Helgarpósturinn - 07.12.1979, Blaðsíða 9

—he/garpásturinn.. Föstudagur 7. desember 1979
9
Frelsi, einokun
og auglýsingar
Eitt þeirra hugtaka sem hljóm-
að hafa hvað ákafast i Islenskri
umræðu undanfarið er frjálst lit-
varp. Frjálshuga Ihaldsmenn eru
þessu mjög fylgjandi en vinstri-
menn miður. Hér i Danmörku var
nú i vikunni sýndur sjónvarps-
þáttur sem f jallaði um ýmislegan
innanhússvanda danska útvarps-
ins, .ogkom þarfram margt sem
mér finnst eiga erindi inn I um-
ræðuna á tslandi.
Eins og kunnugt er rlkir hér i
landi rlkiseinokun á ljósvakanum
Danmarks Radio sendir út 3
hljóðvarps- og eina sjónvarps-
dagskrá. Hljóðvarpssendingarn-
ar þrjár skiptast þannig að ein er
mjög áþekk gamla góða útvarp
Reykjavik, önnur er fyrst og
fremsttónlistaf léttara taginu og
annað léttmeti, allt I stereó, en sú
þriðja er helguð landshlutaút-
varpi og fullorðinsfræðslu. Til
þess að koma öllu þessu á fram-
færi hefur DR liðlega 3000 manns
á launum.
Fremur li'till áhugi virðist vera
rlkjandi hjá hérlendum frjáls-
hyggjumönnum á að afnema ein-
okun á hljóðvarpi. Hins vegar er
mikið rætt um aö sjónarpið hefði
gott af samkeppni. Hafa lengi
verið uppi raddir um að setja á
stofn nýja sjónvarpsstöö sem
væri óháð þeirri sem fyrir er, að
öllu leyti. En þá vaknar strax
spurningin: hver á að reka þá
stöð?
Eins og áður segir rikir hér ein-
okun. Æðsta vald I málefnum
danska útvarpsins er Utvarpsráð,
skipað fulltrúum þeirra flokka
sem sætieigaá þingihverjusinni,
fulltrúum starfsmanna og fulltrú-
um samtaka hlustenda og áhorf-
enda. Sllk samtök eru aUmörg
hér og spanna vitt pólitlskt svið
frá vinstri til hægri. Þetta Ut-
varpsráð, sem telur 27 manns,
tekur meginákvarðanir um efna-
hag stofhunarinnar. Hins vegar
eru þvl settar mun þrengri
skorður með afskipti af dagskrár-
gerð en þvi islenska. Eina sviðið
sem það hefur beint ákvörðunar-
vald um er tilhögun kosningaút-
varps. Ráðið getur hins vegar
ekki sagt dagskrár- eða frétta-
stjórum fyrir að öðru leyti. Hlut-
verk þess er fyrst og fremst að
gagnrýna vinnubrögðin eftirá.
Eins og heima á útvarpið að
sýna ýtrasta hlutleysi i umf jöllun
sinni um þjóðfélagið og gæta þess
að sem flestar skoðanir heyrist.
Finnist islenskum útvarpsmönn-
um erfitt að feta hinn gullna með-
alveg milU þeirra fjögurra flokka
sem sæti eigaá þingi,hvernig ætU
þeim fyndist þá að læta hlutleysis
þegar tólf flokkar bjóða fram til
þings eins og hér hefur verið i
undanförnum kosningum? Samt
hef ég á tilfinningunni að stjórn-
málamenn hérlendis séu snöggt-
um ánægðari með frammistöðu
fréttamanna en islenskir starfs-
bræður þeirra. Það heyrir til al-
gerra undantekninga að flokkar
eöa einstakir stjórnmálamenn
kvarti undan illri meðferð.
