Bændablaðið - 10.10.2024, Síða 34

34 Erlendar fréttir Bændablaðið | Fimmtudagur 10. október 2024
Bandaríkin:
Eilífðarefni í ræktarlandi
– PFAS berst í matvæli vegna mengaðs áburðar
Hátt hlutfall eilífðarefna hefur
fundist í landbúnaðarafurðum
í Bandaríkjunum. Það er rakið
til notkunar skólps sem áburð
á ræktarlönd sem hófst fyrir
áratugum síðan.
Bandarísk stjórnvöld hafa um
áratugaskeið hvatt bændur til að nýta
hreinsað skólp frá sveitarfélögum
sem áburð. Seyran er uppfull af
næringarefnum og með þessu er
komist hjá urðun. Nýjar rannsóknir
benda til þess að skólpið, sem kemur
bæði frá heimilum og iðnaði, getur
innihaldið PFAS. Þessi eilífðarefni
hafa nú fundist í miklu magni í
ræktarlandi í ríkjum eins og Texas,
Maine, Michigan, New York og
Tennessee. The New York Times
greinir frá.
Þessi þrávirku eilífðarefni, sem
eru oft kölluð PFAS, safnast upp
í vistkerfum og geta borist í menn
meðal annars í gegnum fæðu.
Fjölmörg efni sem eru notuð í allt
frá útivistarfatnaði, viðloðunarfríum
steikarpönnum og ýmsu sem
viðkemur iðnaði eru nefnd PFAS.
Neikvæð áhrif þeirra á heilsu
manna og dýra hafa komið í ljós á
undanförnum áratugum.
Lífræn bú hafa ekki sloppið
PFAS efnin berast úr ræktarlandinu
í fóður, þaðan sem það safnast upp í
búfénaði og hefur það greinst í mjólk
og kjöti. Bú þar sem er stunduð
lífræn ræktun hafa ekki sloppið,
en PFAS getur varðveist í jarðvegi
í áratugi og haldið áfram að valda
skaða löngu eftir að notkun mengaðs
skólps er hætt.
Yfirvöld í Michigan voru
meðal þeirra fyrstu sem fóru að
kanna eilífðarefni í skólpi sem
er notað til áburðar. Þar hefur
öll landbúnaðarframleiðsla um
ókomin ár frá einu býli verið
stöðvuð vegna sérlega hás hlutfalls
PFAS í jarðveginum. Ekki hefur
verið lagst út í víðtæka könnun á
PFAS í ræktarlandi í ríkinu þar sem
óttast er að það valdi víðtækum
efnahagslegum skaða innan
landbúnaðargeirans.
Árið 2022 voru yfirvöld í Maine
þau fyrstu í Bandaríkjunum til að
banna notkun skólps til áburðar. Það
er jafnframt eina ríkið sem hefur
lagst í markvissa könnun á magni
PFAS í ræktarjörð. Hingað til hefur
mengun mælst á 68 af meira en
hundrað bújörðum sem hafa verið
skoðaðar, en til stendur að kanna
meira en þúsund.
Málsókn bænda í Texas
Í Texas hafa nokkrir bændur hafið
málsókn þar sem búfénaður hefur
drepist í miklu magni. Annars vegar
gegn Synagro, sem er fyrirtækið sem
útvegaði skólpáburð, og hins vegar
gegn Umhverfisverndarstofnun
Bandaríkjanna (EPA), þar sem
stofnunin var ekki með nógu öflugt
regluverk yfir notkun skólps.
EPA hefur fylgst með sýklum og
þungmálmum en ekki PFAS, þrátt
fyrir stöðugt auknar vísbendingar um
slæm áhrif eilífðarefna á heilsuna.
Bændurnir tengja veikindi
búfénaðarins við notkun mengaðs
skólps á nágrannajörð sem barst í
grunnvatnið. Í málsókn þeirra kemur
fram að ein tegund af PFAS hafi
mælst í grunnvatni í hlutföllunum
1.300 hlutar á móti trilljón og innihélt
lifur dauðfædds kálfs sambærilegt
PFAS efni í hlutföllunum 610.000
hlutar á móti trilljón. Þó það sé ekki
fullkomlega samanburðarhæft hefur
EPA mælst til þess að í drykkjarvatni
séu tvær tilteknar tegundir PFAS efna
ekki yfir 4 hlutum á móti trilljón. Ein
trilljón samsvarar milljón billjónum.
Notkun á skólpi sem áburð hófst
eftir að bann var lagt við að losa það í
ár og vötn árið 1972. Bent hefur verið
á að bann við notkun skólpáburðar
sé ekki endilega lausnin, því eftir að
Maine tók fyrir slíka notkun hefur
þurft að flytja það í nágrannaríki þar
sem urðunarstaðir geta ekki tekið
við því. Lausnin felist frekar í því
að banna notkun PFAS í vörur og
fara fram á að iðnfyrirtæki hreinsi
affallið frá sér áður en það er sent í
skólphreinsistöðvar. /ál
Búfénaður hefur drepist og fólk hefur veikst vegna PFAS-mengunar í
ræktarlandi í Bandaríkjunum. Mynd / Kristyn Lapp
Frakkland:
Stjórnvöld vilja
uppræta vínekrur
Stjórnvöld í Frakklandi vilja
verja 120 milljónum evra til að
rífa upp vínvið af allt að þrjátíu
þúsund hekturum lands. Ástæðan
er offramboð.
