Helgarpósturinn - 16.11.1979, Page 7

7
-he/garpOSfurinrL- Föstudagur 16. nóvember 1979
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÓÐINU
Verkfalliö hófst 1. desember eins og til
var stofnaö. Strax á þess fyrsta degi lögöu
tiu þiisund verkamenn niöur vinnu, verk-
smiöjur og strætisvagnar stöövuöust,
mjólkurbúöum og veitingahúsum var lok-
aö og fljótlega einkenndist verkfalliö af
stöövun mjólkurflutninga til borgarinnar
ogaf sölubanni á bensini. Þann 3. desem-
berhættu togarar veiöum þar sem frysti-
húsin voru þá yfirfull og eftir þaö harön-
aði deilan meö degi hverjum.
Verkfallsvörslur voru skipulagðar frá
fyrsta degi og höföu verkfallsveröir aöal-
bækistöövar i kjallara Alþýöuhússins. 1
þeim hiisakynnum máttiheitaaö húsfyllir
væri alla daga, enda hvildi framkvæmd
verkfallsins að stærstum hluta á herðum
Dagsbrúnarmanna sem stóðu á veröi um
alla borg og úti á þjóðvegum nótt sem nýt-
an dag. A stjórnarfundum Dagsbrúnar,
sem haldnir voru daglega var mörgu aö
sinna i senn, þar á meöal ótal undanþágu-
beiönum vegna vöruflutninga i búöir,
bensinskömmtunar og alls konar vanda
sem aðsteðjandi var alla verkfallsdag-
ana.
FlUIlt
SUIWAN
FYR/R SUNNAN
eftir Tryggva Emilsson
Ein bensinafgreiöslustöö var opin til af-
greiöslu hvern dag. Bensin fengu þar,
samkvæmt stimpluöum miöa frá Dags-
brún, sjúkrahús og skyldar stöövar,
læknar og verkfallsveröir, aörir ei.
Sjötta desember var útifundur haldinn
á Lækjartorgi til aö skýra deilumálin
fyrir almenningi og til aö leita stuönings
borgarbúa. Fundurinn var fjölmennur og
undirtektir allar mjög jákvæöar og veittu
verkfallsmönnum þann styrk sem eftir
var leitaö. Þann dag höföu 15 þúsund
manns lagt niöur vinnu. Slöan voru svo til
daglegir fundir i félögunum og i Fulltrúa-
ráöinu og 9. desember var stofnuö sam-
eiginleg verkfallsnefnd meö fulltrúum
ailra félaganna sem aö deilunni stóöu.
11. desemberhélt Dagsbrún enn félags-
fund og var þar meöal annars rætt um út-
hlutun úr verkfallssjóöi, aö leita fjár-
stuönings til eflingar þeim sjóöi og aö
snúa sér formlega til Alþjóöasambands
verklýösfélaganna í þeim sama tilgangi.
Allt bar þetta tilætlaöan árangur og voru
undirtektir jákvæöar. Á þessum fundi var
og rætt um samúöarverkfall hjá frysti-
húsum og aö þau yröu stöövuö i siöasta
lagi þann 19. desember ef þá stæöi enn viö
sama. Frystihúsin voru viökvæmust allra
vinnustaöa vegna þeirra verömæta sem
þar voru i veöi ef vélarnar hættu aö snú-
ast, og þvi var gripiö til þessráös i siöustu
lög. Þaö var neyöarráöstöfun verkfalls-
manna, en fátæktin og neyðin knúöi fast
aö huröum þeirra heimila sem höföu
oröiö aö þola atvinnuleysi og launaskerö-
ingar valdboöanna. Fréttin um þá
ákvöröun aö stööva fyrstihúsin varö þess
valdandi aö rikisstjórnin, sem i flestum
tilfellum kom fram sem fjandi alþýbunn-
ar og handbendi atvinnurekenda i vinnu-
deilum, tilkynnti aö samningaviöræöum
væri slitiö I bili, og var þaö herbragö upp-
hugsaö I þeim fróma tilgangi aö hræöa
verkamenn til hlýöni viö valdiö.
Verkamenn voru þó ekki uppnæmir
fyrir slikum tilkynningum og höföu áöur
heyrt þjóta i þeim skjánum. Einhver ótti
haföi þar á móti gripiö um sig á heimili
rikisstjórnarinnar og því sprungu þeir á
sinum eigin tilskipunum og samningaviö-
ræöur hófust að nýju.
1 þessu verkfalli var erfiöast aö stööva
mjólkina, og þá sáu menn aö mjólkin var
sú nauöþurft sem enginn gat án veriö, aö
mjólkin var heilsulind þjóöarinnar sem
ekki mátti stööva. Þessu virtust bændur
þá ekki hafa áttaö sig á og þvi snerust þeir
öndveröir gegn verkafólki i deilunni og
studdu af öllum mætti viö bak Vinnuveit-
endasambandsins, kannski voru þaö aö-
eins stórbændurnir sem réöu. 1 upphafi
verkfallsins tókst samkomulag um aö
Mjólkursamsalan tæki á móti mjólk sem
ætlu var börnum og barnshafandi konum,
auk sjúkrahúsa.
