Mímir - 01.03.1983, Side 20

um leið og ýmsum eyðingum fjölgar í stíl
Laxness; og einnig hitt, að slíkar setn-
ingar koma ekki fyrir í venjulegu nútíma-
máli, enda eru þær evðingar sem til þyrfti
óleyfilegar nú. Hins vegar eru þessar eyð-
ingar tíðar í fornu máli þar sem svipaðar
setningar tengdar með og koma einnig fyrir.
,,Islandsklukkan vekur þann grun að mikil
skáldverk íslensk verði hvorki rituð né skýrð
án þess dregnir séu lærdómar af bókum þeirra
manna sem lifað hafa í landinu“, segir Eirík-
ur Jónsson (1981:368) í lokaorðum sínum
að Rótum Islandsklukkunnar. Pað er athygl-
isvert að fyrstu dæmin um margnefnda notk-
un og sem tilvísunartengingar hjá Laxness eru
frá um 1940, en einmitt um þær mundir hef-
ur höfundurinn verið niðursokkinn í að lesa
aragrúa gamalla rita sem hann síöan notar
við ritun Islandsklukkunnar (sbr. Eiríkur
Jónsson 1981). Leiða má getum að því að
það hafi verið fyrir áhrif frá þessum lestri sem
hann tekur upp þessa fornu setningagerð,
sem þá var aldauða í landinu. I höndum
Laxness þróast hún síðan í það að verða
á síðustu árum eitt helsta sérkenni stíls hans.
NEÐ ANMÁLSGREINAR:
1. Ég kalla sem og er hér alltaf tilvísunartenging-
ar, en ekki tilvísunarfornöfn eins og venja hef-
ur verið. Ástæður þess koma fram í 3.1.
2. Tilvitnanir í bækur Laxness eru alltaf teknar
úr frumútgáfum þeirra. Allar leturbreytingar í
þeim eru mínar.
3. Þessi bók er skrifuð 1924, þótt hún kæmi ekki
út fyrr. Sjálfsagt þótti að miða fremur við rit-
unartíma en útgáfutíma í röðuninni.
4. öll dæmi úr ritmáli, öðru en bókum Halldórs
Laxness, eru tekin upp eftir Jakobi Jóh. Smára
(1920) eða Nygaard (1966).
5....... inni í setningum táknar hér og eftirleiðis
að þar sé eyða; þ.e. þar hefur í djúpgerð verið
einhver setningarliður, sem síðan hefur verið
eytt með ummyndun.
HEIMILDIR:
Björn Guðfinnsson. 1943. íslenzk setningafræði
handa skólum og útvarpi. [2. útg.] ísafoldar-
prentsmiðja hf., Reykjavík.
Eiríkur Jónsson. 1981. Rætur Islandsklukkunnar.
Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík.
Eiríkur Rögnvaldsson. 1981. Um merkingu og hlut-
verk íslenskra aðaltenginga. Mímir 29:6—18.
— 1982. We Need (Some Kind of) a Rule of
Conjunction Reduction. Linguistic Inquiry
13.3.
Halldór Ármann Sigurðsson. 1981. Fleiryrtar auka-
tengingar? íslenskt mál 3:59—76.
— 1982. Skýrsla um athugun á nokkrum setning-
arlegum atriðum í Njálu. Óprentuð prófritgerð
við Háskóla íslands, í eigu Málvísindastofn-
unar.
Haraldur Bessason. 1975. On Restrictive and Non-
Restrictive Clauses in Modern Icelandic. Karl-
Hampus Dahlsted (rítstj.): The Nordic Langu-
ages and Modern Linguistics 2, s. 373—87.
Almqvist & Wiksell International, Stockholm.
Haraldur Matthíasson. 1959. Setningaform og stíll.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík.
Helgi Skúli Kjartansson. 1981. Athugasemd um til-
vísunarsetningar. Islenskt mál 3:145—6.
Höskuldur Práinsson. 1973. Konan, sem dó. Mímir
20:44—52.
— 1979. On Complementation in Icelandic. Gar-
land Publishing, Inc., New York.
— 1980. Tilvísunarfornöfn? íslenskt mál 2:53—
96.
Jakob Jóh. Smári. 1920. Islenzk setningafræði. Bóka-
verzlun Ársæls Árnasonar, Reykjavík.
Jón Gunnarsson. 1973. Málmyndunarfræði. Iðunn,
Reykjavík.
Knudsen, Trygve. 1967. Pronomener. [Ný útg.,
fjölr.] Universitetsforlaget, Oslo.
Kossuth, Karen C. 1978. Icelandic Word Order:
In Support of Drift as a Diachronic Principle
Specific to Language Families. Proceedings of
the Pourth Annual Meeting of the Berkeley
Linguistic Society, s. 446—57.
Kristján Árnason. 1980. íslensk málfræði. Fyrri
hluti. Iðunn, Reykjavík.
Lightfoot, David W. 1979. Principles of Diachronic
Syntax. Cambridge University Press, Cam-
bridge.
Nygaard, Marius. 1966. Norron syntax. [Fyrst útg.
1906.] H. Aschehoug & Co., Oslo.
Ölafur M. Ólafsson. 1979. Viðurlag við tilvísunar-
fornafn í íslenzku og þýzku. Söguslóðir. Af-
mælisrit helgað Ólafi Hanssyni sjötugum, 18.
september 1979, s. 315—24. Sögufélag, Reykja-
vík.
18