Fróðskaparrit - 01.01.1993, Síða 58

62
KONTRABÓKIN - TRUCK-SKIPANIN f FØROYUM 1856-1939
sum kom við fríhandlinum í 1856. Hon var
eisini til í einahandilstíðini. Hvør húsbóndi
hevði næstan óavmarkaðan kreditt í eina-
handlinum. í 1802 verður sagt, at tað mest-
sum ikki var komið fyri, at nakar var
stevndur eftir handilsskuld. Anton Degn
(1929:11) lýsir einahandilin sum ein sosi-
alan stovn, ið bygdi á moralskan búskap,
sum førdi við sær, at ein maður, antin hann
var stræbsom eller efterladen, saa maatte
Handelen dog tilsidst føde ham. Tað vóru
nógv viðurskifti, sum gjørdu, at hanfriste-
des til ikke at arbejde mere, end han
dermed lige kunne skajfe det nødvendige til
sig og sin Familie. Den faste Handelstakst,
hvorefter han med matematisk nøjagtighed
kunne beregne, hvor mange par Strømper
eller lignende han behøvede at forarbejde
til et Árs Forbrug af Livsfornødenheder,
gav ham ligeledes en anden Tryghedsfølel-
se, end hvis han skulle være nødt til at reg-
ne med Konjunktursvingninger.
Hetta, sum Anton Degn sigur, samsvarar
við tað, sum amtmaðurin Christian Pløyen
(1840) sigur um viðurskiftini um 1830.
Men hvørgin teirra hugsar um, hvussu stór-
an týdning sjálvbjargnisúrtøkan hevði fyri
tað einstaka húsarhaldið, og hetta kom
sjálvandi eisini til at ávirka tað, sum keypt
var í handlinum, og soleiðis eisini at ávirka
viðurskiftini hjá einahandlinum, tí naar det
var et godtAar med Fiskeri og Avlen lykke-
des, blev der solgt saa lidt, man havde da
nok hjemme i Forraad, saa at Varebehold-
ningen (hos købmanden) laa og blev for-
dærvet; indtraf der Misvækst, Fiskeriet slog
fejl og Faarene døde, manglede alle
Levnedsmidler og vilde kjøbe; saa var det
for lidt (Andersen, 1895:34).
Hjá handlinum var tí neyðugt at hugsa
seg væl um, hvussu nógv vøra skuldi takast
heim til Føroyar. Varð meira tikið heim enn
fólk keyptu, so førdi hetta til stóran miss,
og varð ov lítið tikið heim, so førdi hetta
klagur og rumbul við sær, tí fólk hildu, at
tað var skyldan hjá handlinum at hava nóg
mikið av teimum vørum sum tey høvdu fyri
neyðini (Joensen, 1991:77). Einahandilin
hevði eisini fastar prísir, sum fyri fyrstu
ferð vóru ásettir í 1691. Hesir prísir vóru
bert broyttir tvær ferðir í 18. øld - í 1723 og
í 1790. Ikki fyrr enn í 1801 fór handilin at
nýta skiftandi prísir (Degn, 1929:11). Frí-
handilskeypmennimir gingu sostatt gamlar
gøtur við at lata fólk keypa upp á borg og
nýta kontrabøkur. Tað var einki nýtt í
hesum, men handil var nú í hvørjari bygd.
Tað gjørdi munin.
Allýsing av truck-hugtakinum
Truck er definerað sum: A set ofclosely re-
lated arrangements whereby some form of
consumption is tied to the employment con-
tract”, and observed that this could encom-
pass a range offormats from the payment of
wages in goods, through compulsion to
purchase at the employers store, to an
agreement with “workmen who made ir-
regular anticipations ofwages accrued, but
not do to be paid (Hilton, 1960:1)
Spumingurin er, hvør hevði áhuga fyri at
byrja og at varðveita truck-skipanina í
einum samfelag? Rosemary Ommer
(1989:112), ið vísir til (1877) um Hilton
(1960:6) leggur áherðslu á tvey viðurskifti í
sambandi við truck-skipanina í grein
hennara Truck System in Gaspe: