Mímir - 01.03.1983, Blaðsíða 24

ið að lýsa íslenskum veruleika, en ekki er
ólíklegt að svo sé einmitt, a.m.k. gæti bréf
sem Steingrímur skrifaði 14. júní árið 1873
bent til þess. Þar segir m.a.:
Væri mannljfið á voru landi samboðið
náttúrunni, ef andlega lífið væri hennar
fegrað endurskin og hið líkamlega líf fengi
lit af þessu endurskini, þá væri eins og
ætti að vera, en nú er það í flestum grein-
um aflagi og öfuglíki.'1
I þessum orðum Steingríms koma fram
ýmsir þeir þættir sem setja rnjög svip á
rómantíkina, andstæðurnar mannlíf og nátt-
úra, andlegt og líkamlegt líf og ekki síst hug-
myndin um að allir hlutir og fyrirbæri séu
táknrænar hliðstæour eða endurskin einhvers
þess sem stendur á æðra og fegurra stigi.
Þetta kallar Steingrímur í einu ljóði sínu
,,hugarlíking“ (Astar imynd, 23). Hugarlík-
ing þessi fær oft stuðning af frummynda-
kenningu Platóns og þeim hugtökum sem
þar er beitt, svo sem ímynd, hugmynd eða
eftirmynd. Eins og hjá Platóni er hér um að
ræða einhvers konar stigveldi þar sem geng-
ið er út frá hinu lága og ófullkomna til hins
háa og fullkomna, frá hinu óskipulagða og
endanlega til hins skipulagða og óendanlega.
Þessi hugmynd er einn meginkjarni í náttúru-
heimspeki rómantíkurinnar og kemur m.a.
fram í þeim fyrirlestrum sem Henrich Steff-
ens flutti í Kaupmannahöfn árið 1803. Þar
segir hann m.a.:
Det er min Hensigt, at vise Dem, mine
Herrer! hvorlunde en ordnende og be-
stemmende Aand synes at skiule sig bag
den, som det synes, regellöse Vilkaarlighed
i Naturens Productioner, aabenbarer sig
for os ved den reducerende Iagttagers
Combinationer, og vækker Ahnelser om
en uendelig Sammenhæng.0
Tilgangur þessarar samsvörunarkenningar
rómantíkurinnar er þannig sá að birta æðsta
lögmál sköpunarverksins, eininguna í marg-
breytileikanum. Æðst allra veraldlegra fyrir-4
bæra er náttúran, en þó er hún einungis ó-
ljós skuggamynd þess sem ber öllu ofar, hinn-
ar æðstu hugmyndar, guðdómsins, þar sem
andinn og náttúran eða hugarheimur og hluta-
heimur sameinast. I þessu felst tvíhyggja
rómantíkurinnar. Annars vegar er reynslu-
heimurinn þar sem hinir einstöku hlutir eru
skynjaðir og hins vegar er heimur guðs (sam-
bærilegur við frummyndaheim Platóns) þar
sem hin algildu form hlutanna eru hugsuð. |
Og eins og reynsluheimurinn er ófullkominn, I
eins eru skilningarvit mannsins ótraust. J
Einn dropa’ af dvrð, ei dýrðarhafið,
Sér dauðlegt auga, þoku vafið,
Og hvað mót veru verk þitt er?
(Lofsöngur, 150)
Þannig er guðdómur Steingríms jafn ill-
skynjanlegur og hann er hátt hafinn yfir allt
og alla. Menn geta einungis haft óljósan grun i
umhann. Náttúran er einhvers konar dul-l
málsletur sem menn verða að ráða ef þeir J
ætla að skilja þá merkingu sem guð hefur
lagt í hana. Þessi hugmynd kemur víða fyrir
í ljóðum Steingríms, t.d. í Æðri ómur.
Mér þykir sem heyri eg æðri óm,
En undrandi vart þó eg skil,
Um óðaflug tíðar og eilífðar dóm,
Ur iðunnar rjúkandi hyl. (295)
Hugmyndin um þennan himneska .qrun er
ákaflega stór og einkennandi þáttur í evr-
ópskri rómantík og tengist stundum áður
nefndi kenningu Platóns um fortilveruna og
ódauðleika sálarinnar. Saman við þetta flétt-j
ast síðan löngunin til að endurheimta þenn-
an glataða veruleika, að upphefja tíma og rúm
og renna saman við eilífðina eða guðdóm-
inn. Hjá mörgum rómantíkerum jafngilti
þessi löngun þrá eftir dauðanum, líf og dauði
22