Mímir - 01.05.1964, Qupperneq 32

vera vel að sér í málvísindum er að lielzta við-
fangsefni stílfræðinnar er munurinn á mál-
kerfi ákveðins listaverks og máli tímans þeg-
ar það er skrifað. Þess vegna er það einn Iielzti
vandi sem mætir okkur við rannsókn fornra
bókmennta, að við þekkjum ekki daglegt mál
samtímans. Við miðum því venjulega við okk-
ar eigin máltilfinningu, en það getur orðið
stórlega villandi.
Hin hefðbundna stílfræði liefur einkum
fengizt við að rannsaka ýmis stílbrögð og beit-
ingu þeirra í viðhafnarstíl, normalstíl eða
liversdagslegum stíl. Við þessar rannsóknir
ljefur mönnum bætt til að álíta að bægt sé að
setja jafnaðarmerki milli ákveðins stílbragðs
og ákveðins tjáningargildis. Þetta er of mikil
alhæfing, en þó er ekki ókleift að finna út
ákveðið Iilutfall milli stílbragða (í mjög víðri
merkingu) og tjáningargildis. Eftir afstöðu
orða til merkingarmiðs má tala um fræðilegan
eða geðríkan stíl, skorinorðan eða langorðan;
eftir afstöðu orðanna innbyrðis um stríðan og
slakan, þýðan og brjúfan o. s. frv.; eflir afstöð-
unni til liins almenna máls um talmálskennd-
an eða ritmálskenndan, vélrænan eða persónu-
legan stíl; og eftir afstöðu böfundarins til orð-
anna um blutlægan eða buglægan stíl.
Þessum rannsóknum má að sjálfsögðu beita
við allt ritað mál, en bókmenntaleg stílfræði
takmarkar sig við könnun listaverka eða flokks
listaverka, sem lýsa á eftir fagurfræðilegu blut-
verki og þýðingu.
Við þessa tegund stílfræði má beita tvenns
konar aðferðum. Hin fyrri er að greina sundur
málkerfi alls verksins og túlka hina ýmsu þætti
þess í samræmi við fagurfræðilegan tilgang
verksins sem hluta úr heildarmerkingu þess.
Hin aðferðin, sem alls ekki er andstæð þessari,
er að kanna summu þeirra einstöku smáatriða
og þátta sem greina þetta málkerfi frá sam-
bærilegum kerfum. Hér er notuð aðferð and-
stæðunnar. Við rannsökum frávik og brot á
venjulegum notkunarreglum og reynum að
finna fagurfræðilegan tilgang þeirra. Fyrsta
skref í stílrannsókn er að kanna slík frávik frá
venjulegri málnotkun sem endurtekningu
ldjóða, umsnúning á orðaröð og sérkennilega
setningaskipun.
Þessari aðferð við stílrannsóknir, sem leggur
aðaláherzlu á frávikin, fylgir sú hætta að við
gleymum því að listaverkið er heild. Okkur
hættir lil að gera of mikið úr ,,frumleika“, per-
sónueinkennum eða jafnvel sérvizku. Betra er
að reyna að lýsa stílnum út í æsar á kerfis-
bundinn hátt eftir málvísindalegum aðferðum.
Stílkönnun kemur bókmenntakönnun að
mestu gagni, ef hún getur fundið einhverja
heildarstefnu eða markmið sem er einkenn-
andi fyrir allt listaverkið.
Ymsir stílfræðingar liafa talið sig geta fund-
ið ákveðnar samsvaranir milli lieimspekilegr-
ar afstöðu rithöfunda og stíls þeirra eða milli
tiltekinna sálarlegra eiginleika og stíls.
Oft kunna þeir að hafa mikið til síns máls,
en þó eru tveir gallar á þessari sálfræðilegu
stílfræði. Margar þeirra samsvarana sem menn
telja sig liafa fundið þannig, eru ekki byggðar
á ályktunum sem dregnar eru af textunum
sjálfum, heldur er byrjað á sálfræðilegri og
hugmyndafræðilegri analýsu og benni síðan
leitað staðfestingar í stílnum. 1 öðru lagi taka
þessar aðferðir ekki nægilegt tillit til þess bve
höfundarnir eru bundnir af stíl tímans sem
þeir skrifa á, og efnisins sem þeir skrifa um.
Höfundur sem er í fullkomnu sálarlegu jafn-
vægi, getur tamið sér að skrifa óljósan, óróleg-
an stíl, ef honum þykir tízkan eða efnið kref j-
ast þess. Sambandið milli sálarlífs og stíls er
miklu lausara og óljósara en almennt er talið.
Mynd. myndlíking, sýmból, goSsögn (Image,
metapbor, symbol, myth).
Milli þessara fjögurra hugtaka eru ekki
glögg merkingarmörk, en til samans tákna þau
eitt helzta byggingar„lag“ (stratum) skáld-
skaparins. I sálfræðinni merkir „image“ sálar-
lega endursköpun eða minningu um liðna
reynslu, áhrifaríka eða skynjanlega. Flokkanir
fagurfræðinga og sálfræðinga eru fjölmargar
og greinast einkum eftir skynsviðum. Sýnestet-
ískar myndir færa hluti af einu skynsviði yfir
32