Helgarpósturinn - 26.10.1979, Side 13

12
Föstudagur 26. október 1979
13
Jielgarpústurinn.
halrjarpncztl irinn Föstudagur 26. október 1979
Að fá borgað
í postulínshundi
— Hvemig er að starfa
sjálfstætt að bókmenntum og
menningu hér?
„Það er náttúrlega alls ekki
gert ráð fyrir að fólk sé aö viima
aö svona störfum án þess aö vera
1 tengslum við einhverja stofnun.
Það eru meira en nóg verkefni, en
sjalfgæft aö fyrir þau sé borgað.
Þaö kemur fyrir aö maður er
beöinn að halda fyrirlestur ein-
hvers staðar, jafnvel hjá opin-
berum aðilum, sem maöur er
hálfan mánuð að undirbúa og fær
svo borgað annaö hvort i blómum
eða postulinshundi ef þá nokkru.
„Þú ert enga stund að þessu”, er
viðkvæðið. Eins og ég vití það
ekki best hvaö ég er lengi að
vinna. Það er nefnilega ekki gert
ráð fyrir að maður þurfi nokkurn
tima til að hugsa. Ég er nýfarin
að skrifa ritdóma fyrir blaö, sem
ég hef aldrei gert áöur. Og þegar
ég fór að kvarta undan þvi viö
kollega minn hvaö þetta væri illa
borgað, hló hann bara að mér og
sagði að ég heföi ekki verksvit.
„Þú átt bara að setjast niður og
standa ekki upp fyrr en þú ert
búin með ritdóminn”, var hans
ágæta ráð.
tslendingar eru alltaf að státa
sig af þvi að þeir séu menningar-
þjóð, en ég held að menning geti
ekki staðið lengi I landi þar sem
menn fá ekki tima til aö hugsa.
Þetta er land uppmælingarinnar,
það er dæmt eftir magni ekki
gæöum. Og það versta er að það
er rlkið sem stendur fyrir þessu.
Það timir ekki að eyða neinu i
menningarmál, eða a.m.k. sem
allra minnstu. Um daginn var ég
beðinn að skrifa kynningu á
rithöfundi I leikskrá fyrir
Þjóðleikhúsið, en það var þvi
miður aldrei borgað fyrir svona.
„Þú ert enga stund að þessu,
R NYR HHMUR”
ganga sömu höfundarnir aftur og
það eru alltaf skrifaðir ritdómar
um sömu höfundana.”
— Hvað um róttæka menn-
ingarpólitik?
„öll menningarpólitik er I eðli
sinu róttæk, ef hún er góð. Ef þú
ert að meina þá pólitlk sem t.a.m.
er rekin i Þjóöviljanum, þá finnst
mér hún alls ekki riógu einörö eða
stefnuföst. Þeir sem þar skrifa
gleyma oft að ganga út frá stétta-
skiptingunni þegar kemur að
menningarmálunum. Þaö er eins
og menningarmál og landsmála-
pólitik séu tvennt ólikt. Þaö var
t.a.m. hrapalegt aö heyra f aug-
lýsingum útvarpsins um daginn
hvað Þjóðviljinn var ánægður
með niðurrif eins gagnrýnanda á
róttækum rithöfundum. Auglýs-
ingatextinn var einhvern veginn
svona: „1 viðtali i Sunnudags-
blaðinu I dag sker ölafur Jónsson
róttæka rithöfunda niöur við
trog.” Eða með öörum orðum:
„Komið og kaupið blaðið, og sjáið
hvað róttæklingarnir eru vitlaus-
ir.”
íslenskar bækur
á stórútsölu
Þar sem Helga hefur dvalið
lengi I Noregi, er ekki úr vegi að
spyrja hana um islenskar
bókmenntir þar og áNorðurlönd-
um yfirleitt.
„Bókmenntavalið er nokkuð
einhliða. Þær bækur sem valdar
eru til þýðinga i Noregi eru mikið
eftir sömu höfundana, og þá
gjarnan bækur sem styrkja þá
mynd sem Norðmenn hafa af
tslendingum. Þeir vilja hafa
Islendinga eins og þeir voru fyrir
þúsund árum.
