Mímir - 01.05.1964, Side 39

rekja þróun hans í átt til ákveðinnar fullkomn-
unar (þó sú fullkomnun kynni e. t. v. að vera
tímabundin). Þetta má auðvitað rannsaka hjá
einstökum skáldum, tímabilum eða þjóðar-
bókmenntum. Oft hefur háð slíkum rannsókn-
um að liöfundarnir hafa ekki notað nógu vel
skýrgreint kerfi fræðihugtaka. Varhugavert er
að flokka með þessari tegund rannsókna könn-
un á flökkuminnum og sögnum, t. d. liinar um-
fangsmiklu rannsóknir á sögninni um Hainlet.
Mismunandi gerðir sögu þurfa ekki að standa
í neinu slíku föstu samhengi sem bragarhátt-
ur og skáldamál. Stoffgeschichle er óbók-
menntalegust allrar hókmenntasögu.
Annar flokkur vandamála er tengdur rann-
sóknum á bókmenntategundum, og hafa því
verið gerð skil hér að framan, en rétt er að
undirstrika að það væru mistök að vanmeta
áhrif bókmenntategundarinnar sem mótandi
þáttar, jafnvel í allra nýjustu bókmenntum.
Hliðstæð vandamál rísa við rannsókn tíma-
bils eða hreyfingar. Tvær öfgakenndar skoðan-
ir eru til á þessu máli og getum við á hvoruga
fallizt: annars vegar að tímabil sé afmörkuð
heild, og eðli þess verði aðeins fundið með e. k.
innsæi, liins vegar að tímabilsnafnið sé aðeins
merkispjald sem sett er á ákveðinn tíma til að
hægara sé að lýsa lionum. Síðarnefnda sjónar-
miðið gerir ráð fyrir að tímabilsskipting sé að-
eins tilviljunarkennd skipting á efni sem í
rauninni sé samfelldur straumur án farvegar.
Samkvæmt því skiptir ekki máli hvernig við
skiptum bókmenntasögunni í tímabil og hvaða
nöfn við gefum þeim.
Flestar bókmenntasögur skipta efninu eftir
stjórnmálalegum breytingum, og er því gert
ráð fyrir að þróun bókmenntanna sé algerlega
háð stjórnmálalegri og þjóðfélagslegri þróun,
eða e. t. v. skipta menn bókmenntasögunni
eftir aldamótum. A síðustu tímum hafa menn
þó að nokkru leyti horfið frá þessari skiptingu
til annarrar, sem dregur nöfn sín a. m. k. af
hinum sundurleitustu tegundum mannlegra at-
hafna.
Jafnvel þó við hefðum röð tímabila sem
skiptu nákvæmlega niður menningarsögunni,
mundi það ekki nægja bókmenntasögunni.
Bókmenntalegt tímabil verður að ákveðast að-
eins af hreinum bókmenntalegum skilyrðum.
Ef niðurstöður bókmenntalegrar rannsóknar
leiða til sömu skiptingar og stjórnmálaleg,
þjóðfélagsleg eða listfræðileg rannsókn, fellur
allt í Ijúfa löð. En við verðum að byrja á að
rannsaka bókmenntirnar sem bókmenntir.
Tímabil er þá aðeins undirflokkur í allsherjar-
þróuninni, tími þegar ríkjandi er ákveðið
kerfi bókmenntalegra reglna, fyrirmynda og
liefða, sem hægt er að rekja, finna livenær það
kemur fyrst fram, hvernig það breiðist út,
breytist, aðlagast og hverfur.
Þetta jafngildir auðvitað ekki því að við við-
urkennum þetta kerfi fyrir okkur sjálfa, held-
ur verður að ráða það af sögunni.
Fyrsti vandinn við að ski-ifa sögu tímabils
liggur þess vegna í að lýsa. Við þurfum að gera
grein fyrir hnignun einnar liefðar og upptök-
um annarrar. Hvers vegna þessi breyting hafi
orðið er vandamál sem ekki verður leyst með
almennum orðum. Ein kenning er að á vissu
stigi þróunar sé liefð tæmd, ef svo má segja, og
þörf verði fyrir nýjungar. Þetta leysir þó ekki
öll vandamál. Menn hafa reynt að útskýra
þetta með kynslóðaskiptum eða þjóðfélags-
breytingum, en þær skýringar eru vfirleitt of
einfaldar, orsakirnar hljóta að vera margar,
bæði „innri“ orsakir — ástand bókmenntanna
sjálfra — og „ytri“ orsakir, þjóðfélagslegar og
menningarsögulegar.
Við verðum að játa að almenn saga bók-
menntanna er enn fjarlægt markmið. Þegar
allt kemur til alls erum við rétt að byrja að
læra hvernig eigi að analýsera listaverk í lieild
sinni; aðferðir okkar eru enn mjög klunnaleg-
ar, og hin fræðilega undirstaða brevtist í sí-
felln. Það er því mikið vei'k framundan, enda
naumast ástæða til að harma að bókmennta-
sagan á sér framtíð ekki síður en fortíð: fram-
tíð sem getur ekki og á ekki að byggjast aðeins
á því að fylla upp í þær eyður sem enn eru í
kerfi eldri aðferða. Við þurfum að mynda okk-