Helgarpósturinn - 16.11.1979, Qupperneq 12

12
Föstudagur 16. nóvember 1979 hal/J^rpn<=:tl irinn___________hk»
ur 16. nóvember 1979
13
,,Ég umgengst varla nokkurn
mann nema sjálfan mig, sem ég
þekki vel”
,,Ég verö meira og meira til i
btíkum”
,,Ég er ekki kristinn, þess vegna
get ég ekki litið á mig sem utan-
garösmann”
„Þaö er allt i lagi aö biia f höllum,
en þaö veröur þá aö vera höll i
höföinu á ibtíunum”
Viöial: Guölaupr
uerpundsson
Myndir rriöþjólur
„Alll sem við gerum er einhver tegund ai leik
//Þú mátt gjarna taka það fram/ að þetta viðtal sýnir
aðeins hvernig ég bjó sjálfan mig til frá kl. 16 til 18.15"/
segir Guðbergur Bergsson, þegar við stöndum upp að
viðtalinu loknu.
En svo við byrjum á byr juninni, þá vekur það strax at-
hygli þess, sem kemur inn í vistarverur Guðbergs, sem
er eitt lítið herbergi með örfáum nauðsynlegustu hús-
gögnum, að þar eru engar bækur, gagnstætt þvf sem
maður mvndi halda um rithöfund.
„Ég hef aldrei bækur i kringum mig", og hann segir
frá því, að hann notfæri sér frekar bókasöfn eða fái
bækur lánaðar; hann flytji það oft, að það sé erfitt að
vera með mikið af bókum. Einu sinni hafi hann látið
geyma fyrir sig bækur í kjallara, en þær hafi eyðilagst.
Og allt í einu er hann farinn að tala um vinnuaðferðir
sinar.
„Ég vinn mikið visúalt. Orðin eiga að falla vel að efn-
inu. Jafnvel hæð stafanna skiptir mig máli. Textinn á að
vera visúell og hreyfingar persóna í bókum mínum eru
oft teknar úr málverkum". Og hann segir frá þvi t.d. að
klósettsena í bókinni önnu sé tekin úr málverki
Rembrandts, Júðsku brúðinni. „Mínar persónur eru yf-
irleitt myndrænar. Ég punkta aldrei neitt niður, heldur
teikna ég bækurnar upp, hreyfingar persónanna."
„Aö lála ióik ráöa
í in manns”
Þá hefjum viö viötaliö og ég
spyr fyrst hvernig hann,
Guöbergur Bergsson, myndi
segja frá Guöbergi Bergssyni, ef
hann ætti aö skrifa um hann ein-
hvers konar stutta grein.
,,Ég mundi ekki segja neitt,
vegna þess aö þaö er betra aö
þegja um sjálfan sig en segja frá.
Þaö er eins gott aö láta fólk ráöa i
lif manns. Maöurinn ætti aö vera
tvifætt tákn; svo getur fólk reynt
aö ráöa i þaö. Ég er ekkert fyrir
þaö aö túlka. Maöur á ekki aö
vera aö segja öörum frá sjálfum
sér, nema þá tveimur til þremur
góöum vinum. Eöa þá aö segja
frá á þann hátt, aö fólk haldi aö
maöur sé aö segja frá, en maöur
segir ekki neitt, heldur breiöir yf-
ir sig meiri dularblæ en áöur var.
Ég lifi minu lifi og fer eftir eigin
höföi. Ég hugsa ekki um hvort
bækurnar minar seljist eöa falli
lesendum i geö. Ég hef aldrei
spurt útgefanda minn aö þvi.
Ég býst viö aö þetta séu
persónuleg einkenni. Þetta gæti
veriö eins konar hjátrú af minni
hálfu. Ef ég geri eitthvaö til aö
auglýsa sjálfan mig, til aö fá góöa
dóma, þá muni ég glata gáfunni.
Gáfunni aö skapa list. Þaö er ekki
mitt höfuöstarf aö skrifa. Ég bý
til myndverk, ég þýöi og stundum
kvikmynda ég. Aö skrifa skáld-
sögur er litill þáttur af minu
starfi.
Ég held aö maöur eigi aö búa á
þessari jörö á hljóölátan hátt,
starfa mikiö og fara svo þegjandi
og hljóöalaust.”
— Gerir þú þaö?
„Ég lifi samkvæmt eigin viö-
horfum.”
„AO skrila al innrl þörl”
— Til hvers skrifar þú?