1 danska útvarpinu eru ekki
auglýsingar eða „tilkynningar”
eins og það heitir við Skúlagöt-
una. Otvarpið er eingöngu rekið
fyrir afnotagjöld og þau eru lfka
ein þau hæstu I Evrópu, uþb. 60
þúsund Isl. kr. á ári fyrir Utvarp
og litsjónvarp. Hingað til hafa
ekki heyrst neinar háværar radd-
ir um að innleiða beri auglýsingar
I útvarp. Það er frekar að menn
kvarti undan þeirri þróun, að æ
fleiri Danir eiga þess kost að sjá
auglýsingar I þýskum sjónvarps-
stöðvum. Eins hafa menn fett
fingur út I hinn fyrirhugaða sam-
norræna sjónvarpshnött — Nord-
sat — á þeim forsendum að þá
hellistyfir Dani auglýsingaskrum
frá Finnlandi og Islandi.
Það er kannski ekki úr vegi að
skjóta því inn, að hér I miðri
Evrópu er hæpið að tala um ein-
okun ásjónvarpi. Tækniframfarir
á sviði fjarskipta hafa ma. haft
það I för með sér að undirritaður
getur valið milli tveggja sænskra
og tveggja þýskra sjónvarps-
stöðva auk þeirrar dönsku.
En I áðurnefndum sjón varps-
þætti kom fram að sjónvarpið
hefur kafað niður I þjóöardjúpiö
og kannaö hug almennings til ein-
okunar, auglýsingasjónvarps og
fleiri atriða. Og niðurstöðurnar
voru harla forvitnilegar.
Það kom semsé I ljós aö 61%
aðspurðra kváðust vera mótfalln-
ir ríkiseinokun á útvarpi en aö-
eins 26% fylgjandi henni. Það
var lika spurt um það hvernig
fólk vildi helst að rekstri hugsan-
legrar nýrrar sjónvarpsstöövar
yrði háttað. 30% vildu að sllk stöö
væri i höndum dansks einkafyrir-
tækis, 24% kusu rlkisforsjána en
19% fannst ráðlegast að fela s jón-
varpsstöðvum Noregs, Sviþjóðar
og Danmerkur reksturinn I sam-
einingu.
Þegar spurt var hvort nýja
stööin ætti að flytja auglýsingar
svöruðu 63% játandi en 26% neit-
andi. 43% vildu fjármagna rekst-
urinn einvöröungu með auglýs-
ingatekjum, 32% vildu tvlskiptan
hagfót, þe. bæöi auglýsingar og
afnotagjöld (einsog á Islandi), en
23% vildu reka stöðina fyrir af-
notagjöldin ein.
Það er ekki óliklegt að þessar
niðurstöður eigi eftir að valda
einhverju fjaðrafoki meöal
stjórnmálamanna. Hins vegar
var ekki á menntamálaráðherr-
anum að sjá að honum brygði
verulega þegar hann heyrði töl-
urqar. Hann sagði hreint Ut að
eins og landið lægi nú væri ekki
pólitiskur grundvöllur fyrir af-
námi einokunarinnar og ekki
heldur fyrir þvi aö innleiöa aug-
lýsingar I útvarpi.
Nú tiðkast allskonar rekstrar-
form á sjónvarpsstöövum i
Evrópu. Sums staöar eru þær i
einkaeign og annars staðar er
blandað form, þ.e. rikisútvarp og
einkastöðvar starfa hlið við hliö. 1
þættinum var nokkur tími helgaö-
ur frásögn af reynslu Breta, en
þar hefur í 25 ár starfað sjón-
varpsstöð i einkaeigu, rekin fyrir
auglýsingatekjur, við hlið BBC.
Allir viðmælendur fréttamanns i
Bretlandi luku upp einum munni
um ágæti þessa fyrirkomulags og
skal ég ekki véfengja það.
Hins vegar saknaöi ég þess að
ekki skyldi greint frá reynslu
Svía,en þeir hafa um árabil rekið
tvær sjóvarpsstöövar sem keppa
hver við aöra. Þær stöðvar eru
hins vegar báðar i rlkiseigu og
báðar lausar við auglýsinga-
farganið sem orðiö getur ansi
hvimleitt. Ekki sist siöustu dag-
ana fyrir jól þegar starfsmenn Is-
lenska sjónvarpsins fá með
naumindum potað einum og ein-
um þætti inn á milli langra aug-
lýsingatlma. En það er kannski
allt I lagi, þvi á þeim tfma hefur
hvort eð er enginn tima til að
liggja yfir kassanum — nema
blessuö börnin.
Kristín Jónsdóttir:
ATHUGASEMD VEGNA
YFIRHEYRSLU YFIR
UNGFRÚ ÍSLAND
stilltu þig um að láta eigin skoð-
anir ráða feröinni!
Það hefur flogið fyrir eyru mér,
bæði af almenningi og blaða-
mönnum sjálfum, að islenskir
blaðamenn taki mun vægar og
mildilegar á viðkvæmum
persónulegúm málum, en starfs-
bræöur þeirra erlendis. Um þetta
getég ekki dæmt en ég vona að sá
stíllsem einkenndi „yfirheyrslu”
Guðmundar Arna yfir ungfrú
Island s.l. föstudag I Helgarpóst-
inum eigi ekki eftiraösjást oftar 1
-Isl. dagblöðum.
Kristin Jónsdóttir
Athugasemd blaðamanns
Slðastliðinn föstudag, 30.
nóvember, birtist I Helgarpóstin-
um viðtal viö nýkjörna fegurðar-
drottningu Islands, Kristlnu
Bernharösdóttur'. Viötal þetta var
með þeim endemum að ég fæ eigi
orða bundist. Blaöamaðurinn,
Guðmundur Arni Stefánsson,
reyndi aö vanvirða stúlkuna með
ókurteislegum og leiðandi spurn-
ingum. Minnist ég þess ekki að
hafa séð slíkt I jafnríkum mæli I
blaðaviðtali fyrr. Hann gerði sig
sekan um aö trana eigin skoðun-
um á fegurðarsamkeppni fram á
mjög svo grófan hátt aftur og
aftur.
„Yfirheyrslur” Helgarpóstsins
hafa jafnan veriö sannkallaðar
yfirheyrslur enda greinilega
ætlaðar sem slíkar. 1 raun er
ekkert við þvi að segja ef þeir
sem valdir eru til yfirheyrslu eru
nógu „harðsoönir” til að svara
fyrir sig og þaö llfsreyndir að
geta metið hvort spurningarnar
séu svaraverðar. Kristín Bern-
harðsdóttir er ekki nægilega
hörðnuð til aö fara I „yfir-
heyrslu” sem þessa, sérstaklega
þegar spyrjandinn er ekki betur
vanda sinum vaxinn en svo, að
hann hefur ekki hemil á þeg-ri
eigingjörnu tilhneigingu sinni að
vilja fá stúlkuna til að staðfesta
sin eigin sjónarmið.
KristlnBernharðsdóttir kom að
minum dómi hvorki vel né illa Ut
úr þessu blaðaviðtali, sem e.t.v.
er hennar fyrsta. Hún sagði
tvisvar að sér fyndust ákveðnar
spurningar sem fyrir hana voru
lagðar vera dónalegar og sýndi
þar með afstöðu sina til spyr jand-
ans og var það vel.
Hvað þarf spyrjandi að varast
þegar hann tekur viðtal til að sem
bestur árangur náist? Að mínu
mati á hann i fyrsta lagi að forð-
ast að spyrja leiðandi spurninga
og í öðru lagi má hann ekki spyrja
aftur og aftur að þvi sama ein-
ungis til að ná fram fýrirfram
ákveðinni afstöðu sem hann ætlar
viömælanda að taka. Það hlýtur
að vera sjónarmið viðmælanda
sem á að koma fram, en ekki
sjónarmið spyrjandans. „Yfir-
heyrslan” má vera „hörð”, en
hún verður að vera kurteis og
sanngjörn. 1 umræddri „yfir-
heyrslu” gekk Guðmundur Arni
lengra en sæmilegt getur talist.
