Skógræktarritið - 15.05.2005, Page 93

0yvind Meland Edvardsen
Frægæði og fræmeðhön
JleuU'i Ul önucftyiaA jftœö^luna'i ocj,
kaaktMBmcia^ pIxUiÍtd^namieidMU'
0yvind Meland Edvardsen,
skógfræðingur og framkvæmda-
stjóri Norska skógarfræbankans,
gerir grein fyrir mikilvægum
þáttum sem hafa áhrif á frægæði,
hvað hægt er að gera til að auka
gæði fræsins og hvernig á að
geyma fræ.
Hvað eru frægæði?
Frægæði í þessu samhengi fjalla
um spírun (spírunarprósentu) og
lífsþrótt (spírunarhraða/spírunar-
orku). Til að ná hagkvæmni í
ræktun skógarplantna þurfa
gróðrarstöðvarnar fræ með eins
góðri spfrun og mögulegt er.
Það gefur möguleika á „eins fræs
sáningu” og hraðri spírun sem
gefur jafnari plöntur í bökkunum,
minni afföll og mun lægri fram-
leiðslukostnað fyrir gróðrarstöðv-
arnar.
Hvernig nást frægæði?
Það er sameiginlegt fyrir trjá-
tegundir f okkar norðlægu skóg-
um að hitastigið er ráðandi
þáttur, bæði fyrir blómmyndun
og fræþroska. Til að fá gott fræár
fyrir til dæmis rauðgreni, þarf
hagstætt hitastig f nokkrar vikur á
miðju sumri þegar blómbrumin
myndast. Kalt veðurfar á þessum
tíma leiðir til að það myndast
aðeins vaxtarbrum. Árið eftir
þegar tréð blómstrar er há
hitasumma afgerandi fyrir góðan
fræþroska. Af þessu má ljóst
vera mikilvægi þess að hafa
fjármagn til að safna miklu fræi í
góðum fræárum, sem geta komið
með margra ára millibili. Einnig
er nauðsynlegt að til staðar sé
kunnátta, skipulagning og verk-
þekking á öllum þáttum sem
stuðla að auknum frægæðum.
Hvað geymist fræ lengi?
Trjáfræ eyðileggst fljótt ef það er
ekki geymt á réttan hátt, en þó að
fræið sé geymt í kæli- eða frysti-
geymslu leiða náttúrulegir
öldrunarferlar í fræinu til minnk-
andi gæða með tímanum. Þegar
langt er á milli góðra fræára er
mjög mikilvægt að geyma trjá-
fræið við kjöraðstæður til að
hægja á öldrunarvirkninni.
Geymsluþol trjáfræs og kjörað-
stæður við geymslu eru breyti-
legar milli trjátegunda. Geymslu-
þol getur lfka verið mjög breyti-
legt milli fræárganga og þar er
fræþroskinn afgerandi þáttur.
Þess vegna er ekki hægt að gefa
út geymsluábyrgð fyrir trjáfræ. f
Norska Skógarfræbankanum eru
nokkur dæmi um rauðgreni- og
skógarfurufræ sem hefur við
kjöraðstæður verið f geymslu í
mjög langan tíma. Árið 1970 var
sérstaklega gott fræár í Norður-
Noregi og fræ frá þeim tíma
hefur ekki enn tapað spírunar-
eiginleikum að neinu ráði og
spírar yfir 90%. Skógarfræbank-
inn á einnig fræ af skógarfuru frá
1937 þar sem spírunarprósentan
er enn 76%! Þetta skógarfurufræ
er ekki söluvara en fylgst er með
þróun spírunareiginleika til að fá
meiri kunnáttu um geymsluþol
fræsins. Almennt má segja að
auðveldlega sé hægt að geyma
rauðgreni og skógarfurufræ í 10-
15 ár að því gefnu að frægæðin
hafi verið nægjanleg í upphafi.
Hvaða þættir eru mikilvægastir
fyrir geymsluþoi trjáfræs?
• Frætegund
o Ortodokse fræ eru frætegundir
sem þola þurrkun og geymslu,
t.d. Picea og Pinus- tegundir
o Recalcitrante fræ eru fræteg-
undir sem þola ekki þurrkun og
geymslu, t.d. Quercus- tegundir
o Fræ með eiginleika frá báðum
SKÓGRÆKTARRITIÐ 2005
91