,,Ég skrifa einvöröungu af innri
þörf. Ég held aö þörfin sé bara lif-
fræöileg, lik kynhvötinni. Þú hef-
ur ekki kynhvöt til aö eignast
börn, hún er þarna, hún er til á
sjálfstæöan hátt. Á sama hátt er
þörfminfyrir aö skrifa til á sjálf-
stæöan hátt, ekki til aö vera
frægur. Hins vegar , ef ég fæ
verölaun tekégviö þeim, en þau
skipta mig engu máli. Eins ef ég
fæ þau ekki, skiptir þaö mig engu
máli heldui;”
— En affiverju þá aö gefa bæk-
urnar út? Afhverju þá bara ekki
alveg eins henda þeim I öskutunn-
una?
,,Þá myndi þaö eitra lif mitt. A
sama hátt og ef maöur gengur
meö sæöi i sér allt sittlff, þá myndi
þaö eitra likama hans og sýkja
sálina.
En ég held þaö væri æskilegt aö
skapa list fyrir fimm til sex
persónur. Ef fjöldinn vildi sjá
listaverkiö, þá er þaö allt i lagi.
Smjaöur fyrir fjöldanum er nýtt
fyrirbæri i sögunni. Þaö er afleiö-
ing af kapitalismanum og bjög-
uöum kommúnisma. Maöur af al-
þýöustétt skilur þetta smjaöur
illa, þetta kjaftæöi, aö allt sé gert
fyrir alþýöuna. Smjaöur er ekki i
eöli alþýöunnar; þaö er einhver
sem hefur fundiö þetta upp til aö
hagnast á henni.
Hér 1 þessu þjóöfélagi kemur
smjaöur frá undanvillingum
borgarastéttarinnar. Undan-
villingar eru menn sem komast
inn I einhverja vinstri hreyfingu,
án þess aö vera vinstri sinnaöir,
og svo ungt fólk, sem er undan
menntakommum, sem hafa
auögast og eiga hús i Snobbhill,
eöa ámóta stööum; en slikir eru ó-
viökomandi alþýöunni.”
— Er þetta þá bara blaöur út i
loftiö hjá þessu fólki?
„Yfirleitt. Þaö blaörar um rót-
tækni I nokkur ár, fer siöan á bás
og reynir aö halda þar i sinn
kauptaxta.
Ég veit ekki hvort ég get kallaö
mig pólitiskan rithöfund, en ég
fjalla um félagsmál i minum bók-
um. Ég fjalla um verkafólk, sem
ég þekki. Þaö er þaö eina sem ég
þekki og kæri mig um aö þekkja.
Ég get ekki smjaöraö fyrir al-
þýöufólki, til þess þekki ég þaö of
vel. Ég umgengst ekki mennta-
menn, ég kann þaö ekki.”
— En reyna menntamenn aö
umgangast þig?
„Þaö kemur einstaka sinnum
fyrir, en ég sný þá af mér á kurt-
eislegan hátt.
Ég held þaö stafi af þvi, aö ég
hef ekki fariö I gegnum sömu vél
og þeir, ekki I gegnum sama
skólakerfi, sömu stéttarvél. Ég
hef ekki boröaö sama mat og þeir.
Ég get ekki veriö aö ræöa hvort
þessi hafi gert hitt, eöa sofiö hjá
þessari konu.
Ég get ekki tekiö þátt I baráttu
um þaö sem ég álit vera hégóma.
Svo er annaö, yfirleitt eru
menntamenn mjög tilgeröarlegir
I tali, þeir ‘Vilja vera gáfaöir.”
„Vil lila í 2-5
ólíhum heimum”
— Hverja umgengstu þá?
„Ég umgengst afskaplega fáa,
eöa réttara sagt, ég umgengst
Varla nokkurn mann, nema
sjálfan mig, sem ég þekki vel.”
— Ertu einfari?
„Ég býst viö þvi aö ég sé þaö.
Þaö er hægt aö umgangast fólk á
margan hátt. Þú horfir á fólk og
kynnist þvi betur þannig en meö
þvi aö tala viö þaö.”
— En er einveran ekki
þrúgandi?
„Nei, ég er sjálfum mér sam-
kvæmur og nægur, þannig aö ég
þarf ekki aö leita til annarra. Ég
held aö ég sé ekkert ólikúr öörum
mönnum; þaö sem ég finn hjá
sjálfum mér, þaö er eflaust lika
til hjá öörum.
Ég er aldrei þar sem simi er.
Þaö var enginn simi á minu heim-
ili, þegar ég ólst upp. Ég er ekki
vanur þvi.
Ég þekki fólk, sem ég hef unniö
meö, þegar ég vann erfiöisvinnu.
