Mímir - 01.05.1964, Síða 12

orði fyrir sér og breytt því a. m. k. tvívegis, áð-
ur en það komst í endanlegt horf. Það hefur
loksins orðið árið 1873, eða tveim árum fyrir
andlát höfundarins.
Tilefnið eitt gerir þetta kvæði hartnær ein-
stakt í hókmenntasögunni, svo að naumast
mun unnt að finna annað, sem sambu-rilegt sé
við það að því leyti. Að vísu er ekki hægt að
tala um þetta kvæði sem bókmenntalegt stór-
virki, og ekki er það heldur í hópi rishæstu
kvæða Hjálmars. En samt felur það í sér töfra.
Það er ákaflega fast afmörkuð lieild, og í því
er óslitin hrynjandi frá upphafi til enda, knú-
in áfram af þungum krafti, en slitin sundur
með reglulegu millibili af viðlögunum, þannig
að úr verður eins og áframhaldandi tröppu-
gangur. Efnislega heildin er ekki síðri og fell-
ur ágætavel að ytra búningi verksins. Þetta er
tvíræð og óglögg frásögn, íklædd skáldlegum
búningi, þar sem fátt er sagt beinum orðum,
en fleira gefið í skyn. Það er spenna í frásögn-
inni, sem fer vaxandi og nær hámarki sínn
skömmu fyrir lok kvæðisins, áður en Hjálmar
snýr skyndilega við blaðinu og veltir öllu yfir
í kæruleysi og gamansemi. En lesandinn stend-
ur eftir jafnnær og veit ekki fremur en höf-
undurinn sjálfur, hverju hann eigi að trúa.
Sjálfslýsingarkvæðin tvö, Hjálmars lýsing
og Lýsing á strokumanni, eru um margt sér-
stæð meðal verka Hjálmars. í þeim ríkir
gáskafullur og gamansamur tónn, sem er ann-
ars heldur sjaldgæfur í kvæðum hans og virð-
ist naumast vera honum eiginlegur. Má því
ætla, að einhver ytri atvik hafi orðið þess
valdandi, að hann orti þessi kvæði, eða að
hann sæki sér fyrirmvnd til einhvers eldra
kvæðis eða kvæða.
Dr. Jón Þorkelsson gaf hæði þessi kvæði út
með fleiri verkum Hjálmars á árunum 1915—
19,1 og segir hann Hjálmars lýsingu þar vera
orta um 1818, en Lýsingu á strokumanni um
1 Hjálmar Jónsson: Ljóðmæli (Rvk. 1915—19) I,
39—43.
1820. Eins og greint er frá hér að framan, er
liandrit það, sem geymir Hjálmars lýsingu, tal-
ið skrifað á árunum 1805—20, en handritin af
Lýsingu á strokumanni eru hins vegar skrifuð
á seinustu æviárum Hjálmars, 1873—75. Þetta
veikir óneitanlega tímasetningu dr. Jóns Þor-
kelssonar nokkuð, einkum þar sem liann rök-
styður hana ekki einu orði, en þarf þó vita-
skuld ekki að afsanna hana, því handrit geta
týnzt. En áðnr en lengra er haldið, er rétt að
víkja lítillega að öðru.
Á uppvaxtarárum Hjálmars í Eyjafirði sat
séra Jón Þorláksson þar á næstu grösum, eða á
Bægisá, og andaðist 1819, árið áður en Hjálrn-
ar fluttist til Skagafjarðar. Oþarft er að fjöl-
yrða hér um skáldskap Jóns Þorlákssonar, en
eins og alkunnugt er, hefur liann fyrst og
fremst tryggt sér sæti sitt í íslenzkri bók-
menntasögu fyrir þýðingar sínar og þann
straum erlendra hókmenntaáhrifa, sem hann
veitti inn í íslenzka ljóðagerð. Sem frumskáld
er liann miklu síðri, og sker sig þar einkum úr
fyrir léttan og gamansaman blæ, sem einkenn-
ir margt af frumortum tækifæriskvæðum hans
og lausavísum.
Áhrif frá kveðskap Jóns Þorlákssonar á verk
Hjálmars eru mikil og víðast auðgreinanleg.
Þess má sjá merki, að Hjálmar hefur kynnzt
verkum hans allnáið, og hýr hann mjög að
þeim kynnum og lengi.
Það er því ýmislegt, sem vekur grun um, að
í þessum kvæðujn feti Hjálmar að meira eða
minna leyti í fótspor Jóns Þorlákssonar. Við
nánari athugun virðist mér líka, að fyrirmynd-
in sé augljóslega á næsta leiti. Eitt af kvæðum
Jóns Þorlákssonar ber heitið Sjálfslýsing,1 og
í því lýsir hann sjálfum sér á léttan, lipran og
heldur gamansaman hátt. Tengslin milli þessa
kvæðis og sjálfslýsingarkvæða Hjálmars eru
svo augljós þegar við fyrsta lestur, að þess ger-
ist ekki þörf að gera ítarlegan textasamanburð
á þeim, heldur nægir að nefna dæmi. Til að
1 Jón Þorláksson: íslenzlc ljóðaliók (ICh. 1842—43),
II, 505—6.
12