Mímir - 01.05.1964, Síða 33

á annað. Einnig er greint á milli kyrrstæðra
mynda (statískra) og hreyfimynda (kínetískra
eða dýnamískra). Menn liafa þó lagt of mikla
áherzlu á skynræna hlið myndanna. Áhrif
þeirra stafa af því að þær eru leif eða fulltrúi
hræringar (sensation). Annar þáttur í eðli
þessara fyrirbrigða er samanburðurinn.
Orðið sýmból liefur fleiri en eina merkingu,
sameiginlegt þeim öllum er sú liugmynd að
eitthvað standi fyrir eitthvað annað, í stað
þess. Upphaflega var fólgið í orðinu að nokk-
urt samræmi niilli tákns og liins táknaða væri
fyrir hendi. Svo er enn þegar orðið er notað í
rökfræði eða stærðfræði, þá er urn fastákveð-
ið samhengi að ræða. Trúarleg sýmból eru
byggð á innri skyldleika milli tákns og bins
táknaða: krossinn, lambið, góði hirðirinn. 1
bókmenntafræði er einnig æskilegast að nota
orðið þannig: sem hlut (ohjekt) er vísar til
annars lilutar, en ber þó einnig í sér sitt sjálf-
stæða gildi, óliáð liinu táknaða.
Munurinn á sýmbóli annars vegar og samh'k-
ingu og myndlíkingu hins vegar er fyrst og
fremst fólginn í tíðri notkun sýmbólsins. Mvnd
getur komið fyrir einu sinni sem myndlíking,
en ef hún kemur fyrir aftur og aftur og hefur
bæði táknrænt og sjálfstætt gildi, verður bún
sýmból og getur orðið hluti úr heilu kerfi
sýmbóla.
Rétt er að gera greinarmun á „prívat-
sýmbólisma“ nútímaskálda og liefðbundnum
sýmbólisma liðinna alda. Með „prívatsýmból-
isma“ er átt við það er skáld hefur sitt sérstaka
kerfi sýmbóla, sitt eigið táknmál, sem aðeins
er hægt að ráða til fulls með rannsókn verka
þess sjálfs.
Fjórða hugtakið í fyrirsögn kaflans var goð-
sögn. Aristóteles notar þetta orð um söguþráð,
goðsögnin táknar hið óræða, innsæja, gagn-
stætt liinu kerfisbundna og rökrétta: það er
harmleikur Æskylosar gegn rökhyggju Sókra-
tesar.
1 sögulegum skilningi er goðsögnin nátengd
helgisiðum, ritúali, þ. e. saga sem flutt er í
sambandi við ritúal eða táknuð af því. En í
víðari merkingu þýðir goðsögn liöfundarlaus
saga er greinir frá uppruna og örlögum; lit-
skýring samfélagsins fyrir hinum ungu á því
livers vegna veröldin sé til og iivers vegna við
gerum eins og við gerum. Þær eru myndir af
eðli og örlögum mannsins til nota við uppeldi
hinna ungu.
í nútíma hugsun er ,,goðsögn“ mjög vítt hug-
tak, og er ekki hægt að fara nánar út í það hér.
Eldri bókmenntakönnun hefur rannsakað
þetta fernt á mjög yfirborðskenndan hátt.
Menn hafa fyrst og fremst litið á þetta sem
skraut, mælskubrögð, og rannsakað það ein-
angrað frá þeim verkum sem það tilheyrði.
Nýrri skoðun er á hinn bóginn að merking og
hlutverk bókmenntanna komi skýrast í ljós í
myndlíkingu og goðsögn. Menn geta hugsað í
myndlíkingum eða goðsögnum. 011 þessi hug-
tök beina athygli okkar að þeim þáttum bók-
menntaverks sem tengja saman hina gömlu
hluta, form og innihald. Þessi orð vita í báðar
áttir, þ. e. þau gefa til kynna hvernig skáld-
skapurinn hneigist annars vegar í átt til
„myndar“ og „veraldar“ en hins vegar til trú-
ar eða lífsskoðunar.
Flokkanir á myndum og myndlíkingum eru
legíó, og er rætt um þær í alllöngu rnáli, en hér
er ekki kleift að gera því skil.
Rannsóknum á myndurn má haga á tvo vegu.
Annað hvort að rannsaka þau svið sem rnynd-
irnar eru sóttar til, en það lieyrir í rauninni
einkum til rannsóknum á efni bókmenntanna,
eða rannsaka hvernig myndirnar eru notaðar,
afstöðu myndarinnar sjálfrar til þess sem við
er átt. Ein tegund rannsókna leggur áherzlu
á túlkun sjálfsins, að skáldin tjái sál sína með
myndunum. Gert er ráð fyrir að myndir skálds-
ins séu eins og myndir í draumi, þ. e. óheftar
af aðgætni eða blygðun. En draga verður í efa
hvort skáld hafi nokkurn tíma verið svo snautt
af gagnrýni varðandi myndir sínar. Önnur hug-
mynd, sem vafalaust er reist á misskilningi, er
að skáldið hafi í bókstaflegri merkingu reynt
eða skynjað allt sem það getur ímyndað sér.
Merkilegt viðfangsefni er að grafast fyrir um
33