Mímir - 01.03.1983, Blaðsíða 35

GU3VARÐUR MÁR GUNNLAUGSSON:
MALVÖNDUN OG FASISMI
Skrif um málvöndun og málhreinsun geta
oft verið hin furðulegustu, og á það einkum
við þegar tilfinningarnar eru látnar ráða en
ekki skynsemi og rök. Eitt gleggsta dæmið
u.m þetta gerðist í fyrrasumar. I Mími 29
voru nokkrir góðir íslendingar fengnir til að
svara fjórum spurningum um málvöndun.
Einn þeirra sem spurðir voru, Höskuldur
Þráinsson, gagnrýndi stjórnendur þáttarins
Daglegs máls töluvert í svari sínu. Höskuld-
ur sagði þar m.a.:
,,Eg hef hins vegar talsverðar áhyggjur af
þættinum Daglegt mál í Ríkisútvarpinu. Það
hefur nefnilega komið fyrir oftar en einu sinni
á undanförnum árum að umsjónarmenn þess
þáttar hafa tvímælalaust gert stórbölvun í
mállegum efnum. Þar hefur nefnilega verið
haldið fram slíkum fordómum að engu tali
tekur. Menn hafa þar fordæmt skilyrðislaust
ýmis atriði sem eru almennt mál og reynt að
telja hlustendum trú um að þarna væri um
að ræða svonefndar dönskuslettur eða þá ensk
áhrif. Ágæt atviksorð eins og eitthvert í sam-
bandinu að fara eitthvert (sbr. Hvert fór
hann? Hann fór þangað/eitthvert) hafa ver-
ið lýst í bann og umsjónarmenn hafa jafnvel
vibað hlutast til um á hvern hátt zz-hljóðvarp
kæmi fram í orðum eins og hanani (hanönum
var talið ótækt og þá væntanlega þap'ónum
Hka en hönunum (eða var það hönönum?)
bið eina rétta (og þá væntanlega Jöpunum)).
Snvria mætti hvaðan mönnum kemur umboð
til að aefa fyrirmæli af þessu tagi. A. m. k. er
lióst að þau eru lítt til þess fallin að efla skiln-
ing hlustenda á móðurmálinu en henta ágæt-
lega til að vekja hjá þeim óöryggi og málótta
(ef þeir eru t. d. vanir að fara eitthvert að
leita sér að hanönum) eða þá til að herða þá
í fordómum og lítilsvirðingu á málfari náung-
ans (ef þeir hafa áður verið vanir að fara
citthvað í leit að hönunum).
Þessi misnotkun þáttarins Daglegt mál er
talsvert alvarleg vegna þess að mikið er á
hann hlustað.“
Helgi J. Halldórsson sá um þáttinn Dag-
legt mál í fyrrasumar eins og svo oft áður.
Hann tók þessa gagnrýni Höskuldar fyrir í
27. þætti sínum 3. ágúst 1981. Ekki er hægt
að segja að hann hafi svarað gagnrýninni
beint, heldur vísaði hann málinu frá sér, en
hann sagði m.a.:
..I síðustu tveim þáttum svaraði ég bréfi
frá Útgarða-Loka. Hann deildi hart á umsión-
armenn þáttarins Daglegs máls fyrir slælega
varðveislu tungunnar, of mikið frjálslyndi og
sveigianleika. En umsjónarmenn þáttarins
hafa lílca fengið á baukinn á öðrum vett-
vangi. I Mími, blaði stúdenta í íslenskum
fræðum, í júní 1981, eru spurningar og svör
um málvöndun.” og ,,Daglegt mál ber þar á
góma. I svari málfræðiprófessors segir meðal
annars svo /..../“. Síðan rakti Helgi ummæli
Höskuldar þau sömu og ég rakti hér á undan.
Að því loknu sagði Helgi:
,.Ekki er hér hógværðinni fyrir að fara
fremur en hjá Útgarða-Loka né skýrum leið-
beinin.qum um málnotkun. Ég minnist þess
ekki að tilgreind orð, hanani og atviksorðið
33