Fróðskaparrit - 01.01.1993, Síða 51

Kontrabókin
Truck-skipanin í Føroyum 1856-1939
55
Jóan Pauli Joensen
Abstract
This article gives an account of the passbook system -
a variant of the truck system - operating in the Faroe
Islands from 1856 - 1939, i.e. from the introduction of
free trade until the Second World War. This war
brought about big economic and political changes in
the Faroe Islands. The aim of the article is to explain
the background for the origin of the system and to
explain the system. The hypothesis is that the passbook
system in the Faroe Islands should be regarded as a
transitional phenomenon in the development from a
kind of moral economy to a more developed
capitalistic society. It was a systen/which undoubtedly
started from humane considerations, but in time
became an economic fossil - an economic
straightjacket - which under the added pressure of the
economic depression in the 1930s brought about the
ruin of both employer and employee.
Inngangur
í bókunum Fiskafólk, Folk og Fisk og Fra
bonde til Fisker er m.a. skrivað um kontra-
bøkur og truck-skipanina (Joensen 1982;
1985; 1987), har nógvar heimildir eru end-
urgivnar bæði av manna munni og úr
skjalatilfari, t.d. tær sera áhugaverdu ársfrá-
greiðingamar frá amtslæknanum. Her skal
hetta áhugaverda tilfar verða sett í eitt størri
høpi. Kontrabókskipanin, sum fyrr var í
Føroyum, er ein variantur av tmck-skip-
anini, ið eisini er kend aðrastaðni. Mítt
hugsanarstøði, ella mín hypotesa, er, at
kontrabókskipanin eigur at skiljast sum ein
skiftisskipan í einum tíðarbili, har føroyska
samfelagið skiftir frá undirstøðubúskapi og
moralskum búskapi (sí Thompson, 1983;
Scott, 1976) til ein heldur meira framkomn-
an kapitalistiskan búskap og til eitt pen-
ingasamfelag.
Truck-skipanin í Norðuratlantshavi
Tmck-skipan har løn varð latin í handils-
vøm, kom í regluliga nýtslu millum arb-
eiðsgevarar í Onglandi fyrst í 19. øld. Sum
løn ella part av løn fekk arbeiðsfólkið ein
seðil við einum lønartali á, sum keypast
kundi fyri í handlinum hjá arbeiðsgevaran-
um. Hóast hetta upprunaliga helst hevur
verið meint væl, so kom úrslitið so við og
við at verða tað, at prísurin á vømnum kom
at verða væl hægri í hesum handlunum,
Fróðskaparrit 41. bók. 1994 (1993): 55-67