Skógræktarritið - 15.10.2019, Qupperneq 27

SKÓGRÆKTARRITIÐ 2019 25
landshlutum var hlýrra í maí og júní og
sumarið almennt sólríkt (3. mynd).
Auðvitað hafa fleiri þættir en meðalhiti
maímánaðar áhrif á hversu útbreitt eða
alvarlegt birkiryð verður í einstaka árum.
Má þar t.d. nefna að úrkomusöm sumur
eru talin stuðla að auknu ryði en sólrík
sumur draga frekar úr því. Hiti í maí hefur
þó einna mest áhrif á laufgunartíma
birkisins; því hlýrra í maí, því fyrr laufgast
birkið.
8. mynd. Frávik hita á Egilsstöðum í maímánuði frá
meðaltali áranna 1961-1990. Litur súlnanna merkir
þegar skógarverðir á Norður- og/eða Austurlandi nefndu
talsvert (appelsínugult) eða mikið (rautt) birkiryð í
skýrslum sínum eða þar sem birkiryðs var ekki getið
(blátt). Engin súla sést árið 2013 því þá var maíhitinn á
Egilsstöðum nákvæmlega í meðallagi.
Tilgátur
Af framangreindu má draga ályktanir sem
leggja má fram sem þrjár tilgátur.
Tilgáta 1. Birkiryð getur haft alvarlegar
og varanlegar afleiðingar. Sum tilvik
alvarlegs kals og trjádauða má rekja
til birkiryðs. Stafar það af því að mikil
ryðsýking dregur úr ljóstillífun og getur
valdið ótímabæru lauffalli, sem síðan
leiðir af sér að brum annað hvort þroskast
illa eða mynda ekki nægilegt frostþol og
drepast um veturinn.
Tilgáta 2: Eftir því sem vorar fyrr og
betur hefur birkiryð lengri tíma til að
magnast upp og ryðskaðar verða því meiri.
Hlýr maímánuður nýtist birkinu ekki
til lengingar sumarsins ef það fellir lauf
mánuði fyrr en ella vegna ryðs. M.ö.o.
loftaugu eru nauðsynlegir þættir ljóstil-
lífunar). Enn augljósara er að brum fá
enga næringu frá laufblöðum sem fallin
eru mánuði fyrr en venjan er, einmitt á
þeim tíma sem brumið þarf að byggja upp
frostþol.
Fylgst með ryði
Fyrir utan skaðvaldaskráningu
rannsóknasviðs Skógræktarinnar gera
skógarverðir grein fyrir sköðum í sínum
ársskýrslum. Ekki fylgjast þeir sérstaklega
með birkiryði en nefna það gjarnan ef það
hefur verið áberandi og taka fram ef það
var mjög slæmt. Þetta eru ekki nákvæm
vísindi því svo getur farið að skógarverðir
sleppi því að nefna birkiryð þó það sé til
staðar. Þó verður það að teljast áreiðan-
legt þegar tekið er fram að birkiryð sé
mikið og ekki síst þegar sagt er að það
hafi verið snemma á ferðinni. Súluritið (8.
mynd) sýnir frávik frá meðalhita áranna
1961-1990 fyrir maímánuð á Egilsstöðum.
Litur súlnanna merkir hvenær skógar-
verðirnir á Norður- og/eða Austurlandi
nefna í sínum ársskýrslum að birkiryð
hafi verið áberandi (appelsínugult) eða
mikið (rautt). Bláu súlurnar eru ár þar sem
birkiryð er ekki nefnt í skógarvarðaskýrsl-
unum.
Þó ekki sé hægt að tala um tölfræði-
lega fylgni þar sem gögnin eru ekki þess
eðlis, þá er ljóst að birkiryð er áberandi í
fimm af þeim sjö árum þar sem hiti í maí
er fyrir ofan meðallag en aldrei þau sex ár
sem maíhiti er í eða undir meðallagi. Þá er
ryð alltaf áberandi eða mikið þau þrjú ár
sem maíhiti er meira en tveimur gráðum
yfir meðallagi. Þekkt er að ryðsjúkdómar
verða oft vægari í sumrum þegar vorar
seint.4 Árið 2019 varð nánast ekkert vart
við birkiryð á Norður- og Austurlandi
þrátt fyrir almennt rakt og sólarlítið sumar.
Svalt var í maí og lengst af í júní einnig
og birki laufgaðist því fremur seint. Hins
vegar var ryð nokkuð áberandi á birki á
Suður- og Vesturlandi í lok ágúst, en í þeim