1 upphafi deilunnar og alla þá daga
reyndu bændur og nokkrir borgarbúar aö
smygla mjólk til borgarinnar I trássi viö
verkfallsrétt verklýösfélaganna og I
trássi viö landslög og þvi notuöu svarta-
markaösbraskarar sér ástandiö og geröu
margar tilraunir til aö selja mjólk á upp-
sprengdu veröi. 1 Landssmiöjunni var sett
upp mjólkursala á ekkert tiltakanlega
þrifalegum staö, og var sagt aö kaupfé-
lagsbill frá Fitjakoti á Kjalamesi væri
notaöur til þeirra flutninga á nóttum.
Þessi mjólkursala var fljótlega hindruö af
verkfallsvöröum og bilnum snúiö inn I
Mjókurstöö, sem daglega tók á móti
ákveönu magni mjólkur. Lengi gátu þó
einhver jir m jólkursmyglarar laumast
fram hjá verkfallsvöröum I skjóli
skammdegisnæturinnar, fóru þeir menn
engar alfaraleiöir og siöan var
mjólkin seld á svörtum markaöi. Einn
slikur braskari setti upp mjólkursölu I
þröngu eldhúsi i Fossvoginum. Sá var
staöinn aö verki og þvingaöur til aö
keyra fyrst ofan á lögreglustöö og siö-
an i Samsöluna. Einn sem hugöist veröa
rikur á mjólkinni hóf mjólkurúthlutun á
klósetti og seldi á 4 krónur literinn.
Þaö sagöi mér verkfallsvöröur sem
þar kom aö og varö vitni aö þeirri
mjólkurmeöferö aö maöurinn heföi þrá-
ast viö aö opna klósettiö fyrir verkfalls-
mönnum ogsetiö lengi dags einn meö sinn
brúsa þar inni, gafst þó upp aö lokum og
keyröi sina mjólk inn i Samsölu, og þang-
að var öllum svartamarkaösbröskurum
visaö. Einn var nefndur Bjarni I Túni.
Hann hóf m jólkursölu i þvottahúsi og seldi
á 5 krónur literinn. Af þessu gengu
margar sögur, og var meö ólikindum
hvaö menn lögðu á sig fyrir svo óvissa
gróöaleiö.
Allan timann sem verkfalliö stóö voru
fastir verkfallsveröir á 22 stööum i borg
inni auk þeirra sem fóru reglulegar
njósnaferöir og þá sérstaklega á nóttum,
og enner þessaö geta aöfólkum alla borg
var vel á veröi og geröi aövart ef vart
varö verkfallsbrota. Föst verkfallsvarsla
var viö Hólmsá, I Smálöndum, hjá Elliöa-
vatni og i nánd viö Vifilsstaöi. Bilar, sem
voru á leiö i borgina, voru stöövaöir og
leitaö i þéim aö bannvöru og tóku flestir
þvi vel, ekki allir. Einn vegfarandi varö
svo reiöur aö hann reyndi aö hrækja á
menn og viöhaföi gróft oröbragö. Skoöaö
var i hans bil eins og annarra og fannst
þar ekkert grunsamlegt. Fleiri skapmenn
voru oröillir en ekki kom til handalög-
máls.
Langmest bar á bensinsmygli og voru
allmargir menn staönir aö þvi aö flytja
bensfn á tunnum á bilpöllum og var öllu
sliku komiö i vörslu lögreglunnar, þar
sem ólöglegt var aö geyma bensin nema
undir þeirra vernd. Margir voru meö ben-
sinbrúsa I fólksbilum og jafnvel var þeim
tylltneöan á bilinn. Einn bóndinn var meö
bensinbrúsa i skottinu og auk þess nokkur
kjötlæri reykt og gat ekki til þess hugsaö
aö vinir hans og vandamenn syltu vegna
kommanna. Hvatirnar voru margvisleg-
ar. Einn nágranni minn I Blesugróf sótti
bensln austur yfir fjall á heljarmiklum
vörubil og fór beinustu leiö yfir Heiömörk
til stórtjóns fyrir gróöur þar. Hann
komstheim meö farminn og var tekinn til
viö aö velta tunnunum af um morguninn
þegar verkfallsveröir komu þar aö. Ærö-
ist þá þessibllstjóri um stund og reyndi aö
velta á mennina.ekkihlaust þó slys af. Aö
sjálfsögöu var maöur þessi brotlegur viö
landslög og lögreglan tók bensiniö i
vörslu, en sakamaöurinn var ekki sak-
felldur svo vitaö væri.