Annars er afskaplega litið lesið
af fslenskum bókmenntum I
Noregi, ég þori ekki að tala um
Noröurlöndin almennt, þótt ég
haldi reyndar að ástandið sé það
sama þar. tslenskar bækur eru
annað hvort lesnar af tslandsvin-
um, sem eru ákaflega hrifnir af
öllu sem frá Islandi kemur, eða
þá stúdentum sem eru neyddir til
þess af sérvitrum kennurum. Og
það er sjaldan skrifað um islensk-
höfundar hafi ekki áhuga á þessu
máli, vilji helst ekki af þvi vita.
Þeir vilji vera þýddir hvaö sem
það kostar, skv. formúlunni betri
er vond þýðing en engin þýðing.
Sem dæmi mætti taka þýöingu
Ivars Eskelands á Kristnihaldi
undir Jökli, sem Halldór Laxness
bað mig að fara yfir af þvi hann
hafði grun um aö þar væru villur.
Lauslega talið reyndust vera um
500 beinar þýðingarvillur i norsku
útgáfunni, fyrir utan þær sem
orkuðu tvimælis. Dæmigerð villa
kemur fyrir þar sem á islensk-
unni segir um Ou, að hún sé á
slangri I Paris, en veröur I
þýðingunni að hún sé oröin að
slöngu I Paris. „Er blitt til en
slange”! Það er erfitt að sjá hvað
þýöandinn hefur eiginlega haldið
að þetta ætti aö tákna. Þessi
slanga kemur eins og skrattinn úr
sauðarleggnum.
Og við förum úr einu i annað,
snúum okkur aftur að körlunum,
konunum og bókmenntunum.v
„Misskilningur að bannað
sé að krítísera konur”
— Eru karlar alvondir?
„Eghélt ég væri nú búin að
svara þessu. Ef svona spurning er
yíirleitt svaraverð. Ég nefndi
Guðberg og Laxness sem höfunda
sem ég er sátt við hvaö varöar
kvenlýsingar. Ég hef nú samt
tekiö eftir þvi að þaö eru fáir
sammála mér um Halldór
Laxness. Mörgum finnst t.am.
koma fram kvenhatur I lýsingu
Snæfriðar tslandssól I tslands-
klukkunni, finnst hún vera tákn
en ekki lifandi manneskja. En þá
verður að hafa I huga aö öll sagan
er full af táknum, karlpersónur
ekki siður en kvenpersónurnar.
Sögusviðið er allt hafið upp i
mýtiskt eða táknrænt veldi.
Annar misskilningur sem mér
finnst algengur, er aö fólk heldur
að bannað sé aö kritisera konur I
bókum, eöa jafnvel að konur eigi
þar að gegna hlutverkum sem
þær gegna alls ekki I þjóðfélaginu
yfirleitt. Aö það sé góð bók sem
hafi kvenkyns skipstjóra o.s.frv.
utan það að fólk er gætt mismun-
andi góðum listrænum hæfileik-
um!’
— Hver er uppáhaldsrit-
höfundur þinn?
„Þaö fer nú eftir þvi hvernig
þaö er tekiö. Nei, ég held þetta sé
of persónuleg spurning til þess að
ég geti verið að svara henni.”
Meira var ekki hægt að toga
upp úr henni um þetta mál, ekki
einu sinni hvort þaö væri karl eða
kona. Það skyldi þó aldrei vera
karl?
— En lifið er ekki bara bækur,
er þaö?
„Nei, en lifið er i bókum. Og
þaö er’ þess vegna sem ég hef
áhuga á bókmenntum, Ég held
meira aö segja að þær geti stuðl-
aðaöþvi að breyta heiminum. Ég
er nefnilega svo vitlaus, að ég trúi
á listina. Ég held aö hún snerti við
einhverju i okkur, sem slagorð
eins og niður með kaptalismann
og karlaveldið ná ekki til. I
snertingu við list finnum viö, að
við erum lifandi og eigum rétt á
þvi að njóta þessa lifs. Þess vegna
getur listin verið mikiö byltingar-
afl. Ég á ákaflega bágt með að
trúa á stjórnmálamenn,) ég trúi
meir á skáld. Ef listin bjargar
ekki heiminum, þá bjargar hon-
um ekkert.
