Mímir - 01.03.1983, Blaðsíða 32

röklaus, felst í raun og veru krafa um að
gera uppreisn, framleiða heim merkinga og
tilgangs. En andstætt guðlausum existentíal-
istum höfðu allflestir rómantíkerar haldreipi
í guði. Það er andspænis honum sem maður-
inn gerir sér grein fyrir sjálfum sér.
Hugmyndin um snillinginn kemur lítt eða
ekki fyrir í ljóðum Steingríms Thorsteins-
sonar. En það sama er ekki hægt að segja
um kvæði Gröndals. Þannig yrkir hann m.a.
lofkvæði um Napóleon mikla sem vmsir
töldu holdtekju snillingsins, og líkir honum
við ljón andspænis hundahóp. Sérstaklega
athyglisvert er þó kvæðið Prometheus. Eins
og frá er sagt í hinni grísku goðsögn var
Prómeþeifur sá sem stal eldinum frá Seifi
og gaf mönnunum. I refsingarskyni tók Seif-
ur hann og batt við klett á heimsenda, en
örn kroppaði bita úr lifur hans á hverjum
deai. Um síðir tókst þó hetjunni Heraklesi að
frelsa Prómeþeif.
Benedikt Gröndal var vissulega ekki einn
um það á rómantíska tímabilinu að yrkja út
af gó'ðsögn þessari. Þanniíj var Prómeþeifur
að mörgu leyti býsna heppilegur persónugerv-
ingur hins rómantíska snillings. Hann er í
'andstöðu við ríkiandi valdhafa, Seif, vegna
þess að hann er honum framsvnari, á sama
tíma og hann hugsar um velferð mannkvnsins
alls, færir mönnunum „guðdómseldinn góða“
,.ahra vizku undirrót og stoð“ (155).
i I greininni ..Perlan og blómið“ segir
Sveinn Skorri Höskuldsson frá bví að á róm-
antíska skeiðinu hafi verið miög algengt að
samsanna Prómebeif Kristi. Og Sveinn telur
bann túlkunarmöguleika fvrir hendi. að líta
á Prómebeif Gröndals sem ..rómantísk-kristi-
lega mvnd af frelsara mannkvns frá mvrkri
fáfræði“.2n Af kvæði Gröndals að dæma
virðist bessi túlkun fvllilega réttmæt. Eins
og Kristur er Prómebeifur miðill guðs og
manna og með biáningum sínum tekur hann
allar svndir heimsins á sínar herðar, en öld-
in. mannkvnið losnar undan bölinu (erfða-
svndinni).
af sér hún í rauðu banablóði
böl og sárar eymdir þvær. (155)
Þessi tilvitnun gæti sem best verið úr
Passíusálmum Hallgríms Péturssonar. Og
þegar hlekkir Prómeþeifs hafa verið brotnir,
þá „heims er byrjuð ævin ný“ (57). Með
fæðingu og dauða ,,frelsarans“ hefst „heim-
ferð“ lærisveina hans. Þá kemur friðurinn í
heiminn. Menn öðlast eilífa vist í guðsríki,
en Hel gyðja dauðaríkisins missir af feng
sínum, því menn munu fvlgja í fótspor Próme-
þeifs/Krists.
Veit hún glöggt, að honum fleiri fylgja,
fækkar hópum ótta á Gjallarbrú;
heljarstraumsins hamrömm öskrar bylgja,
hennar dýrð er enduð nú. (157)
Þrátt fyrir afbrot sitt gagnvart guðunum
endar allt vel fyrir Prómeþeifi. Eins og önn-
urHetia ogsnillingur rómantíkurinnar, Faust,
sem einnig hafði ætlað sér hærra en náttúran
levfir. á hann vísa eilífa vist á ódáinsökrum
guðs. í þessu liggur helsti munur á uppreisn-
armanni rómantíkurinnar og uppreisnar-
manni módernismans, en tákngervingur hans
er önnur grísk hetia, Sísýfos, sá sem glímir
eilíflega við það að velta steini upp fjalls-
hlíð. Verki hans mun aldrei ljúka, því tilvera
mannsins hefur ekkert takmark. Það er eng-
inn guð sem ákvarðar, engin æðri gildi til
staðar, maðurinn verður sjálfur að framleiða
heim merkinga og tilgangs.
Rómantíkin stjórnaðist hins vegar af mark-
hvggju; allir hlutir hafa sinn tilgang og heim-
urinn stefnir að ákveðnu takmarki. Og þetta
markmið er eining með guði. Þannig segir
Jacques Barzun í bók sinni Classic, Romantic
and Modern:
Accordinglv, romantic life led in two
directions-union with God, conceived eith-
er traditionallv or nantheisticallv or meta-
physically; and work for mankind, concei-
30