Alvarlegasta tilfelliö af þessu tagi var
þegar nokkrir ihaldsbilstjórar af Hreyfii,
Borgarbilastöö og Landleiöum hugöust
brjóta verkfalliöá bakafturog söfnuðu aö
sér 100 manna slagsmálaliöi til aö berja á
verkfallsmönnum. Þessir þjónar verk-
lýösandstööunnar stormuöu á allmörgum
fólksbilum og tveimur langferöabilum,
hiöönum af hvitliöum. Fremst I bilalest-
inni var trukkur einn mikill sem sagt var
aöþessir mennheföu keypt af hernum til
herhlaupsins. Einhvers staöar austan
Hólmsár komu bændur úr Gnúpverja-
hreppi til móts viö bilalestina meö hlaöna
bila af bensini og mjólk og hófst þar um-
hleöslan. Verkfallsveröir uröu varir viö
upphlaupiö og geröu lögreglunni I
Reykjavik viövart, og skal þaö sagt lög-
reglunni til hróssaö þeir brugöu skjótt viö
ogstöövuöu lögbrotin. Siöan var mjólkin
flutt i Samsöluna, hvaö sem viö hana var
gert þar. Lögreglan tók bensiniö I sina
vörslu og var þaö geymt undir berum
himni hjá Hálogalandi og haldinn um þaö
vörður.Sennilega hafa bilstjórarnir oröiö
aö borga brúsann og þvi hefir þessi ferö
oröiö þeim dýr, en kannski hefir þeim
sviöiö sárast aö ekki var slagsmálaliöinu
viö komiö. Mikil og almenn reiöi greip um
sig meöal almennings þegar fréttist af aö-
för bilstjóranna, o g þó v itaö vær i aö þarna
voru aöeins örfáir menn aö verki þótti hart
á bariö aö menn úr vinnustéttum skyldu
láta hafa sig til slikra óhæfuverka gegn
félögum sinum.
Heildsalar töldu sig eiga um sárt aö
binda vegna verkfallsins þar sem Dags-
brúnarmenn I þeirra þjónustu höföu lagt
niöur vinnuog þvi alls engum vörum keyrt
i verslanir, auk þess sem höfnin var auö
og tóm. Margir þessara manna reyndu
verkfallsbrot og áttu þó ekki hægt um vik
þar sem varslan var vel á veröi og út-
keyrslur hindraöar.
Sá atburöur varö þann 16. desember aö
einhver starfsmaður Sláturfélagsins hlóö
bil fyrirtækisins vörum innan dyra og
hugðist sleppa i skjóli nætur út á götu.
Einn verkfallsvöröur var þarna á rjátli i
næturkuldanum og vildi stööva útkeysl-
una, og skipti þá engum togum aö bil-
stjórinn steig bensiniö i botn og stefndi á
manninn þar sem hann stóö fyrir bilnum á
miöri götu. Um leiö hrópaöi bilstjórinn út
um opna rúöu: „Núskalég drepa þig,” og
endurtók þetta hvaö eftir annaö. Varö-
maðurinn náöi taki á högghlif bilsins og
gat skoröaö sig þar. Bilstjórinn, sem
þarna hótaöimanndrápi hvaö eftir annaö,
geröi ýmist, aö hann keyröi á fullu áfram
eöa aftur á bak og snarhemlaði i milli. I
tæka tiö komu fleiri menn þarna aö og
stukku á bflstjórann og gátu stöövaö akst-
urinn. Var bilstjórinn þá svo trylltur aö
hann froðufelldi og hefir sennilega misst
stjórn á sér meö öllu um stund. Var hann
siöan látinn keyra bilinn 1 hús og settur
margfaldur vöröurum húsiö. Sá sem varö
fyrir árásinni var fluttur á sjúkrahús þar
sem hann var alblóöugur á höndum og
marinn á nokkrum stöðum; ekkert af
hans sárum voru þó alvarleg, en þarna
munaöi mjóu aö ekki færi verr. Sagt var
aö þaö hefði veriö af einskærri húsbónda-
hollustu sem sá sem æröist reyndi út-
keyrsluna, og vissulega var hans hús-
bóndi leiddur i allan sannleika um mál
þetta.
A þessum dögum kom hótun frá her-
námsliöinu á Keflavikurflugvelli um aö
þeir mundu skipa upp vörum i skjóli her-
manna og vopna, og var frá þessu sagt á
Dagsbrúnarfundi 17. desember og voru
menn þess albúnir að bregöast hart viö.
Máliö kom fyrir rikisstjómina sem I
fyrstu baö herinn um frest, en herti sig
siöan upp og sendi hernum neitunarbréf.
Varöþviekkert af þeim ásetningi aöbeita
verkfallsmenn hervaldi, en hótunin sýndi
að vilji var fyrir hendi.