Fólk hefur þörf fyrir list, og það
þarf aö virkja betur þessa þörf.
Beina fantasiunni inn á þær
brautir, að hún veröi að virku afli
i stað þess flótta sem
skemmtanaiönaðurinn stuölar
aö. Það veröur að ná tökum á
þessari tilhneigingu mannsins til
aö leita út fyrir sig, aö það skapist
einhver uppreisnartilfinning i
staðinn fyrir uppgjöf. Mér finnst
pólitisk list ekki hafa tekið nógu
mikiö mið af fantasiunni. Hún er
ekki nógu skemmtileg. Bók-
menntir sem eru eins og blaða-
greinar eru óþolandi og hætt viö
að þær missi marks'.'
„Fröken, það má
víst ekki . . .?
Allt i einu er Helga farin að tala
um það hve útlit skipti konur
ö
t
Helga Kress er bókmenntalegur málaliði þessa stund-
ina. Áður fyrr kenndi hún við Háskóla Islands, og nú
síðustu sex árin hefur hún verið sendikennari við
Háskólann í Bergen.
Helga er líklega þekktust hér fyrir skrif sín um konur
og bókmenntir, bæði konur í bókum karla, og konur sem
rithöfunda. I þessum skrifum sínum, hefur hún látið
mörg stór orð falla og af þeim sökum orðið mikill þyrnir
í augum ýmissa þekktra rithöfunda. Hafa sumir þeirra
gengið svo langt, að persónugera Helgu í bókum sínum
undir ýmsum uppnefnum. „Mér finnst þetta ómerki-
legt", segir Helga. „I mesta lagi rökþrot."
Það liggur þvi beinast viö aö
spyrja Helgu fyrst aö þvi, hvort
hún hafi alltaf veriö kven-
réttindakona, eða það sem á út-
lensku kallast feministi.
„Já, ég held ég hafi alltaf veriö
það, „segir hún „en ég vissi ekki
af þvi fyrr en fyrir um það bil tiu
árum, að nýja kvenfreisishreyf-
ingin barst Jhingaö.”
Og hún segir frá þvi hvernig
þetta atvikaðist.
„Ég man alveg hvernig þetta
gerðist. Ég lá úti á svölum i sól-
baöi og var að hl.usta á þáttinn
„Við sem heima sitjum” eöa
einhvern annan áilka. Þar var
Vilborg Dagbjartsdóttir aö segja
frá rauðsokkunum dönsku. Þetta
var alger opinberun fyrir. mig og
ég varð satt a&segja hálf skelkuö
yfir þvf aö þurfa kannski að far.a
að endurskoöa Hf mitt. Sem ég
lika fór að gera. En ég hef aldrei
starfaö méö Rauðsokkahreyfing-
unni hér, sem ég held að hafi haft
mjög mikil áhrif á islenskar kon-
ur, bæöi beint og óbeint. Ég veit
ekki af hverju ég fór ekki á fundi
hjá þeim. Það varð einhvern
veginn aldrei úr þvi. Kannski ég
hafi ekki þoraö þaö.
Þaö var ekki fyrr en ég kom til
Bergen 1973, að ég fór að hugsa
um islenskar kvennabókmenntir
sérstaklega og fékk áhuga á að .
rannsaka þær. Ég haföi á sínum
tima skrifað prófritgerö um
Guðmund Kamban og siðan
nokkrar bókmenntagreinar um
hitt og þetta án þess aö mér lægi
nokkuö sérstakt á hjarta með
þeim. En þegar ég kom út var
eins og opnaðist fyrir mér nýr
heimur"
— Hvernig þá, nýr heimur?
„Það var mikil kvenfrelsisum-
ræða i Noregi um þessar mundir,
og ég kannski i hæfilegri fjarlægð
frá heimalandinu til að geta áttað
mig betur á hlutunum. Og ég fór
aö sjá þá kúgun sem mér fannst
ég alla tlð hafa veriö að berjast
við. Þaö var alltaf verið aö ætlast
til einhvers af mér sem mér var á
móti skapi. Setja mig I einhver
hlutverk sem ég vildi ekki vera i.