Í Frakklandi eru um átta hundrað
þúsund hektarar af vínekrum. Franska
landbúnaðarráðuneytið áformar
nú að borga bændum, einkum í
Bordeaux-héraði, fyrir að uppræta
hluta vínviðar síns til að draga saman
framboð á þrúgum til víngerðar.
Alþjóðleg vínframleiðsla var
rúmlega 10% meiri en eftirspurn
árið 2023 samkvæmt tölum frá
Alþjóðlegu vínstofnuninni (OIV)
og vilja frönsk stjórnvöld hemja
offramboð. Er talið að verkefnið
muni kosta um 120 milljónir evra
og markmiðið að koma í veg fyrir
framleiðslu vínþrúgna af um 30
þúsund hekturum lands. Franska
víntímaritið Decanter greinir frá.
Fá 600 þúsund á hektara
Til stendur að uppræta hátt í níu
prósent af vínekrum Bordeaux-
héraðsins. Bændur gætu fengið allt
að fjögur þúsund evrur, um 600
þúsund kr., á hektara fyrir að heimila
stjórnvöldum að uppræta vínvið.
Jafnframt þyrftu þeir að undirgangast
bann við gróðursetningu vínviðar
á landi sínu fram til ársins 2029.
Offramboð hefur lækkað verð á
vínum og hefur áhrif á afkomu
vínbændanna. Sömuleiðis hefur
orðið markaðskreppa m.a. vegna
innrásarstríðs Rússa í Úkraínu.
Vínneysla fer minnkandi
Vínneysla er að breytast víða um
heim. T.d. dróst vínsala í frönskum
matvöruverslunum saman um 5
prósent milli ára og er einkum
um að ræða rauðvín og rósavín.
Meðal-Frakkinn neytti á árum áður
að meðaltali 120 lítra víns á ári en
það magn er nú komið niður í 40
lítra. Franskur vínútflutningur dróst
saman um 9,4 prósent á síðasta ári
og hefur ekki verið minni síðan árið
2007. /sá
Uppræta á hátt í 9% af vínekrum
Bordeaux-héraðsins vegna
offramboðs. Mynd / Pixabay
England:
Bændur orðnir
langþreyttir
Hjálparbeiðnir frá bændum í
Lincolnshire í Englandi hafa
margfaldast frá því sem var.
Forsvarsmenn hjálparsíma
bænda í Lincolnshire í Englandi,
Lincolnshire Rural Support Network
(LRSN), hafa greint frá því að 96%
aukning hafi orðið í símtölum frá
bændum undanfarin tvö ár. The
Scottish Farmer greinir frá.
Hjálparlínan er rekin af
góðgerðarsamtökum á svæðinu og
segja þau að rekja megi aukninguna
til fjölbreyttra og erfiðra áskorana
sem bændur hafi staðið frammi
fyrir undanfarið, ekki síst vegna
mikillar rigningartíðar í sumar sem
leið. Fjöldi bænda varð fyrir tjóni í
storminum Henk fyrr á þessu ári, sem
og í óveðrinu Babet í fyrra.
Segja LRSN að þegar lífsviðurværi
bænda velti mjög á hlutum sem þeir
hafi enga stjórn á geti það verið þeim
mjög erfitt. Þá reki hver áskorunin
aðra og fólk sé hreinlega uppgefið.
Samkvæmt LRSN fékk
hjálparlínan 174 símtöl árið 2023
og veitti 348 manns svokallaðan
einstaklingsstuðning.
Símaþjónustan er mönnuð af
sjálfboðaliðum og hefur verið rekin
í tuttugu og fimm ár.
Bændur á svæðinu segjast enn
bíða eftir fjárhagslegum stuðningi
sem ríkisstjórnin lofaði þeim en
sérstakur sjóður, The Farm Recovery
Fund, hafði verið stofnaður í þágu
bænda sem verða fyrir skemmdum á
landi. Sumarið þetta árið bætti ekki
úr skák og kvarta bændur sáran
undan því að bleytutíðin hafi komið
í veg fyrir að uppskeran þroskaðist á
tilsettum tíma þannig að mæta mætti
eftirspurn eftir afurðum.
Hjálparlína bænda í Lincolnshire
býst þannig enn við stigvaxandi
fjölda símtala þar sem bændur
geta orðað vandkvæði sín, fengið
hvatningu og aðstoð. /sá
Mikið hefur rignt í Englandi undan-
farinmisseriogbændureruvíðaí
vandræðum. Mynd / Gosia K.