Skógræktarritið - 15.10.2019, Síða 38

SKÓGRÆKTARRITIÐ 201936
á haustin og í upphafi vetrar. Unnt hefði
verið að koma upp mjög mörgum og
góðum beitarskógum á láglendi upp úr
miðri síðustu öld þegar þekking og reynsla
af trjárækt var orðin næg og meiri en áður
var og góður árangur hafði komið í ljós.
Á Suðurlandi eru tugir þúsundir hektara
lítt eða alls ekki nýttir við hefðbundinn
landbúnað, helst að þessi landssvæði séu
notuð sem beitarlönd. Hvers vegna ekki að
þar séu beitarskógar? Sem leiðsögumaður
þýskumælandi ferðamanna um Ísland
bendi eg gjarnan erlendum ferðamönnum á
þetta þar sem víða mætti nýta landið betur
í þágu landsmanna. Frá einu skógríkasta
landi Evrópu, Þýskalandi, hefi eg fengið
hrós fyrir að benda á þetta. En svo virðist
sem aldagömul viðhorf viðhaldi gömlum
samfélagsháttum og komi í veg fyrir
skynsamlega landnýtingu.
Sagt er að háttur heimskunnar sé að
hverfa sem mest frá skynsamlegum rökum
og viðurkenna þau alls ekki. Maldað er
í móinn og alið er upp á aldagömlum
háttum. Bent er oft á að þeir hafi haldið
lífinu í þjóðinni. En liggur hundurinn þar
grafinn? Um aldamótin 1900 var um 90%
þjóðarinnar bundinn við landbúnaðar-
störf en aðeins í bestu árum framleiddi
þessi hluti þjóðarinnar nægt viðurværi
handa öllum. Svo frumstæður var
landbúnaður okkar sem lítið hafði breyst
í meira en 10 aldir! Í dag eru aðeins 2-3%
þjóðarinnar tengd landbúnaði og gætu
tæknilega framleitt margfalt meira en þörf
landsmanna er.
Það þótti sjálfsagt mál að sækja sem
mest í náttúru landsins og taka meira en
hún getur framleitt. Rányrkja var mörgum
töm og menn gerðu sér ekki minnstu grein
fyrir afleiðingum hennar. Svo var um
Biskustungnaafrétt. Bændur héldu áfram að
gjörnýta hann þó svo vitað væri að hann
gæti aldrei borið sitt barr miðað við óbreytt
ástand.
Að um eða yfir 300 dagsverk hafi farið
í göngur á Biskupstungnaafrétti er að
11. september 1977iii frá starfi landgræðslu-
fólks á Haukadalsheiði sem þá hafði staðið
í um áratug. En þetta gekk allt of hægt og
höfðu margir landsmenn þá skoðun að
verið væri að beita Landgræðslunni í þágu
þeirra sem vildu bæta gróðurfar afréttarins
í þágu sauðfjárbænda! Enn er Haukadals-
heiði sem og öræfin sunnan við Langjökul
eitt af erfiðari svæðum sem Landgræðslan
hefur reynt að ná árangri á en með
misjöfnum árangri.
Mjög líklegt er að umrædd grein
Guttorms í Náttúrufræðingnum hafi kveikt
í huga Halldórs Laxness en á gamlársdag
1970 birtist ein af frægustu greinum hans
um náttúruverndarmál í Morgunblaðinu:
Hernaðurinn gegn landinu. Var hún mjög
mikið lesin af landsmönnum öllum enda
hefur Halldór verið með bestu greinahöf-
undum landsmanna. Hefur mjög oft verið
vitnað í greinina enda átti hún mikinn þátt
í að vekja landsmenn af löngum svefni
um nauðsyn náttúruverndar. Fyrir réttri
hálfri öld var Landvernd stofnuð, ein
mikilvægustu samtök landsmanna sem
taka á vettvangi nauðsynjar náttúruverndar
á Íslandi. Þessi grein er því rituð í þágu
landverndar og tileinkuð þeim mikilvægu
félagasamtökum Landvernd í tilefni 50 ára
afmælis.
Við höfum upplifað offramleiðslu á
sauðfjárafurðum. SÍS veldið átti mikinn
þátt í að þessi þróun varð. Með auknum
birgðum tryggði SÍS sér áratugum saman
nokkurn veginn fastan tekjustofn úr
ríkissjóði enda hefur mörgum þótt sjálfsagt
að sækja fé í opinbera sjóði landsmanna
jafnvel þó það mikla fé gæti nýst betur við
önnur verkefni. Er enn svo?
Spyrja má hvort ekki hefði verið
hyggilegra á þessum árum að draga sem
mest úr framleiðslu sauðfjárafurða og
miða þá framleiðsluna við raunverulegar
þarfir landsmanna? Fremur auðvelt hefði
verið á þessum árum að leggja meira fé í
skógrækt. t.d. með þeim mikla mannafla
sem ella var sendur á afrétti vegna smalana