Mímir - 01.03.1983, Page 26

Það er skemmtileg og athyglisverð tilvilj-
un hve þessi prósi Steingríms minnir á ljóð
Stephan Mallarmés Les Fenétres eða Glugg-
arnir sem var ort 1862—63. Þar líkir skáldið
sér við sjúkling sem horfir út um glugga (list-
ina) sjúkrastofu sinnar (veruleikans) á heim-
inn fyrir utan (hið ídeala). En andstætt Stein-
grími á Mallarmé þá von að hægt sé að brjóta
gluggann og sameina veruleikann og hið íde-
I ala.
I bókinni um Steingrím minnist Hannes
Pétursson á vissar efasemdir sem skjóta upp
í kvæðum Steingríms um gildi hugsjóna hans.
Hins vegar gerir Hannes frekar lítið úr þess-
um efasemdum og álítur að þær hafi aldrei
náð að buga þá sannfæringu sem Steingrímur
hafi öðlast á unga aldri. Pannig ályktar
Htumes að hugmvndaheimur Steingtím5_hafi
þrátt fyrir allt verið „heilsteyptur, eða ein-
hæfur, eftir því hvernig á er litið“.s
Hér tekur Hannes að mínum dómi full-
sterkt til orða, því það er greinilegt að Stein-
grímur veit alla tíð af undirstöðuleysi hug-
sjónanna, að fegurðin er ekki allur sannleik-
urinn. Steingrímur er þannig mjög þjóðfélags-
lega meðvitaður, og hann gerir sér fyllilega
grein fyrir því að hinn ídealíski skáldskapur
sinn á ekki alltaf samleið með þeim heimi
sem hann lifir í. Um þetta vitnar m.a. bréf
sem hann skrifaði Frederik Dahl 3. maí árið
1883. Þar segir:
Margt á vorum tímum vekur mér óhug,
sér í lagi hinn almenni og huggunarsnauði
skilninsur á hlutskipti mannsins. En þótt
svo bölsýni nútímans hefði margfaldlega
rétt fvrir sér, vildi ég heldur lifa fvrir há-
leita blekkingu en óverðugan sannleik.n
í þessum orðum Steingríms virðist mér
felast kjarninn í viðhorfum hans til lífsins og
(skáldskaparins. Hann efast um að það sé
hægt að sameina hið háleita og sannleikann.
Og þessi mótsögn skapar óvissu og öryggis-
leysi, sbr. áðurnefnt kvæði Efi. Þessa árekst-
urs hugsjóna og veruleika gætir að vísu minna
í kvæðum Steingríms en vænta mætti. Þó
má vel finna hann ef að er gætt, t.d. í kvæð-
inu Efra og neðra. Þar líkir Steingrímur líf-
inu við bátsferð; eins og svo oft er maður-
inn ,,aleinn“ á ferð og náttúran brosir við
honum, sjórinn sveipast „gullnum sólskins-
hjúpi“. En ekki er allt eins og sýnist, því
undir niðri blasir við ógnvekjandi sjón, sokk-
ið hafskip og hákarl sem bryður ná. Og
kvæðinu lýkur á þessa leið:
Áfram ræ eg, ei skal dvelja,
Áfram, bátur, svíf;
Yfir sólbros, undir helja,
Ó, þú falska líf! (77)
Þannig er lífið tvíbent og þar af leiðandi
falskt, andstæðurnar sólbros og helja verða
ekki sættar. Hugsjónirnar eru draumar eða
blekkingar sem þola hvorki nánari athugun
né neina truflun, sbr. kvæðin Draumur hjarð-
sveinsins eða Skógarsjónin, þar sem ekkert
má út af bera til að öllu sé kollvarpað. I
kvæðinu Hugsjón lýsir Steingrímur eðli þessa
fyrirbæris sem er í senn „fjarri og nær“,
sem er „hvik sem haugaeldur“ og einungis
hugurinn megnar að fanga.
Nei, síþreyð, sjaldan fundin
Þú svífur fjær í geim,
Þú bvggir þagnarlundinn
Ei þekkt af spilltum heim.
Á angurblíðu brunni
Þinn bjarti svanur gól,
Þú ert í einverunni
Ein sem á himni sól. (38)
Þannig er það einungis í einverunni, fjarri
hinum soillta heimi mannanna að skáldið
getur glevmt efasemdunum og látið sig
dreyma. ImvndunarafUð verður þannig leið
j til betri veraldar. Skáldið er eins og fannhvít-
ur svanur sem er bundinn saurgu dýi og getur
ekki losað sig. En tækist honum það með
24