Ég vil helst lifa i tveimur til
þremur ólikum heimum og hafa
þá aöskilda. Yfirleitt ræöur fólk
ekki nema viö einn heim, annars
raskast sálarlifiö og þaö veröur
aö leita til sálfræöings. Ég nýt
þess aö breyta um og veröa fyrir
hnjaski, t.d. ég fæ slæma dóma i
blööum. fólk segir viö mig, þú ert
enginn rithöfundur. Hnjask er
lika ef þú þarft aö skipta um
menningarumhverfi, þá veröur þú
fyrir hnjaski.”
„Get ehki leyli mér
ao lelia lil yuós”
— Telur þú þig vera utangarös-
mann?
„Nei, alls ekki. Ég veit ekki
hvaö þaö er aö vera utangarös-
maöur. Ég er ekki kristinn, þess
vegna get ég ekki litiö á mig sem
utangarösmann. Ég geri of mikl-
ar kröfur til sjálfs min til aö geta
veriö kristinn. Ég get ekki leyft
mér aö leita til guös, ég verö aö
leysa vandamál min sjálfur. Og
ef ég er utangarösmaöur, þá er
þaö engin synd. Eöa er þaö
kannski synd?
Ég lifi bara eftir minu höföi og
velti þvi ekki fyrir mér hvort þaö
er nonkomformismi eöa eitthvaö
annaö.
Ég er ekki spéhræddur, en fyrr
eöa siöar verö ég aö flytja inn i
Ibúö (en Guöbergur hefur búiö
hingaö og þangaö um bæinn,
þegar hann hefur dvaliö á islandi,
hefur tæplega haft neinn fastan
samastaö). Ég svaf ekki einn I
herbergi fyrr en ég var 19 ára og
stundum voru margir I rúmi,
þannig aö ég þekki ekki þessi viö-
horf aö láta fara vel um sig.
Ég finn þaö, aö ég verö meira
og meira til I bókum og þaö er erf-
itt aö vera án bóka. Þvi ef ég þarf
aö leita i bók aö einhverju,t.d. á
bls. 29, þá er betra aö eiga þá bók,
en þurfa aö leita aö henni á safni.
Auk þess eru isl. bókasöfn léleg.
Ég sæki lika sifellt meir af viö-
fangsefnum i leikhús, málverk og
kvikmyndir, en ég get ekki haft
þ3 hluti inni I stofu hjá mér.”
— Ertu þá aö meina aö kaupa
Ibúö?
„Ég þarf aö láta undan þvi, ég
þarf aö brjóta mitt prinsipp aö
eiga ekki neitt. Ef ég eignast ekki
Ibúö, þá veröur allsleysiö erfitt,
þaö eru hömlur á mér. Áuk þess
eldist ég og þá veröur minniö
gloppótt. Ég þarf aö slá varnagla
og búa mig undir ellina, læra aö
veröa gamall. Ég verö aö læra aö
deyja. Ég verö aö gera mér grein
fyrir þessu meöan ég held andleg-
um kröftum, þvi ef ég geri þaö
ekki, veröur hrörnunin mikiö
áfall. Sumt gamalt fólk er ergi-
legt vegna þess aö þaö er hrætt
viö dauöann.
Ég kviöi hvorki elli né dauöa.
Ég hugsa mikiö um lifiö yfir höf-
uö, og ellin og dauöinn eru þættir
af lifinu. Ég vil ekki láta eins og
dauöinn sé ekki til. Aö þessu leyti
er ég ákaflega klassiskur; allir
sigildir höfundar fjalla um lif og
dauöa. En meö auövaldinu og af-
skræmdum kommúnisma á maö-
ur aö láta sem dauöinn sé ekki til,
maöur á aö vera bjartsýnn. Hjá
kapitalismanum er bjartsýnin
þáttur i sölumennsku, þú kaupir
eitthvaö til aö yngja þig upp, þú
kaupir þér Ijós föt til þess aö
sýnast laglegri. En hjá þeim sem
falsa kommúnismann er slik lygi
afleiöing af Stalinstimabilinu og
sósialrealismanum. Þú átt ekki
aö horfa I augun á raunveruleik-
anum, heldur áttu aö fegra og
ljúga aö sjálfum þér. Af þessu
GuObergur Bergsson r neig ar póstsv iðiai i
leiöir glfurleg hnignun i kommún-
iskri hugsun”.
— En hvaö er eftir dauöann?
Klassfsk spurning.
„Ég hugsa aldrei um slikt.
Islendingar reyna aö gera sig
merkilega meö andatrúarrugli.
Hver bjáni getur blaöraö um lif
eftir dauöann.
