Goðasteinn - 01.09.2011, Blaðsíða 86

84
Goðasteinn 2011
Baráttan við vötnin í Þykkvabæ
Merk er sú saga er greinir frá ótrúlegri baráttu bænda í Þykkvabæ við að
hemja Hólsá í farvegum sínum er þeir hlóðu fyrir útföll úr ánni, aðallega með
torfi því grjót var hvergi að fá á þeim slóðum. Þegar Markarfljót rann í Þverá á
síðari öldum og kom inn í farveg Hólsár með framburði sínum þá rúmaði Hóls-
árfarvegurinn engan veginn það mikla vatnsmagn. Íbúar Þykkvabæjar gerðu
allt sem þeir gátu til að halda öllu vatninu í einum farvegi til sjávar. en það leit-
aði út úr farveginum bæði til austurs og vesturs um marga svokallaða ósa. Safa-
mýrin, gullkista þeirra og margra annarra á Mið-Suðurlandi, var í húfi. Mark-
arfljót og Hólsá brutu af henni og gerðu það að verkum að byggðin í Þykkvabæ
var iðulega umflotin vatni eins og sést á mörgum eldri landakortum sem sýna
þorpið sem lítinn hólma í vatnsflaumnum. Haglaust var því oft í Þykkvabæ og
oft mjög erfitt að komast bæja á milli. Sundsetja þurfti kýrnar til þess að þær
kæmust í haga. Erfitt er fyrir okkur sem nú byggjum landið að gera okkur grein
fyrir þessu ógnarástandi sem Markarfljót skapaði íbúum Þykkvabæjar. Eyði-
legging vatnsins hélt áfram og þrengdi æ meir að Þykkbæingum eftir því sem
leið á 19. öldina. Þeir þraukuðu þó af gömlum vana.
Talið er að um 1880 hafi
Þykkbæingar fyrst hafist
handa um að vernda Safamýr-
ina fyrir ágangi vatnanna. Þá
var byrjað að hlaða í ósana þar
sem vatnið í Hólsánni braut
sér leið út úr farveginum og
eyddi slægjulöndum. Áhöld
höfðu menn engin nema tré-
skóflur og engan efnivið til
fyrirhleðslu nema sniddur úr
mýrartorfi. En straumurinn
hreif þær iðulega jafnharðan
og gripu menn þá til þess ráðs
að binda stóra heybagga með
sandi í til að hlaða fyrir. Það tókst stundum en ekki til frambúðar. Áin braut
niður þessar varnir, síðar var reynt að flytja grjót langar leiðir að. Við þetta
bættist að brim hlóð oft upp sandi fyrir útfall Hólsár til sjávar og lokaði því,
sem jók enn á vandann. Á tímabili þurftu bændur í nágrannabyggðum sem
fengu slægjur í Safamýri að greiða þær með grjóti komnu að landbrotsstöðum.
Þykkbæingar lögðu á sig ómælda vinnu til að bjarga byggð sinni áratugum
Fyrir daga samgöngumannvirkja við Markarfljót.
Eigandi myndar: Vegagerðin.