Læknaneminn - 01.07.1967, Blaðsíða 25

LÆKNANEMINN
«5
um á bak við lúguna og át með
beztu lyst. En þá tók Thorndike
upp á því að gefa kettinum kalda
vindgusu framan í sig um leið og
hann opnaði lúguna, í staðinn
fyrir matinn. Þetta kom flatt upp
á köttinn. Það var orðið svo vel
lært, að á bak við lúguna væri
matur, að hann gat ekki sjálf-
krafa breytt um hegðun og farið
að forðast lúguna, auk þess sem
hann var sársvangur. Hann reyndi
því aftur og aftur, en hrökk í
hvert skipti til baka. Þarna varð
árekstur í sálarlífi kattarins, tvær
hneigðir rákust á, að forðast hið
óþægilega, vindgustinn, og að ná
hinu þægilega. Smám saman fóru
taugar kattarins í megnasta ólag.
Hann hljóp fram og aftur, tvísté
og mjálmaði ámátlega. Hann vildi
heldur engan annan mat snerta
og hríðhoraðist. Nú mátti Thorn-
dike fara að taka sig til og finna
ráð til að lækna taugaveiklun
kattarins. Það fylgir ekki sögunni,
hvernig það hefur tekizt. En þess-
ar tilraunir m. a. urðu til þess að
sálfræðingar fóru að líta á orsak-
ir og þróun sálrænna kvilla eða
hegðunarvandkvæða í nýju ljósi.
Fyrstu tilraunir sálfræðinga til
að tengja skildögun við sálsýki-
fræði eru tilraunir Watsons og
Rayners (1920) og tilraunir M. C.
Jones (1924). Jones gerði tilraun-
ir með lækningu á fobiu. 3ja ára
gamall drengur var ofsahræddur
við kanínu. Kanínan (skildagaða
áreitið) var höfð í nokkurri fjar-
lægð frá drengnum, en sælgæti
(óskildagaða áreitið) var sett fyr-
ir framan drenginn. Hræðslan við
kanínuna var í lágmarki en löng-
unin í sælgætið í hámarki. Við end-
urteknar tilraunir var kanínan
smám saman færð nær. Vegna
tengsla sinna við sælgætið vakti
hún smám saman svipuð þægileg
viðbrögð hjá drengnum og sælgæt-
ið, og hræðslan hvarf.
Mowrer og Mowrer (1928)
gerðu tilraunir til að lækna
enuresis. Sjúklingur er barn, sem
vætir rúm. Komið er fyrir tæki,
þannig að minnsta væta hefur
áhrif á tækið, og um leið hringir
bjalla og barnið vaknar. Við end-
urteknar tilraunir heldur barnið
áfram að vakna, er bjallan hring-
ir. En smám saman tengjast hin
líkamlegu viðvörunarmerki frá
blöðrunni bjölluhjóminum. Barnið
lærir að skynja hina náttúrlegu
viðvörun frá blöðrunni, áður en
bjallan hringir og vaknar áður en
nokkur þvaglát verða.
Enda þótt fram hafi komið
mikill áhugi á þessum árum á því
að lækna sálræn sjúkdómsein-
kenni með skildögum, voru til-
raunir í þá átt fáar. Aðalástæður
fyrir því hafa vafalaust verið, að
grundvallarrannsóknir á skildög-
um og tileinkun viðbragða var
enn á frumstigi og hagnýting
hennar í þágu sálsýkisfræðinnar
mjög takmörkuð. Aðferðinni virt-
ist aðeins hægt að beita við tiltölu-
lega fá og skýrt afmörkuð ein-
kenni, en í fæstum tilvikum koma
sálrænir siúkdómar fram á svo
einfaldan hátt.
Á næstu 20 árum var fátt gert
til að hagnýta aðferðir þessar til
lækninga. Hins vegar komu fram
á þessum tíma nokkrar merkar
kenningar sem byggðust á ítar-
legum tilraunum á tilraunastofum.
Skulu þar einkum nefndir Tolman,
Skinner, Lewin, Guthrie og Hull.
Allir fengust þeir við að finna
lögmál og smíða alhliða kenning-
ar um nám eða tileinkun atferlis,
hér nefndar lærikenningar. Und-
antekning er þó Rússland. Rúss-
ar hafa verið miklir andstæðing-
ar sálkönnunaraðferða og aldrei