Arkitektúr og skipulag - 01.12.1989, Qupperneq 39

HUSIÐ ER GLUGGI
ÉG veit ekki hvort nokkur hugsuður hefur sagt að húsið, sem
maðurinn reisir sér, sé gluggi að innri byggð hans. Ég œtla að
hœtta á að svo sé ekki og setja það á mitt nafn.
Af öllum þeim listaverkum, sem maðurinn gerir, er húsið það eina
sem hann getur lifað í, bceði andlega og tíkamlega. Það er
hœgt að lifa og hrcerast andlega 1 Ijóði eða tónlist, en engum
hefur tekist ennþá til að mynda að elda, horfa á sjónvarp, sofa
eða eignast fjölskyldu í Ijóði eða tónverki. Aftur á móti er algengt
að fólk geri þetta í þeirri höggmynd sem húsið er.
Þegar vel tekst til við gerð húss er tiltölulega auðvelt að sjá í því
allar hinar listgreinarnar, auk þess sem það er nytjahlutur, sem
ekki verður án komist nema maður vilji hverfa aftur í hella og
holur jarðar.
HÚS ERU EKKIBARA SKJÓL
Hús eiga að vera alhliða uppfylling óskanna, en geta samt tekið
endalaust við nýjum. Menn og hús eru fylling og tœming hvort
annars. Þau eru hvort tveggja í senn, felustaður og útsýnisturn.
Þau byrgja fyrirsól og birtu, um leið og þau hleypa hvorutveggja
inn. Hús er hœgt að opna, og það er jafn auðvelt að loka þeim,
ef dyrnar eru í lagi. Það er hœgt að anda í húsum og kafna í
þeim líka.
En það sem gerir húsin yndislegust eru giuggarnir.
Gluggarnir eru það dularfyllsta á húsinu. Þeir eru eins konar
veggur, en um leið andstœða veggjarins. Vegna þeirra finnst
manni að hann sé úti i náttúrunni þótt hann sé inni.
LANG DULARFYLLSTER SAMT GLERIÐ
Ef komið er inn í hús í smíðum, en það vantar gierið í gluggana,
er miklu kaldara í því en úti. Þetta finnur maður enn betur í
yfirgefnu húsi, ef allar rúður eru brotnar. Og það er alltaf meira
rok eða súgur inni en úti, meiri hráslagi og einhver uggur.
Um leið og glerið er komið í gluggana breytist allt: húsið fœr
kynlegt líf, þótt það sé autt. Osjálfrátt fer maður að skynja
nálœgð einhverra manna, sem eru þar ekki. Herpingur kemur
í augun, óró í fœturna. Það er engu líkara en öll fortíðin og
framtíðin liggi í leyni í andrúmsloftinu.
SVONA ERU HÚSIN
Ógnvœnlegust voru timþurhúsin, þegar þurffi að taka glugga
úr, til að koma líkkistu út eftir húskveðju. Húsið oþnaðist í
ólýsanlegri sorg. Það grét hvítu aflöngu tári. Inni íþví, í rökkrinu,
voru hlutirnir á hillum og kommóðum, algerlega tilfinningarlausir
og hrœrðust ekki þótt hinn látni hefði umgengist þá í einn
mannsaldur en vœri nú að fara fyrir fullt og allt og mundi aldrei
snerta þá framar. Um stund grét húsið einum mannsaldri út um
gap í stað giugga. Þegar glugginn var kominn aftur í og glerið,
sást ekki lengur nein sorg á húsinu. Það var hlutlaust á
grunninum.
SVONA ERU HÚSIN
Nú eru gluggar ekki teknir úr húsum ef einhver sem hefur þúið í
þeim deyr. Dyr eru orðnar svo stórar að inn um þœr kœmust fílar,
hvað þá líkkistur. En um leið eru þau ekki kvödd. Húskveðjur
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
þekkjast ekki lengur. Það þarf enginn að kveðja fínu, stóru,
uþþhituðu húsin.
$á sem útrýmir sorginni býr að einhverju ieyti á andlegum
víðdvangþHann á sér ekkert hús íraun og veru. Að kveðja hvern
hlut er helgiáthöfn.
En þótt hús séu orðin svo hversdagslegur hlutur hjá okkur
íslendingum, að við kveðjum þau ekki um leið og lífið með vissri
þakkargjörð, þá er eitt gott við nútímahúsin:
STORU GLUGGARNIR
Glerið er eins og eðli okkar: uþþhafið, stökkt, gœtt gagnsœjum
felum, þrá eftir því óáþreifanlega í efninu, og iöngun eftir
takmarkalausu útsýni, þrátt fyrir þröngsýnina sem við þúum við
kannski í andanum.
Enginn eða fáir hafa lýst íslenskum nútímagluggum jafn vel,
með hliðsjón af sínum innra manni, og sœnska skáldið, Tomas
Tranströmer, í þessu Ijóði:
íslenskt fárviðri
Enginn jarðskjálfti heldur himinhrina. Turner hefði getað málað
þetta, samtvinnað. Einmana hanskiþýturframhjá í hvelli, langt
frá hendi sinni. Ég verð að rnjaka mér á móti vindi að húsinu
hinum megin við grundina. Ég baksa í fárviðrinu. Ég er sem
gegnumlýstur, beinagrindin leggur inn lausnarbeiðni sína.
Skelfingin vex meðan ég slaga, ég ferst, ég sekk og drukkna á
þurru landi! En hvað allt er þungt sem ég verð skyndilega að
dröslast með, hvað það er erfitt fyrir fiðrildi að vera með pramma
ítogi! Loksins er náð fram. Við dyrnar er síðasta glíman. Oginn
erkomið. Innernúkomið. Á þak við stóru glerrúðuna. Enhvað
glerið er undarleg og stórfengleg uppgötvun - það að vera
nœstum laus við barning... Uti þýtur sœgur af gegnsœjum
spretthlaupurum í tröllslíki yfir hraunsléttuna. En ég baksa ekki
lengur. Ég sit á bak við glerið, kyrr, mín eigin andlitsmynd.
Allir íslendingar kannast viö ámóta baks móti storminum. Við
könnumst viö þann mikla létti þegar komið er úr honum inn I hús.
Eftir að í hlýjuna er komið horfir hinn veðurbarði út um gluggann
á sviðsverk himins og jarðar, hreyft af vindi. Um leið sést kyrrlát
andlitsmynd manns sjálfs í skuggsjá rúðunnar og kannski
eitthvað lengra: innímannseiginleynd. Til þess þarf enginn að
þekkja stríðið við útidyrnar og hurðina í Norrœna húsinu, þar sem
alltaf er strekkingur. Því miður er þar inni stöðugt meiri kurteis
skandinavísk deyfð. En það eru ekki öll hús hér á landi jafn fögur
í útliti og Norrœna húsið.
Ætli það yrði ekki anda íslenskra lista eitthvað til þóta, og
strekkingurinn minni við horn lífsins, ef arkitektúr þeirra tvinnaðist
þetur saman í samleiknum: Maður, hús og andi? ■
Guðbergur Bergsson
37