Alltaf veriö aö segja við mig: „Af
hverju geturðu ekki verið eins og
aðrar stelpur?”
Ég hef ekkert á móti heimilis-
störfum, og mér finnst gaman að
búa til mat, en ég vil ekki láta
þvinga mig til neins. En vonandi
e.r það liöinn tlmi, aö allt þurfi að
fara I háaloft á heimilinu ef
húsmóöurinni hefur láöst aö hafa
til hreina sokka, straujaðar
skyrtur eða pressaðar buxur
handa eiginmanninum, eöa verið
svo upptekin viö sin áhugamál að
maturinn er ekki til á réttum
tima.
Það er alltaf verið aö gefa I
skyn, aö kvenréttindakonur séu á
móti heimilisstörfum, en það er
ekki rétt. Við viljum einmitt að
þessi störf séu viöurkennd á borð
við önnur, t.d. að fyrir þau sé
greitt. En karlmenn eru aö etja
konum saman, þeim sem vinna
heima og þeim sem eru úti á
vinnumarkaðnum, eins og þetta
séu tvær striöandi fylkingar.
Þetta er ekki bara vondur mis-
skilningur, hann er lika hættuleg-
ur."
„Þar af er alltaf
ein klikkuð”
— En hvernig kom til þessi
áhugi á kvennabókmenntum?
„Ég byrjaöi fyrst aö Hta á
kvenlýsingar hjá karlhöfundum,
sem leiddióhjákvæmilega til þess
að ég fór aö gagnrýna þær. Ég
skrifaði t.d. grein um Gunnar og
Kjartan eftir Véstein Lúöviksson,
sem er róttækur höfundur.
Margir þessara róttæku höfunda
eru uppfullir af stéttabaráttunni,
sem er vel, en þeir gleyma kynja-
baráttunni og kvennakúguninni.
Þeir halda áfram aö lýsa konum
sem stereótýpum, þ.e. i stöðn-
uðum myndum, og oft eru þær
alls ekki með I atburöarásinni,
heldur einhvers staðar utan viö
hana, svona til fyllingar. Nú er
það reyndar komið i tisku að
skrifa um svokölluð vandamál
kvenna, sem i verkum karl-
höfunda margra reynast vera
sama og kynferðismál. Nauðgun
og fóstureyöing verður helst að
koma fyrir i hverri bók, og algengt
mótff er hópur stúlkna af ýmsum
gerðum og þar af er alltaf ein
klikkuö. Þessar kvennabækur eru
oft afskaplega djarfar, þær renna
út eins og heitar lummur, fá
verölaun og hvaðeina.
En þaö eru auðvitaö til undan-
tekningar frá þessu, þ.e.a.s.
stereótýpunum eöa kynferöis-
málunum. T.d. finnst mér
Guöbergur Bergsson lýsa konum
ákaflega vel.*
— Er hann kannski eini karlrit-
höfundurinn, sem hefur skrifaö
um konur i fyrstu persónu?
„Ætli það. Ég hef ekkert
hugsað út I þetta, en gæti verið
gaman að athuga það. Ég man nú
strax eftir Atómstöðinni eftir
Laxness, þar sem Ugla, sem
meira að segja er vinnukona,
segir söguna. Mér finnst Laxness
ákafiega góður I kvenlýsingum,
þaö er kannski vegna þess hve
hann er góður rithöfundur.
Ég hef lika tekið fyrir konur i
Islendingasögum, sem ég held aö
megi segja mikiö um út frá
kvenlýsingum. Isumum þeirra er
kvenhatrið augljóst, eins og t.d. i
Njálu. En þetta er allt öðru visi I
Laxdælu og Fóstbræðrasögu. Ég
er að reyna að myndast við að
skrifa bók um kvenlýsingar I
Islendingasögum, en það er ekki
hægt aö alhæfa neitt um þær. Þó
höfundur Njálu sé á móti
kvenfólki, þá er hann svo góöur
rithöfundur að sagan afhjúpar
stöðu kvenna. Hér mætti tala um
sigur raunsæisins. Laxdæla er
merkileg fyrir það, að hún reynir
aö hafa konu sem aðalpersónu, en
tekst ekki, þvi tegundin er ekki
fyrir konur. tslendingasögur eru
bardaga- og frægðarsögur karla.