„Hjá bjóróryKKjuóióOuin
er á lislinni miKil íroóa”
Annars er rökkriö afskaplega
þægilegt og skammdegiö. Mér
finnst skammdegiö skemmti-
legasti timi ársins, vegna þess
hvaö rökkriö er sefandi. Rökkriö
er sefandi millistig. Þú veist ekki
hvaö þaö er. Þaö minnir mig á
verk eftir Michelangelo. Þú veist
aldrei hvort persónur hans eru
karl eöa kona. Ef þú tekur brjóst
af konu eftir hann breytist hún I
karlmann.
Eins er skammdegiö, þú veist
ekki hvort þaö er dagur eöa nótt,
en um leiö er þaö bæöi dagur og
nótt.
Þetta er dálitiö likt og söngvar
landa, þar sem landslagiö er nak-
iö. Þar er tónlistin einföld, eins og
islensk þjóölagatónlist, og einnig
arabisk og spænsk tónlist.
Tónlistin er afskaplega nakin og
hlustandinn veröur aö bæta hana.
Þar sem mikil gróska er, þarf
hlustandinn aö taka af ofgnægö-
inni. Hjá bjórdrykkjuþjóöum er á
lístinni mikil froöa, og til þess aö
finna eitthvaö hreint, þarf njót-
andinn aö skafa froöuna af hinum
frumstæöa kjarna.”
„Þðó bðgðr sér
eins og mús”
— Viltu segja eitthvaö um
stööu þina I islenskum bók-
menntum?
„Nei, ég hugsa aldrei um stööu
mina i Islenskum bókmenntum.
Ég er ekkert fyrir þaö aö flokka.
Bækur minar fjalla um verka-
fólk og um visst timabil I sögu
okkar, timabil velmegunarinnar.
A þeim tlma vildum viö Is-
lendingar vera allt annaö en
þaö sem viö vorum. Fólk
hneykslaöist á bókum minum,
vegna þess aö þaö var smá-
borgaralega þenkjandi; ekki bara
þeir sem fengu hátt kaup, lika al-
þýöan. Hún var aö spillast á
þessum árum, varö hræsnisfull
og laug aö sjálfri sér.
Alþýöan var óhefluö, nýrlk. Þaö
var I framkomu hennar innra og
ytra ósamræmi. Hún vildi búa I
steinkassahöllum. Þaö er allt I
lagi aö búa I stórum höllum, en
þaö veröur þá aö vera höll I höfö-
inu á Ibúunum. Fólk má ekki hafa
músarholusjónarmiö, þegar þaö
kemur úr höllum. Fólk á aö vera
stórglæsilegt Jln þaö ersem músin
Þaö hegöar sér alltaf eins og þaö
hafi búiö i músarholu.Þaö hagar
sér eins og mús, nagar og klórar.
Fólk langar aö búa til stóran
heim, en ræöur ekki viö hann,
hvorki tilfinningalif sitt, hjóna-
bönd né börnin.”
„Hér býr íólh vio
vinnuhúgun”
Persónurnar I bókumiGuöbergs
eru oft þaö sem kallaö er rudda-
legar i tali. Þó þaö sé oröaforöi,
sem maöur heyrir oft i daglegu
tali, hafa þessi orö ekki komiö inn
I bókmenntirnar fyrr en á siöustu
árum.''
— Notar þú sjálfur svipaö orö-
færi og þinar persónur?
„Nei, aldrei. Ég notaöi þaö,
þegar ég vann I frystihúsi, þau
voru þáttur af umhverfinu. Ég
held aö þaö sé sálræn og lfkamleg
nauösyn aö nota ljót orö. Ég held
aö fólk myndi koöna niöur, ef þaö
notaöi þau ekki. Þetta er oröfæri
streitunnar og áþjánarinnar. Þú
finnur sönnun þess i þjóöfélögum,
þar sem fólk býr viö einræöi. Ef
þú lest rússneskar bókmenntir
séröu aö óheflaö oröfæri er mikiö
notaö, vegna þess aö Zar-stjórnin
var kúgunarstjórn. Hér býr fólk
viö vinnukúgun. Klám er dæmi-
gert málfar fólks, sem býr viö
einhverskonar kúgun, oft kyn-
feröislega.
Þaö er ekki þar meö sagt aö
slikt fólk hafi ekki margbreytilegt
og fint sálarlif, eflaust finna en
þeir sem aldrei nota ljótt oröfæri.
Þaö aö bölva er sálræn nauösyn,
bölv slakar á spennunni. Maöur
heldur oft aö þetta fólk sé ruddar,
en ööru nær. Ruddar og kúgarar
nota flnt og smurt oröfæri.”
