Heimili og skóli - 01.10.1946, Blaðsíða 16

110
HEIMILI OG SKÓLE
afneita þeirri efnishyggju, sem hefur
verið að leiða hann í glötun, eða far-
ast ella menningarlega séð.
En það þarf fleira að gera en taka
nýja trú, og eitt af því, sem leggja
þarf áherzlu á, þegar til þess kemur,
að við förum að byggja upp nýjan og
traustari heim, er það, að endurskoða
afstöðu okkar til frelsisins, sem æskan
sá í svo rómantísku og heillandi ljósi á
fyrstu áratugum þessarar aldar, en þó
einkum eftir heimsstyrjöldina fyrri.
Frelsið er ekkert leikfang, og þegar
það er notað til að varpa frá sér öllum
skyldum, öllum • erfðavenjum, alda-
gömlum trúar- og siðgæðiskenning-
um, þá fer að verða ástæða til að
spyrna við fótum og segja: Hingað og
ekki lengra. En þannig hefur frelsi 20.
aldarinnar verið notað af fjölda
manna.. Þetta óheilbrigða viðhorf
hefur sett svip sinn á uppeldismálin,
félagsmálin, trúmálin og menningu
þjóðarinnar yfirleitt. Kapphlaupið
um misskilið og óskorað frelsi hefur
leitt til ófarnaðar.
Ef maðurinn er ekki fyrir eigin per-
sónuleika og skapgerðarþroska and-
lega frjáls, gagnar honum ekkert að
losa sig við trúna á guð, annað líf, o. s.
frv. Því að áður en hann veit af er
hann farinn að trúa á eitt'hvað annað,
sem bindur hug hans og skoðanir enn
fastari böndum. Þetta hefur líka orðið
hið mesta vatn á myllu ýmissa manna,
sem voru þyrstir í völd og mannfor-
ráð. Þeir hafa sópað þessu fól-ki að sér,
og þessi eða hin þjóðmálastefnan hef-
ur nálgast það að verða að trúarbrögð-
um. Stjórnmálaskoðun með tilheyr-
andi gagnrýni hefur orðið að stjórn-
málatrú. Og fyrir utan áfengið, skáld-
sagnaruslið og lélegar kvikmyndir er
ekkert, sem afmannar og heimskar
þjóðina meir nú, eins og áróðursstarf
stjórnmálablaðanna og stjórnmála-
flokkanna.
IV.
Ef við lítum til baka á sögu liðinna
alda og reynum að gera okkur grein
fyrir, hvað það hafi einkum verið,
sem setti svip sinn á og mótaði þjóðar-
uppeldið hér meðal okkar íslendinga,
þá komumst við að þeirri niðurstöðu,
að það hafi fyrst og fremst verið hinn
kristilegi og þjóðlegi þáttur, sem lá
eins og rauður þráður í gegnum sög-
una, þráður, sem aldrei slitnaði. Hinar
kristilegu og þjóðlegu bókmenntir
voru tvær miklar elfar, sem allt þjóð-
aruppeldið mótaðist af. Og þetta er
grundvöllurinn, sem við á öllum tím-
um hljótum að byggja á, hvað sem
öllu öðru líður. Þetta eru höfuðlín-
urnar, sem hver uppalandi og hver
uppeldisstofnun verður að vinna eftir,
eigi uppeldi þjóðarinnar að eiga sér
einhvern farveg að falla eftir. En
hvernig hefur þetta svo tekizt hina
síðustu áratugi? Það má segja það í
stuttu máli, að þessir tveir þræðir í
þjóðaruppeldinu hafa aldrei verið nær
því að slitna en nú. Ekki svo að skilja,
að þjóðin sé bæði að verða heiðin og
óþjóðleg, heldur eru hin kristilegu og
þjóðlegu viðhorf ekki lengur það mót-
andi afl í þjóðlífinu, sem það var fyrir
nokkrum áratugum, og ber margt til
þess. í fyrsta lagi það, að þjóðinni var
kippt mjög skyndilega inn í heim
hinna alþjóðlegu viðhorfa, bæði í lífs-
háttum, trúmálum og þjóðmálaskoð-
unum, svo að hún hafði tæplega tíma