1 Fóstbræörasögu er gert stólpa-
grin að hetjunum, sem geta
ekkert án þess aö fá aöstoð frá
konum.
Þær fá að fljóta með
Mér fannst ekki nóg að athuga
hvernig karlar hafa lýst konum.
Þaö er kannski mikilvægara aö
sjá hvernig konur lýsa — og hafa
lýst — sjálfum sér og umheimin-
um. Um hvað þær skrifa og ekki
sist hvernig þær gera það.
Einhvern veginn lá þaö beinast
viö fyrir mér að byrja á verkum
Svövu Jakobsdóttur. Otfrá þeim
fór ég svo að fikra mig aftur á bak
itfmann og bókmenntasöguna, og
var náttúrlega ekki lengi að
uppgötva að þar er ekkert skrifaö
um konur. Þær eru svo til ósýni-
legar. Þegar ég var i mennta-
skóla var t.d. kennd lestrarbók
eftir Sigurð Nordaí. Þessi bók
samanstendur af eintómum köll-
um, hverjum öðrum merkilegri,
fyrir utan kvæði eftir eina konu,
Huldu. Þetta kvæði fjallar um þá
kvenlegu iöju krosssaum, og var
alltaf sleppt. Reyndar lika þegar
ég sjálf var farin að kenn a þessa
bók áratug siðar 1 sama skóla. Ég
neyðist til aö viðurkenna það, og
lika að ég tók ekkert eftir þvi þá.
t þessu sambandi er afskaplega
gaman að taka eftir þvi, að oft fær
ein kona að fljóta með I karlahóp,
svona til að representera kynið.
T.d. þegar úthlutaö er starfslaun-
um rithöfunda. I hverjum efstu
flokkanna er höfð ein kona, en
þeim fjölgar þegar neðar dregur.
Að hafa þannig meö eina konu I
hverjum hóp er alveg löggilt
alibi. Þá getur enginn komiö og
kvartað undan þvi að konur fái
ekki að vera meö. Það verður að
vera ein kona I hverjum þing-
flokki, og hverri nefnd, ef þær eru
af vissri stærðargráðu. Þaö
verður náttúrlega aö vera pláss.
En þaö er voöinn vis ef þessar
konur fara að gerast of hættu-
legar, og þá er reynt að bsna viö
þær eins og skot.
— Hættulegar?
„Hættulegar valdi karlmann-
anna. Þær mega ekki fara að bera
neinar bródeliur, t.d. að hafa of
miklar skoðanir. Þá eru þær kall-
aðar ósamvinnuþýðar, sem er
afskaplega mikið töfraorð og
mikið notað ef þarf að losna við
konur sem eru meö kvenréttinda-
þras. Þetta er föst klisja, sem þvi
miður ekki allir sjá i gegnum.
Meö þvi að segja að kona sé
ósamvinnuþýð er skoðanaágrein-
ingi breytt i karakterfeil konunn-
ar, og gegn svo alvarlegum
karakterfeil eru engin rök.
„Veifandi hvítum vasaklút”
En svo við vikjum aftur að
kvennabókmenntunum. Konur
hafa enga hefð aö byggja á þegar
þær byrja að skrifa, og þær þurfa
þvi að eyða miklum tima i að
finna sér sinn eigin stil. Flestum
hættir samt til að ganga inn i
karlheföina, nota sömu munstur.
Þaö er gaman að fylgjast meö
hvernig þær brjótast út úr þessu.
Maður sér hvað þær ætla að segja
og hvernig það brýtur i bága viö
stilinn og munstrin, sem ekki
hæfa þeirra reynslu. Þær eru aö
nota karlahefö sem hefur verið aö
mótast I þúsund ár. Til að finna
ekta stil leita þær gjarnan I
ævintýri eða ljóðrænan stfl, sem
gefur meira svigrúm.