Ýms mál komu upp sem jafnvel fóru
fyrir dómstóla: Dagsbrún stefndi,
Morgunblaöinu fyrir álygar um aö verk-
fallsveröir heföu hellt niöur mjólk, og
voru Dagsbrúnarmenn dæmdir saklausir
af þeim áburöi. Þann sama dag, 16. des-
ember, var Dagsbrún dæmd sýkn saka
fyrir félagsdómi vegna vinnustöövunar á
Aburöarverksmiöjunni sem eigendur þar
töldu aö ekki heföi veriö tilkynnt I tæka
tiö. Þaö var svo sannarlega reynt aö
koma svörtum bletti á verkamannafélag-
iö Dagsbrún i þessari deilu, en þaö tókst
engum.
,,Skrifa svo
lengi sem
heilsan leyfir"
,,Nei, nei blessaöur vertu, ég
bjóst aldrei viö þessum góöu
viötökum sem bækur minar
hafa fengiö. En þaö gladdi mig
mjög þegar i ljós kom aö bókun-
um var vel tekiö og þaö hvatti
mig til aö halda áfram á sömu
braut.” Þaö var Tryggvi Emils-
son, skáld og fyrrum verkamaö-
ur, nú 77 ára gamall, sem mælti
þessi orö er hann var spuröur
hvort hann hafi búist viö hinum
góöu dómum sem felldir voru
yfir bókum hans „Fátækt fólk”
og „Baráttan um brauöiö”.
Nú er aö koma út þriöja bindiö
i ævisögu Tryggva og nefnist
þaö „Fyrir sunnan”. Er einmitt
birtur stuttur kafli úr þeirri bók
hér aö ofan. Fyrri bækur
Tryggva hafa veriö minninga-
bækur og fjallaö um lifsbarátt-
una fyrir noröan eins og hún var
er hann liföi þar og starfaöi.
Eins og flestum mun kunnugt
vöktu bækur hans mikla athygli
og þóttu lýsa á raunsæján hátt
Tryggvi: „Veröur kannski ekki
vinnubjart hjá mér öllu
lengur...”
erfiðri lifsbaráttu alþýöunnar.
Nýja bókin fjallar um viöburöi
er gerðust er Tryggvi var flutt-
ur til Reykjavlkur. Spannar
„Fyrir sunnan” árin frá 1947 til
1955 og er þar á meöal lýst
tveimur vinnudeilum er uröu
„Þessi nýja bók er eiginlega
beint framhald af hinum fyrri,”
sagöi Tryggvi viö Helgarpóst-
inn. „Ég stóö framarlega I
verkalýösbaráttunni á þessum
árum og var meöal annars i
stjórn Dagsbrúnar i 20 ár. Þar
af leiöandi tók ég virkan þátt I
þeim vinnudeiium er áttu sér
staö á þessum árum og lýsi
þeim allrækilega.”
Tryggvi sagöist vinna þessar
bækur sinar upp úr smákomp-
um sem hann heföi skrifaö i
þegar atburðirnir áttu sér staö
— „eins konar dagbækur”, eins
og hann oröaöi það. „Hins vegar
varö ég lika aö fletta upp i ýms-
um heimildum öðrum til aö
trýggja aö rétt væri fariö meö.
Lá á bókasöfnum lengi yfir
simuddum i þvi sambandi.”
— Hvaö ertu aö fást viö núna?
„Ég er ennþá i minningunum
og er meö I höndunum visi aö
nýrri bók. Er kominn nokkuö
vel á veg, og vonast til aö geta
lokið henni. Hins vegar er ég
oröinn gamall maöur og þaö
veröur kannski ekki vinnubjart
hjá mér öllu lengur. En ég
skrifa svo lengi sem heilsan
leyfir.”
Aö lokum sagöi Tryggvi
Emilsson: „Ég veiktist af
kransæöastiflu áriö 1970 og varö
af þeim sökum aö hætta likam-
lega erfiöri vinnu. Þaö varö
aftur til þess aö ég hóf skriftir.
Þaö má eiginlega segja aö þessi
veikindi hafi orsakaö þaö aö ég
fór aö skrifa bækur, annars
heföi varla oröiö af þvl.”
—GAS.
RAFKRAFT HF.
Raflagnir
Raftækjaviðgerðir
Dyrasimaviðgerðir og uppsetningar
Rafkraft hf.
Alhliða rafverktakaþjónusta
Grensásvegi 5 — sími 81750
Frá Fjölbrautarskólanum við Ármúla
Ármúlaskóli
Umsóknarfrestur um skólavist á vorönn
1980 er til 5. desember 1979. Upplýsingar
eru veittar og tekið á móti umsóknum á
skrifstofu skólans, simi 31200.
Skólastjórn