Mímir - 01.05.1964, Blaðsíða 28

Vésteinn Ólason:
T 11 ••
l vo
rit
um
könnun bókmennta
I inngangi að þessum síðasta hluta útlista
höfundar nánar hugtakið intrinsic study. Það
er sú könnun sem lýtur að efninu sjálfu, gerð
þess og eðli. Eðlilegasta og skynsamlegasta
upphaf allra bókmenntarannsókna er túlkun
og analýsa listaverkanna sjálfra. Þegar allt
kemur til alls, eru það aðeins þau sem réttlæta
allan áhuga okkar á ævi höfundanna, félags-
legu umliverfi þeirra og sköpun verkanna. Síð-
ustu áratugi hefur áhugi manna beinzt meira
í þessa átt. Hafa menn þá orðið að taka til
endurskoðunar ýmis hefðbundin hugtök svo
sem form og efni, sem menn hafa löngum litið
á sem andstæður. Höfundar vilja innleiða hug-
tökin efniviSur (materials) og bygging (struc-
ture). Með efnivið eiga þeir við þá þætti verks-
ins sem ekki hafa fagurfræðilegt gildi í sjálf-
um sér. Þeir mynda hins vegar bygginguna,
strúktúrinn. Meðal efniviðarins eru þættir sem
áður hafa tilheyrt bæði formi og efni, en bygg-
ingin nær líka til forms og efnis að því leyti
sem þeim er hagrætt í fagurfræðilegu augna-
miði. Yið lítum þá á verkið sem heilt kerfi eða
byggingu af táknum (signs), sem þjónar
á.tveðnum fagurfræðilegum tilgangi.
I fyrsta kaflanum er rætt um tilveru bók-
(Framhald).
menntaverks sem slíks (The mode of existence
of a literarv work of art). Þetta er vandamál,
sem mönnum flýgur e. t.v. ekki oft í hug., en
reynist mjög flókið við nánari athugun.
Hvað er t. d. „kvæðið sjálft“, hvar eigum við
að leita að ]>ví, hvernig er tilveru þess háttað?
Það sem skrifað er eða prentað á pappírinn,
getur ekki verið kvæðið sjálft, því að kvæði
getur lifað í minni manna öldum saman án
þess að komast nokkurn tíma á blað. Ritlistin
liefur að sjálfsögðu ómetanlegt gildi fyrir varð-
veizlu bókmennta, og í einstökum tilvikum er
sú mynd sem kvæðið hefur á pappír, liluti
hinnar listrænu heildar. Hitt er þó miklum
mun algengara að kvæði geti lifað óháð papp-
írnum.
Ekki er kvæðið sjálft heldur röð liljóða
seni framleidd eru þegar það er lesið upp.
Hægt er að lesa mikinn liluta kvæða og njóta
þeirra án þess að kveðið sé að nokkru hljóði.
Auk þess fylgja hverjum upplestri ýmis atriði
tæknilegs eðlis (tónhæð, hraði, áherzlur) sem
ekki eru hluti kvæðisins, heldur bundin per-
sónu upplesarans. Þrátt fyrir þetta gegnir
röddin mikilvægu hlutverki í listrænni heild
margra bókmenntaverka.
28