Mímir - 01.03.1983, Page 29

í einverunnar heim þú fundið fær
hið fagra mál, er guð þér sjálfur bjó;
þar máttu hvíla guðs við góðan barm
sem glaðast barn á ljúfum móðurarm. (144)
Fegurðin og sannleikurinn eru þannig ekki
af hinum ytra heimi, hejdur búa þau í brjósti
sérhvers manns, það þarf einungis að leita
þeirra, velcja andann. Og þar er ró og friður
sem ekki er að finna í mannheimi.
I „Noklcrar greinir um skáldskap“, prent-
að 1853, fjallar Gröndal m.a. um efnisgrund-
völl slíáldskapar. I3ar segir hann:
Hinn ágætasti og trúasti leiðtogi allra lista-
manna er náttúran sjálf; en þeim er ætlað
að leggja anda í náttúruna, sem mjög sjald-
an finnst í henni.u>
Þó stutt séu segja þessi ummæli Gröndals
í raun og veru bvsna margt, bæði um af-
stöðu hans til listarinnar og lífsins. J’annig
er listamaðurinn hliðstæður guði og hlutverk
þeirra það sama, að gæða sköpunarverk sitt
anda sínum. Eins og guð gefur náttúrunni
anda eða líf og skapar tilveruna eða hina lif
andi náttúru, eins leggur listamaðurinn
anda sinn í yrkisefni sitt, náttúruna, og hælck-
ar það upp í æðra veldi, skapar list. Hin lif-
andi náttúra og listaverkið vitna þannig
hvorttveggja um samhljóman hugar og heims.
Þessi hugmynd, að vísu í ýmsum formum
en upphaflega komin frá þýska heimspek-
ingnum Kant, er gegnumgangandi í allri
evrópslcri rómantík. Þannig taldi Schelling
að listaverkið væri hliðstætt heiminum, þar
væru allar mótsagnir upphafnar og andinn og
náttúran, hið meðvitaða og hið ómeðvitaða,
fríviljinn og nauðsynin sameinuðust. „Ji’að
sem við lcöllum náttúru“, sagði hann, „er
kvæði gert úr leyndum og dularfullum tákn-
um“.37 I Hugfró kemur Gröndal nokkuð inn
á þessa hugmynd. Hann segir í skýringum við
kvæðið að menn geti „ímyndað sér alla til-
veruna eins og furðulegt Ujóðfæri, sem leik-
ur lífshljóminn fyrir guði“ (547).
Sem söngmeistari stillir lærður lög
með löngum tónum eða stuttum nótum,
eins setti lífið alvalds höndin laög,
og himnesk býtti ævidögum skjótum. (227)
En framangreind tilvitnun í „Nokkrar
greinir um skáldskap“ segir ekki einungis
um tengsl listamannsins og guðs og lista-
verksins og náttúrunnar, hún segir einnig
nokkuð um trúarviðhorf Gröndals. Hér kem-
ur það glögglega fram að hann aðskilur anda
og náttúru og andæfir þar með skoðunum
algyðistrúarmanna. Gröndal lítur greinilega á
guð með augum kristins rétttrúnaðar, hann er
guð faðir, skapari alls sem er. í slcýringurþ
við kvæði sín hafnar Gröndal enda alfarið (
algyðistrú, „guð má til að vera persónuleg-
ur“, segir hann þar (550). Þessi trú kemur
auk þess víða fyrir í kvæðum Gröndals, t.d.
í Nýjárskveðju.
Einn vakir öllum yfir
alvaldur ljósa her; (48)
Og eins og Gröndal segir þá er guð höf-
undur fegurðarinnar og þar með sannleikans
(552). Hlutverk skáldanna er hins vegar að
raungera hugmyndina um ídealið eða guð-
dóminn. I hinni jarðneslcu spegilmynd guð-
dómsins, náttúrunni, hugðust skáldin fanga
hið fagra eða a.m.k. eitthvert brot af því.
Þannig er náttúran heimssýnin og líkingin ,
eða táknið sú aðferð sem notuð er við að
yfirfæra gildi og merkingu þessa veruleika
yfir á hið ídeala plan. Eins og Steingrímurl'
notar Gröndal oft sólina sem tákn guðs, t.d.
í Vorvísu, þar sem sólargeislarnir verða orð
guðs sem boða mönnum sannleikann.
Þannig hefur þessi tvíhyggja eða tvísýna
skoðun veruleikans oft ákveðið dæmisagna-
gildi. í kvæðinu Líkingar segir t.d.:
27