Konur byrja yfirleitt seint að
skrifa, þegar börnin eru komin
upp og þær fá meiri tima fyrir
sjálfa sig. Ég spuröi Jakobínu
Sigurðardóttur að þvi einu sinni
hvers vegna hún skrifaöi ekki um
ástina. Hún sagðist bara hafa
veriö oröin of gömul þegar hún
byrjaði að skrifa, veriö vaxin upp
úr þessu efni eða ekki upptekin af
þvi lengur. Konur skrifa auðvitað
um það sem á þeim brennur
hverjum tima.
Ég held að Jakobina sé merkasti
rithöfundurinn sem nú er uppi á
tslandi. Það er ekki bara að hún
sé kvenrithöfundur og þurfi að
berjast viö þaö, heldur er hún lika
alþýðuhöfundur. Það má ekki
gleyma þvl þegar talað er um
kvenrithöfunda, að staða þeirra
innbyrðis er ákaflega misjöfn, og
að alþýðuhöfundar hafa það ekk-
ert betra en þær. Þeir hafa jafn
litinn tima til skrifta, og eru lika
þagðir i hel.
Það er eins og það séu bara
ákveðin efni sem eiga upp á pall-
boröið hjá þeim sem stjórna
bókmenntamatinu i landinu,
þ.e.a.s. hinu opinbera bómennta-
mati. Þeim finnst ekkert varið I
að lesa um konur eða vinnandi
alþýðuna. Eitt vinsælasta mótif I
Islenskum bókmenntum ailt frá
tslendingasögunum er þessi ungi
og umfram allt gáfaði maður —■
tslendingar eru nefnilega með
gáfnakomplex — sem leysir skip
sitt um vor og siglir út I heim til
aö sýna sig og sjá aðra og kannski
koma aftur frægur maður, meðan
stúlkan hans biður hans heima.
Frægt dæmi er t.d. Pétur Gautur
Ibsens, sem Sólveig biöur eftir I
heilan mannsaldur ef ekki meir,
meöan hann er að þvælast heims-
hornanna á milli að safna reynslu
og speki. Kvenrithöfundar sem
vilja skrifa um konur og reynslu
þeirra, geta alls ekki notað þetta
mótif, nema þá til að gera grin.
Það er óhugsandi að snúa hlut-
verkunum hér við, að láta konuna
fara út i heim með karlmanninn
biðandi heima annaðhvort
grátandi eða veifandi hvitum
vasaklút á sjávarströndu.”
,,Ég er nefnilega svo vitlaus, að
ég tníi á listina.”
Gert stólpagrin að hetjunum, sem
getaekkertánaðstoðarfrá konum.”
Konur eiga ekki að kunna neitt.
Þær eiga bara að vera fallegar.”
,,Nú er þaðkomiö i tisku að skrifa
um vandamál kvenna”.
þetta eru bara tvær vélritaðar
siður og þú veist allt um höfund-
inn hvort sem er”. Mér er sem ég
sjái Þjóðleikhúsið biðja trésmið
að reka nagla i pall og neita aö
borga fyrir þaö.
Að þessu leyti standa rit-
höfundar betur að vigi en þessir
fáu bókmennta- eða listfræöingar
landsins. Þeir standa nefnilega
saman. Þaö væri ekki hægt að
biðja einn þeirra t.d. aö lesa upp
sögueftir sigi útvarpogsegja svo
ef hann neitað aö gera þaö ókeyp-
is, „Við biðjum þá einhvern ann-
an”. En þetta er hægt með sam-
takalaust fólk, og það verður til
þess að maður annaöhvort gefst
upp eða innlimast i einhverja
stofnun, þar sem manni er sagt
fyrir verkumT
„Öll menningarpólitík er
í eðli sínu róttæk”
— Hvað viltu segja um
menningarpólitikina ?
„Ætli hún sé ekki bæöi stööluð
og ihaldssöm? Hvað varðar
bókmenntirnar, þá eru það
nokkrirhöfundarsem þykja góðir
samkvæmt skilgreiningu, sama
hvaö þeir skrifa. Þessum höfund-
um er haldiö á lofti, meðan þagg-
að er niöur i öðrum, t.d. konum og
öðrum álika ófrægum. 1
bókmenntasögum og yfirlitum
ar bækur I almennileg blöö,
heldur I einhver sveitablöð sem
fáir lesa. Og þar er islenskum
bókum alltaf hrósaö, sama hve
lélegar þær eru. Það er ekkert að
marka þessa ritdóma. Þaö er þvi
hálfhallærislegt þegar úrklippur
meö þessum dómum eru birtar I
blöðum hér og þá sem
stórkostleg sönnun fyrir frægö
viökomandi höfundar I útlöndum.
