Stuðlaberg - 01.11.2021, Blaðsíða 12

12 STUÐLABERG 2/2021
Af Erni Arnarsyni og gnýstuðlum
Stuðlun með sl, sm og sn
Í síðasta hefti Stuðlabergs var fjallað um
stuðlun og sérstaklega rætt um gnýstuðlana
sl, sm og sn. Stuðlun með þessum klösum
hefur um aldir verið nokkuð á reiki vegna
framburðarbreytinga. Mörg skáld tóku þá
að laga stuðla sína að hinum nýja hljómi
tungunnar og fundu til þess ýmsar leiðir.
Sökum þess varð stuðlun nokkuð á reiki um
skeið. Mest kvað að því á 19. öld.
En þegar betur er að gáð kemur í ljós að vel
er hægt að ná utan um regluna. Hún er ein-
föld; sl stuðlar bara við sl, sm við sm og sn við
sn. (Auk þess geta sl og sn stuðlað við st, það
kallast sníkjuhljóðsstuðlun. Sjá Stuðlaberg
1/2021, bls. 8.)
Gaman er að skoða hvernig gengnir brag-
snillingar hafa notað þessi hljóð í stuðlun.
Tökum dæmi úr bókinni Illgresi eftir Örn
Arnarson (2. útgáfa 1942). Í kvæðinu Ljóða-
bréf til Vestur-Íslendings eru þessar línur:
Já, snivinn er Snæfellsjökull
og snjóþungt um Grímsvötn enn.
Hér er stuðlað með sn — snivinn, Snæfells-
jökull og snjóþungt.
Í fyrstu rímu af Oddi sterka segir:
Hausa, fletja, slíta slóg,
sleddu hvetja, ausa sjó,
Nú er það sl í orðunum slíta, slóg og sleddu.
Og í kvæðinu Óskalandið stuðlar hann enn
með sl:
— slétt er brautin, sláðu í Grána,
slepptu honum beint á himingljána —
Hér er aftur stuðlað með sl — slétt, sláðu
og slepptu.
Þegar betur er að gáð má sjá að þegar Örn
notar s í stuðlun truflar það ekki brageyra
hans þó að önnur s-pör standi í sömu línum. Í
kvæðinu Stjáni blái eru þessar línur:
Sló af lagi sérhvern sjó,
sat við stýri, kvað og hló.
Hér stuðlar hann með sé í sérhvern, sj í sjó
og sa í sat. Klasinn sl í sló truflar þá stuðlun
ekki, né heldur st í stýri.
Í kvæðinu Grjót-Páll má lesa eftirfarandi:
Situr hann þar seint og snemma
sýknt og heilagt fæst við kletta,
Hér er stuðlað með si í situr, sei í seint og sý
í sýknt. Klasinn sn í snemma raskar greinilega
ekki ró bragsnillingsins.
Að lokum má minnast á það sem kallast
aukaljóðstafir, þegar braglínuparið er stuðlað
en auk þess koma fyrir aðrir stuðlar í sama
pari. Þetta þykir ekki fallegt og Örn Arnar-
son lét það aldrei henda sig. Þess vegna er
athyglis vert að sjá hvernig hann notar fyrr-
greinda klasa í línum til hliðar við stuðlunina.
Í kvæðinu Í upphafi eru þessar línur:
Hvert sandkorn, er snart hans heilaga hönd,
varð heit og lýsandi sól.
Hér er stuðlað með h í orðunum heilaga,
hönd og heit. Í fyrri línunni standa orðin sand-
korn og snart. Þarna væri aukastuðlun ef þessi
hljóð stuðluðu saman, en það gera þau ein-
faldlega ekki.
Í þýdda kvæðinu Rósin eru þessar línur:
Sveinninn sleit þá rós af rein —
rósin fríð í haga.
Hér er stuðlað með r í rós, rein og rósin. Í
fyrstu línunni koma fyrir orðin sveinninn og
sleit. Þannig hefði Örn ekki haft línuna ef
þessi orð hefðu stuðlað. En samkvæmt hans
næma brageyra gera þau það ekki.
Örn Arnarson var snillingur í meðferð
hefðbundinna ljóða. Við getum treyst því að
hann gerði þetta rétt. RIA.