Mér kæmi ekki á óvart þó að hann
hugsi er hann les þessar línur:
„Skilur ekki konan að þetta er
„yfirheyrsla” en ekki persónu-
legt viðtal?” En þá spyr ég: „Til
hvers tekur þú þetta viðtal? Til að
láta viðmælendur þina jánka
þinum persónulegu hug-
myndum?” — Það hlýtur að vera
pláss I Helgarpóstinum fyrir
blaðamenn til að koma skoðunum
sinum á framfæri án þess að
niðast á viðmælendum slnum i
viðtölum.
Hver er réttur þess sem fer i
viðtal (yfirheyrslu)? Ég álit
hann skýlausan þann að mæta
kurteisi og fá aö koma skoöunum
sinum á framfæri i svörum við
spurningum sem eru hlutlaust
bornar upp.
Gerir þí þbr grein fyrir þvi,
Guömundur Arni, að þa ð er list að
kunna aö spyrja? Sú list er e.t.v.
ekki auðlærð en ég hygg þó að
hana megi nema og temja sér I
starfisem þinu.Ogeittráð langar
mig að gefa þér: Dæmdu við-
mælanda þinn ekki fyrirfram og
I viðtölum öllum er leitast við
að fá ákveðnum spurningum
svarað. Stundum gengur þaö vel
og stundum illa. Oftast er spurn-
ingum svarað skilmerkilega i við-
tölum og ekki er reynt að forðast
afstöðu til óþægilegra hluta. Allt
of algengt er þó, að menn svari i
norður þegar spurt er i suður. Eru
margir stjórnmálamenn okkar
ekki barnanna bestir i þeim efn-
um.
Mjög er það hvimleitt i Islensk-
um daeblöðum begar „út-I-hött-
svör” ráða rikjum I viðtölum við
menn um ákveðin málefni. I yfir-
heyrslu Helgarpóstsins er reynt
að láta menn ekki komast fram-
hjá þvi að svara á beinan hátt
„óþægilegum” spurningum. Það
er gert með þvi að taka upp i
spurningu ákveðna gagnrýni og
setja þann sem fyrir svörum situr
i þannig aðstöðu, að hann verði að
taka afstöðu til viðkomandi máls.
Spurningar eru þannig hafðar
markvissar, „leiðandi” ef menn
vilja orða það svo, og þeim fylgt
eftir ef viðhlýtandi og ákveðið
svar fæst ekki i fyrstu tilraun.
Fyrirbrigðið fegurðarsam-
keppni er ekkert stórmál i minum
huga. Við búum I lýðfrjálsu þjóð-
félagi og ef kvenmenn (eða karl-
menn) vilja sýna á sér kroppinn
þegar leitað er frægðar og frama,
þá er það þeirra mál. Slíkt heldur
ekki fyrir mér vöku. Og I beinu
framhaldi. Það eru ekki skoðanir
viðkomandi blaðamanns sem
koma fram I spurningum Yfir-
heyrsiunnar. Þar eru á hinn bóg-
inn teknar upp gagnrýnisraddir
viðs vegar að og látnar I spurnar-
form.
Tilgangur Yfirheyrslunnar er
ekki sá að koma mönnum á kald-
an klaka, heldur hitt að fá afstöðu
þeirra skýra og greinilega til
ákveðinna efnisþátta. Svo einfalt
er það.
Brjóst og mjaðmir eru ekki
, dónaleg orð. Þetta eru heiti yfir
likamshluta. Ef þaö er hins vegar
dónalegt að taka sér þessi orð i
munn, hvað þá þegar allt þetta
„dónalega” er opinberað frammi
fyrir fleiri hundruð áhorfendum?
I blaðaviðtölum spyrja blaða-
menn og viðmæiendur svara.
Enginn leggur þeim siðarnefnau
orð i munn. Ef það er ókurteisi og
dónaskapur að spyrja gagnrýniö
og tryggja þannig að beint svar
fáist við tilteknum atriðum, þá er
mál að linni fyrir islenska fjöl-
miðla.
Það er enginn vanvirtur þegar
leitað er álits á framkominni
gagnrýni. Það er hins vegar stór
hópur blabalesanda vanvirtur ef
málefni eru ekki skoðuð ofan i
kjölinn.
Þetta er mergurinn málsins.
Guðmundur Arni Stefánsson
blaðamaður.