Ég hef ekki orðið vör viö að fólk I
Noregi kannaðist nokkurn
islenskan rithöfund nema Halldór
Laxness, og islenskar bækur
seljast ákaflega dræmt og varla
nema á útsölum sem eru þriöja
hvert ár. Norðmenn sem hafa
áhuga á kvennabókmenntum eru
þó farnir aö taka eftir Svövu
Jakobsdóttur, enda skrifar hún
sögur sem eru á heimsmæii-
kvarða.
Annað er svo, að þýðingar
Islenskra bóka eru yfirleitt mjög
gallaöar, og reyndar raun að sjá
það. Þaö þyrfti virkilega aö gera
eitthvað i þessu, þó ekki væri
nema með þær þýðingar sem
lagðar eru fyrir Norðurlandaráö
vegna bókmenntaverðlaunanna,
eöa þær þýðingar sem Norræni
menningarsjóðurinn styrkir. Það
væri ekki vanþörf á að hafa
tslending sem yfirlesara og ráð-
gjafa meö erlendu þýðendunum.
Mér finnst þó eins og islenskir rit-
En ég hef liklega alls ekki svar-
að spurningunni, enda er hún
kannski ekki alveg rétt lögð. Mis-
rétti kynjanna er alls staöar.
Kvennakúgunin er universeUJhún
er alls staðar, i kapitalistiskum
sem sósialistlskum þjóðfélögum,
og hún hefur alltaf veriö. Það er
ekki hægt að segja að þessi og
þessi karl sé vondur eins og allt
sé einstaklingnum aö kenna.
Þetta er munstur. Þaö breytir
ekki munstrinu þó kona verði
ráðherra, eöa karlmaður þvoi
sokka konu sinnar. Kerfiö gefur
svigrúm fyrir slikt, en það eru
mörk sem segja: hingaö og ekki
lengra!'
„Of persónuleg spurning”
„Nei, auðvitað les ég ekki bara
bækur eftir konur. Þaö væri nú
litið hægt að segja um kvenna-
bókmenntir, ef maður hefði enga
viömiðun.’"
— En eru allir kvenrithöfundar
góðir?
„Það væri nú skritið ef þær
væru það, þegar þær hafa hvorki
hefð aö byggja á né aðstöðu til
skrifta. Kvennakúgunin hefur
náttúrlega sett sitt mark á þær
eins' og aðrar konur. Fyrir nú
miklu máli. Kannski er þaö vegna
þess, aö þegar Friddi beindi
myndavélinni aö henni, sagði hún
aö hún heföi hætt við að fara 1
lagningu áður en viö komum og
ekki heldur sett upp spari-
gleraugun.
„Bæði i bókum og kvikmynd-
um,” segir Helga, „eiga aðal-
kvenpersónurnar aö vera falleg-
ar. Þessi kvenmynd er enn við
lýði I dag, þrátt fyrir allt sem um
þetta mál hefur verið sagt. Eru
þeir t.d. ekki alveg makalausir
þessir ungu kvikmyndagerðar-
menn sem þessa dagana eru að
gera Islenskar kvikmyndir. Þeir
segja sjálfir frá þvi að þeir fari
bara út I Austurstræti eftir leik-
konu i aðalkvenhlutverkiö. Best
að hún hafi aldrei komið nálægt
leiklist áður. Þegar kvenmaður
meö rétt útlit birtist á götunni,
ganga þeir að henni og segja:
„Fröken, það má víst ekki bjóða
yður aðalhlutverk I kvikmynd?”
Og stúlkurnar bara liggja kylli-
flatar. Konur eiga ekki að kunna
neitt. Þær eiga bara að vera
fallegar. Væri hægtaö snúa þessu
viö?”
— Nei, þaö er ekki einleikiö
hvers við eigum aö gjalda, við
þessirsætu.
Viðtal: Guðlaugur Bergmundsson. Myndir: Friðþjófur
>