Mímir - 01.03.1983, Qupperneq 44

framfæri. Er eitthvert eitt stílbragð meira
ríkjandi en annað?
Pað er skylt að taka fram, áður en lengra
er haldið, að bent hefur verið á margt sem
einkennir Hallgrím og vinnubrögð hans.
Pessar ábendingar hafa verið frekar almennt
orðaðar og skort hefur rökstuðning á stund-
um. Mig grunar að kynslóð mín hafi litlar
mætur á Passíusálmunum og afgreiði þá sem
væmið trúarlegt verk, sér algerlega óviðkom-
andi. Þessi skoðun sprettur af vankunnáttu
og þeirri staðreynd að fæstir hafa lesið
Passíusálmana. Passíusálmarnir eru vitanlega
skilgetið afkvæmi 17. aldarinnar en samt
leynist í þeim furðu margt sem á skylt við
hugsunarhátt okkar enn í dag. Þess vegna
er vel þess virði að forða þeim frá gleymsku.
PASSÍUSÁLMARNIR
Passíusálmarnir eru trúarlegt verk, skrifað-
ir af lúterskum presti á 17. öld, miklu skáldi
sem skapaði með þeim ódauðlegt skáldverk.
Skáldið, Hallgrímur Pétursson, er mjög ná-
lægur í verkinu, hann minnir á sig í hverj-
um einasta sálmi með mjög persónulegum
bænum. En maðurinn er ekki miðpunktur í
hugarheimi trúaðs manns. Þess vegna er það
mikilvægt í trúarlegum skáldskap að guð,
skapari mannsins og alls heimsins, skíni í
gegnum verkið. I Passíusálmunum er drott-
inn ymist reiður harðstjóri eða mildur, en
hann hefur alltaf síðasta orðið. Þó að maður-
inn hafi með dauða og upprisu Jesú öðlast
möguleika á eilífu lífi, þá er það undir drottni
komið hvort sú náð fæst. Jesús er fórnar-
lambið og kannski hefur verið nærtækt fyr-
ir mann á niðurlægingartíma 17. aldar að
samsama sig eymd hans.4
I Passíusálmunum er píslarsagan rakin, frá
bví að Kristur er tekinn í grasgarðinum og
bar til hann er grafinn. Það er merkilegt að
Hallgrímur skuli staðnæmast þar þegar loka-
si.gur Tesú, upprisan, er skammt undan. En
kannski má skýra þetta eins og yrkisefnið
sjálft að það hefði ekki verið í röklegu sam-
hengi við skáldið né 17. öldina að hafa á-
huga á sigri Jesú gegn náttúruöflunum.''1
Hinn píndi Jesús var miklu nær 17. aldar
manninum þó að í píningunni fælist auðvitað
sigur hans eins og Hallgrímur tekur marg-
sinnis fram í útleggingum í sálmunum.
Það sem er merkilegt við Passíusálmana
er að þeir eru ekki hreinræktað trúarverk.
Hallgrímur Pétursson var gagnrýninn og op-
inn maður og hefur blöskrað eymdin og
spillingin í kringum sig. Passíusálmarnir
koma þessari ádeilu vel til skila og í mörgum
sálmunum falla þung orð í garð samtímans.
Passíusálmarnir eru mikið verk að vöxtum
og margslungið enda um vandmeðfarið yrk-
isefni að ræða, sjálfan hornsteininn að sköp-
un kristinnar kirkju. Þessir fimmtíu sálmar
eru mjög misjafnir að skáldskapargæðum
enda ekki að undra þegar stærð verksins er
höfð í huga. Ég hef valið þrjá sálma til gagn-
gerrar athugunar til að gefa einhverja hug-
mynd um vinnubrögð og aðferðir Hallgríms.
Þrír sálmar gefa auðvitað ekki lokasvar við
þeim spurningum sem leita á hugann. Það
er heldur ekki hægt nema samskonar athug-
un væri gerð á þeim öllum. Þetta eru ekki
þrír „bestu“ sálmarnir en góðir fulltrúar
þeirra betri. Þeir eru undir misjöfnum brag-
arháttum svo að valið er ekki alveg handa-
hófskennt. Sálmarnir sem urðu fyrir valinu
eru númer 17, 28 og 48, hinir 47 verða að
bíða betri tíma. Ég mun kanna hvern fyrir
sig eins rækilega og unnt er, síðan reyna að
bera þá saman og draga af þeim samanburði
álvktanir um listbrögð Hallgríms Péturssonar.
17. sálmur
Um leirpottarans akur
Efni og uppbygging
Þessi sálmur stendur í beinu samhengi við
16. sálm sem fjallar um iðrun Júdasar. Magn-
ús Jónsson getur þess að munnmælasaga
hafi gengið sem segi að Hallgrímur hafi bætt
42