— Nú skrifar þú mikiö um
sömu persónurnar i bókum
þlnum. Ertu kannski alltaf aö
skrifa sömu bókina, meö tilbrigö-
um þó?
„Þetta er min vinnuaöferö. Viö
þekkjum sömu aöferö úr
Islendingasögunum. Fólk heldur
aö þetta sé frumlegt og komi frá
útlöndum, en þaö ætti bara aö
lesa Islendingasögurnar.
Ég bý til minn heim, sem er ef-
laust þáttur i frelsisþörf minni,
þörf einstaklingsins fyrir aö vera
sjálfstæöur. Þetta er aö lifa I fullu
samræmi viö minar venjur, viö
mitt lifsform.”
— Hvaö meö aö breyta?
„Þá myndi ég lita á þaö sem
pressu frá umhverfinu, pressu frá
auövaldinu, svo hægt veröi aö aug-
lýsa nýja vörutegund, þó allt sé
sama tannkremiö. Þegar auö-
valdiö hélt innreiö slna hér, voru
rithöfundar svo lausir fyrir, aö
þeir voru auglýstir sem nýir meö
hverri bók. Þetta er lygi auö-
valdsins. Maöur yngist ekki meö
aldrinumf
— Teluröu þig vera ögrandi rit-
höfund?
„Nei, þaö held ég ekki. Ég held
aö ögrandi rithöfundar hafi
aöeins veriö til á 19. öld. I Frakk-
landi þótti sjálfsagt aö ganga
fram af borgurunum.”
AO festð llugu ð biðö
— Þú ert aö gefa út nýja bók.
um þessi jól. Hvaö geturöu sagt
mér um hana?
„Hún heitir „Saga af manni,
sem fékk flugu I höfuöiö”. Sagan
fjallar um mann, sem er skáld og
er tómur i höföinu. Hann situr viö
glugga og er aö reyna aö festa
eitthvaö á blaö, en dettur ekkert i
hug. Þá flýgur fluga fyrir glugg-
ann og hann festir hana á blaö.
Siöan lætur hann fluguna i búr.
Flugan er tákn fyrir hugmyndina.
Siöan koma rithöfundar aö skoöa
fluguna, og veröa afbrýöissamir.
Þeim finnst hún ómerkileg, þvi
þeir geta ekki skilgreint hana,
finnst hún vera hálfgerö padda,
og hann heföi heldur átt aö fá is-
lenska flugu. Siöan kemur sól-
skrlkja og étur fluguna og er látin
i búr og siöan koll af kolli.
Þetta er á vissan hátt ferö I
gegnum islenskt þjóöfélag og i
gegnum aöferöina viö aö gera
listaverk. Þetta er einföld saga,
eiginlega skemmtisaga, en hún er
lika um listafólk yfir höfuö.
Rithöfundurinn fær á hverju ári
i verölaun, Ljóöeyraö og Gull-
gogginn.
Ég tileinka skáldsöguna, bók
sem ég hef skrifaö.”
— Hvaöa bók er þaö?
„Ég vil ekki segja þaö.
Lesandinn veröur aö komast aö
þvi. Þetta er eins og hver annar
leikur, leikur listamannsins. Allt
sem viö gerum er einhver tegund
af leik. Hann er aö leika sér aö
taka myndir (og á þar viö
Fridda)' og þú ert aö leika þér aö
þvi aö taka viötal viö mig.”
— Færöu sjálfur flugu i höfuö-
iö?
„Eflaust. Nei, ég get ekki bent
á neina sérstaka flugu.”
Eins og tiver ðnnðr hlutur
Guöbergur er vel aö sér I bók-
menntum spænskumælandi
þjóöa. Forseti islands veitti
argentiska skáldinu Jorge Luis
Borges nýlega Fálkaoröuna og á
gamli maöurinn aö hafa oröiö
hræröur, er hann fékk tilkynningu
þess efnis. Þaö liggur þvi beinast
viö aö enda þetta spjall meö þvi
aö spyrja Guöberg hvort hann
yröi lika hræröur ef hann fengi
þetta heiöursmerki?
„Nei, þaö held ég ekki. Þaö er
dálitill munur á honum og mér.
Hann er gamall maöur og
blindur. Ég reyki ekki og drekk
ekki. Ég syndi og er llkamlega
sterkur. Ég færi ekki úr skoröum,
þótt ég fengi oröu”.
— Langar þig ekki i Fálkaorö-
una?
„Nei, en ég býst viö aö ég
myndi taka við henni. Oröan er
eins og hver annar hlutur. Pen-
ingar eru lika hlutir. Ég dýrka
ekki hluti, en tek samt viö þeim ef
þörf krefur.