Læknaneminn - 01.07.1967, Síða 20

so
LÆKNANBMINN
myndazt af veirueggjahvítu,
byrja sameindir hennar að raða
sér skipulega umhverfis hvern
kjarnasýruþráð og mynda hylki
eða capsid, sem er að uppbyggingu
einkennandi fyrir þá veirutegund,
sem olli sýkingunni. Nú getur
tvennt gerzt eftir því, hvort um
er að ræða nakta veiru eða hjúp-
veiru. Naktar veirur eru eingöngu
gerðar af nucleocapsid. Hinar
infektífu veiruagnir (virion) eru
því fullmyndaðar inni í frumunni
um leið og nucelocapsid verður til,
og hlaðast oft saman í stóra
krystalla. Þegar fruman deyr og
liðast í sundur, koma veirurnar út
og krystallarnir leysast upp.
Veiruagnirnar geta dreifzt til
nýrra frumna og sýkt þær. Þegar
um hjúp-veirur er að ræða, leggj-
ast hin nýmynduðu nucleocapsid
upp að frumuhýðinu að innanverðu
og valda einhvers konar breyting-
um á því, sem enn eru að mestu
óþekktar. Frumuhýðið skýtur því
næst út örlítilli blöðru, sem inni-
heldur eitt nucleocapsid. Blaðran
lokast smám saman utan um það
og losnar frá frumuhýðinu. Gerist
tvennt í senn. í fyrsta lagi fær
veiruögnin um sig hjúp, sem verð-
ur til úr blöðrunni, sem frumuhýð-
ið gefur frá sér. Þar með verður
hún fullmynduð og infektíf. I
öðru lagi losnar veiran frá frum-
unni og getur nú dreifzt um og
sýkt nýjar frumur. (Sjá 2. mynd).
Tíminn, sem líður frá því að
upphaflega veiran, eða móður-
veiran, leysist í sundur inni í
hýsilfrumunni og þangað til
fyrstu infektífu dótturveirurnar
verða til, kallast eklipse-fasinn. Á
þessum tíma er ekki hægt að finna
infektífar veiruagnir inni í frum-
unni, heldur einungis veirukjarna-
sýru og veirueggjahvítuefni, sitt í
hvoru lagi.
Sérkenni veira.
Vafasamt er, að hægt sé að
telja veirurnar eiginlegar líf-
verur. Til þess virðast þær of
háðar hýsli sínum um alla lífsstarf-
semi. Hins vegar er því þó ekki
að neita, að hver veira hefur sín
sérstöku einstaklingseinkenni,
sem eiga rót sína að rekja til
kjarnasýru hennar eða gena og
eru óháð hýsilfrumunni. Þetta
eiga veirur sameiginlegt með öll-
um öðrum lífverum. Kjarnasýran
ræður því, að hver veirutegund
veldur ákveðnum efnabreytingum
í hýsilfrumunni, sem allar bein-
ast að því marki að framleiða nýj-
ar veirur, sem eru eins og móður-
veiran, en frábrugðnar öllum
öðrum veirutegundum. Einstak-
lingseinkenni veiranna geta þó
breytzt nokkuð við stökkbreyting-
ar í kjarnasýrusameindunum, og
líkjast þær einnig eiginlegum líf-
verum að því leyti. Svarið við
þeirri spurningu, hvort telja beri
veirur til lifandi vera, hlýtur að
fara eftir því, hvernig lífvera eða
líf er skilgreint. Slíkar skilgrein-
ingar hafa þó næsta lítið vísinda-
legt gildi og fara eftir mati hvers
og eins. Hið sama er þá einnig að
segja um það, hvort veirur séu
lífverur eða ekki. Hér skiptir
mestu máli að gera sér grein fyr-
ir því, hvað líkt sé með veirum og
öðrum lífverum og hvað ólíkt.
Eftirfarandi eiginleikar veira eru
taldir sérkennandi fyrir þær og
aðgreina þær frá öllum öðrum
smáverum (mikróorganismum):
1. I veiruögnum er aðeins ein
tegund kjarnasýru, annað
hvort DNA eða RNA.
2. Kjarnasýran ein annast fram-
leiðslu nýrra veira, en aðrir
hlutar veirunnar hafa ekki
annað hlutverk en að vernda