Skógræktarritið - 15.10.2019, Qupperneq 28

SKÓGRÆKTARRITIÐ 201926
vegar er lerki nauðsynlegur millihýsill fyrir
asparryð og það tiltölulega litla lerki sem er
á Suðurlandi dugar til að dreifa asparryði
þar. Því skyldi það þá ekki duga að sama
skapi til að dreifa birkiryði á Suðurlandi?
Svarið gæti verið að það dugi en að
sunnlenska birkið sé ekki eins næmt fyrir
ryði og það norðlenska. Svo er spurning
hvort lerki sem laufgast seinna, s.s.
Hrymur eða evrópulerki, hafi sömu áhrif
og rússalerki? Það úir og grúir af skemmti-
legum rannsóknaspurningum.
Hvað ef birkið lendir í verulegum
vandræðum?
Það hefur gerst áður í sögunni að
trjátegundir sem verið höfðu ríkjandi í
skógum á stórum svæðum hafa nánast
horfið á skömmum tíma. Nefna má
amerísku kastaníuna, álma bæði í Evrópu
og N-Ameríku og sykurfuru sem allar
hafa horfið sem megin skógartré í sínum
heimkynnum vegna sveppsjúkdóma.10
Nýjasta dæmið er að askur er á hraðri
niðurleið í Evrópu vegna nýs sveppsjúk-
dóms.8 Ef ekki væru fleiri tegundir í
skógunum þar sem þessar tegundir voru,
þá hefðu skógarnir eyðst. Í íslenskum
birkiskógum er bara ein tegund.
Reynist tilgátan rétt um tengslin á milli
hlýs maímánaðar og verri ryðára í birki
á Norður- og Austurlandi, eru þá komin
tengsl á milli hlýnunar andrúmsloftsins
og skaða á birkiskógum. Svo eru einnig
skordýr að nema land sem hugsanlega
eiga eftir að valda verulegum skemmdum
á birki, þ.e. birkiþéla og birkikemba, og
fleiri eiga eftir að nema land bæði vegna
millilandaflutninga á varningi og hlýnunar.
Við höfum tiltölulega nýleg dæmi þess að
birkiskógar hafi „fallið“ vegna skordýra-
faraldra (9. mynd). Afleiðingar þess nýjasta,
tígulvefarafaraldurs á árunum 1998-2005,
má enn sjá í Egilsstaðaskógi og víðar
(10. mynd).2,6 Egilsstaðaskógur er þó að
endurnýja sig með teinungi upp af rótum
hlýindi að vori nýtast ryðsveppnum betur
en birkinu og geta leitt til lakari vaxtar-
afkomu birkisins en ekki betri.
Tilgáta 3. Birkiryð hefur verið á Íslandi
lengi, sennilega í þúsundir ára. Á Suður-
og Vesturlandi er vaxtartími birkis 2-4
vikum lengri en á Norður- og Austurlandi,
sem sjá má í tilraunum þar sem mismun-
andi kvæmi vaxa á sama stað. Náttúruval
yfir langan tíma hefur leitt til þess að
birkið á Suður- og Vesturlandi er almennt
ryðþolnara en birki á Norður- og Austur-
landi. Valþrýstingur gegn ryðnæmi hefur
verið minni á Norður- og Austurlandi.
Landshlutaskipting sem þessi væri ólíkleg
ef munur á ryðnæmi stafaði af öðru en
staðbundnu náttúruvali.
Þessar tilgátur eru hér með lagðar fram
sem skýringar á tilteknum sýnilegum þáttum
í samspili veðurfars, birkis og birkiryðs. Þær
hafa hins vegar ekki verið prófaðar með
rannsóknum. Það er eftir. Því er allt eins
líklegt að þær reynist gallaðar eða rangar
þegar einhver fer að kanna þessi mál nánar.
Tengslin við lerkirækt veldur áleitnum
spurningum. Mun meira er ræktað af lerki
á Norður- og Austurlandi en á Suður- og
Vesturlandi. Hugsanlegt er að lerki sem
millihýsill gefi ryðinu forskot vegna þess að
síberíu/rússalerki laufgast fyrr en birki, sem
leiði til lengingar sumarsins fyrir sveppinn
og verri ryðára en ella hefðu orðið. Hins
9. mynd. Tígulvefaraskemmdir á birki draga úr þrótti
þess og geta haft alvarlegar afleiðingar ef þær endurtaka
sig 2-3 ár í röð. Mynd: ÞE