Læknaneminn - 01.12.1968, Blaðsíða 33

LÆKNANEMINN
33
inu langt fram yfir þann tíma, sem
Stokes jafnan getur tilefni til að
reikna með. Af þessum ástæðum
taka ýmsir þá afstöðu, að skil-
greina agnir > 10 li í þvennál sem
setjanlegt ryk.
Þokumóða væri hversdags fyrir-
bæri alls staðar, þar sem þéttbýlt
er, ef ekki væru vindar til að
dreifa mengunum. Vindarnir hafa
tilhneigingu til að rísa til hærri
loftlaga, sem eru kaldari en hin
neðri. Enda er reyndin sú, að still-
um á vetrum fylgir venjulega meiri
eða minni reykþoka eða mistur.
Ástæðan er fyrst og fremst sú, að
á köldum, heiðum nóttum er
hætta á því, að innrauð geislun
frá jörðinni hiti efri lög andrúms-
loftsins það mikið, að það verði
svokölluð „viðsnúning hitastigs“
(temperature inversion), þ.e.a.s.
hitastigsaukning með hækkun.
Þannig myndast eins konar hvolf
af vörmu lofti, svo uppstreymis
menganna gætir lítt. Þeir halda
sig því nærri jörðinni, og ef þoka
er einnig til staðar fæst „smog“,
eins konar aerosol eða míkrómist-
ur, sem er líklegt til að komast
langt niður í píplutré lungna. Slík
fyrirbæri eiga sér stað í borgum
eins og London og Pittsburgh,
sem eru miklir hákar á fast og
fljótandi eldsneyti. Brennisteins-
tvíoxíð (breytist að hluta í H2SO,t)
berst þá óhjákvæmilega upp í loft-
ið, svo úr verður „súrt smog“.
Þetta skeður helzt á þokusömum
vetrardögum.
Þegar borgir búa við mikla sól,
geta fótókemískar efnabreytingar
átt sér stað, svo hinir upprunalegu
mengar breytast. Helzta dæmið
um þetta er Los Angeles, þar sem
köfnimarefnisoxíð og karbónýl-
sambönd frá brennslu á olíu lenda
í efnaferlum fyrir áhrif sólargeisl-
unar. Samböndin, sem myndast,
eru í ætt við peracetylnítrít (mynd
2).
mynd 2
H3C-C-OONO
II
o
Peracetylnítrít.
Einnig myndast ózon. Loftið fær
þannig bæði ertandi og ildandi eig-
inleika. Þetta er oft kallað „ildandi
smog“, enda þótt þá sé ranglega
farið með hugtakið smog (sbr. áð-
ursagt).
IV. HEILSUSPILLING.
Öllum er ljóst, að andrúmsloftið,
sem við hrærumst í, er eitt af
frumskilyrðunum fyrir tilveru
okkar. Án þess getur maðurinn
ekki vænzt að lifa öllu lengur en
í fimm mínútur. Á hverjum degi
andar hann að sér á að gizka 10-
15 þúsund lítrum af lofti. Allar
agnir í loftinu, sem ekki eru stöðv-
aðar af hinum lífeðlisfræðilegu
vörnum efri öndunarvega, geta
borizt inn í loftskiptahólf lungna.
Talið er, að dropar > 15 u í þver-
mál stöðvist í efri öndunarvegum.
Ef nú sum þessara efna eru til
staðar í loftinu í nægjanlega mikl-
um styrkleika, geta þau á lengri
eða skemmri tíma orsakað stað-
legar skemmdir í öndunarvegum
og jafnvel borizt inn í blóðleið og
þá valdið tjóni á frumum, bygg-
ingu eða starfsemi þeirra.
Próf. Truhaut í París flokkar
þær hættur, sem heilsu okkar get-
ur stafað af mengun andrúmslofts
af manna völdum, í þrennt: bráð
eitrun, síðkomin eitrun og myndun
illkynja æxla. Þeirri skiptingu er
í meginatriðum fylgt hér. Verður
hér nokkuð rætt um hvern flokk
fyrir sig.