1910 sló steinsteypan í gegn, þó timburhús
væru enn byggð, en steinsteypan tók brátt völdin. Þegar kom fram á
þessa öld ruddi nýi tíminn sér til rúms í sveitum, með nýjum húsum.
Á árunum 1910 til 1930 voru rúmlega 1500 torfbæir lagðir niður.
Húsameistarar, eða arkitektar eins og við köllum þá nú á dögum, voru
ekki til hér á landi fyrr en um aldamótin. Eins og við höfum séð lærðu
laghentir íslendingar handverk af erlendum smiðum sem hingað
komu og byggðu hús eftir danska húsameistara. Þeir tóku til við
húsasmíði og höfðu frjálsar hendur, löguðu erlendar grunn-
hugmyndir að íslenskum aðstæðum, og byggingarreglugerðir settu
húsbyggjendum nokkrar skorður.
Árið 1903 setti stjómin Rögnvald Ólafsson sem bygginaráðunaut, en
hann hafði numið húsagerðarlist. Hann teiknaði eftir þetta opinberar
byggingar, svo sem Vífilsstaðahælið og pósthúsið í Reykjavík. Nú
tók við tímabil íslenskra húsameistara. Landið var að verða
„siðmenntað.” En þótt ekki hafi notið við menntaðra innlendra
húsameistara á síðustu áratugum nítjándu aldar var samt stfll yfir
húsagerðarlistþeirraára, nýklassískstefna varríkjandi. Sjámá veggi
þessara gömlu timburhúsa skreytta súlum, og þríhyminga yfir
hurðum. Steinsteyptu húsin, teiknuð af lærðum húsameisturum, bera
síðan einkenni sem voru ríkjandi í stefnum í byggingarlist á
Norðurlöndum á byggingartíma þeirra. Eina þjóðlega fyrirmyndin
var burstabærinn, sem reyndar var byggður á Þingvöllum árið 1930,
og þjóðlegar kenndir fengu útrás í skeljamunstri og stuðlabergi í
steypu. Á fjórða áratugnum hömuðust svo átta húsameistarar við að
teikna hús í nútímastfl - upp var mnninn tími modemisma.
Sumir kvarta yfir smekkleysi í gömlu byggðinni í Reykjavík, því þar
Horft niður Lækjartorg. Myndin mun vera tekin um 1906.
ægi saman húsum af öllum
tegundum, stflgerðum, stærðum
og litum. En hið ósmekklega
getur verið skemmtilegra en hið
tilbreytingarlausa og smekk-
lega. Ut úr kraðaki alls konar
húsa í gamla höfuðstaðnum má
líka lesa sanna sögu: Svona
erum við.
Helstu heimildir:
Guðmundur Hannesson:
„Húsagerð á Islandi." Iðnsaga
íslands I. Rv. 1943.
Guðmundur Ingólfsson,
Guðný Gerður Gunnarsdóttir
HjörleifurStefánsson: Kvosin.
Byggingarsaga miðbæjar
Reykjavíkur. Rv. 1987. ■
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
Þórunn Valdimarsdóttir.
13