Helgarpósturinn - 07.12.1979, Blaðsíða 15

Helgarpósturinn - 07.12.1979, Blaðsíða 15
14 Föstudagur 7. desember 1979 15 Jielgarpástunnn htalljarpncrh irínn Föstudagur 7. desember 1979 Ættarðu að reyna að brjótast inn i töfrahringinn?” konur með hatt og slör og sérbak- að vinarbrauð i töskunni voru aö fara i Konunglegaleikhúsið að horfa á ballet. Ég sat svo lengi með tveggja bolla kaffikönnu fyrir framan mig, að þjónustu- fólkið var farið að gefa mér illt auga, og náöi miklum áfanga i kynnum af nútima myndlist. Og fyrsta veturinn minn i Parls var ég svo heppinn að sjá yfirlitssýn- ingu á verkum Paul Klee, sem siöan hefur veriö mér flestum myndlistarmönnum kærari. Maður var þyrstur að sökkva sér i þetta gamla og þóttist vera búinn að koma sér upp þó nokkuð merkilegum viðhorfum af bók- um. Kannski var Svavarssýning- in fyrsta verulega ógnunin við þessi viðhorf, sem maður haföi haft svo mikið fyrir að koma sér upp i æskuhrifningu og vongleði með snöpum úr bókunum. Já, ef litið er á listina heima fyrir, ólst maður upp viö hiö mikla þristirni okkar, Jón Stefánsson, Ásgrim og Kjarval, sem oft voru nefndir i sömu andránni.” llver arpsi úi r snorra Sluriuson? — Geturðu lýst þvi hvernig bækur þinar verða til? „Ætlarðu aö reyna að brjótast inn i töfrahringinn? ' Ég efast um aö aörir hafi gagn af þvi, þó ég fari að ljóstra upp einhverju i sambandi við vinnu- aðferðir minar, þau einkamál.” — Nú gerist töluverður hluti ,,Fæ ekki séð að það væri öðrum gagnlegra að ég takmarkaði mig við þá reynslu, sem ég.hef öðlast innan islenskrar fiskveiðilög- sögu.” bóka þinn a' stöðum sem eru fremur i útlöndum en á tslandi, hvers vegna? „Þaö er ýmist. Ég hef áöur stungiö upp á þvi að heimurinn hafi skroppið saman, þó ekki væri nema aö sömu hættur ógna öllu mannkyninu. Lifi manna svipar æ meira saman að svo mörgu leyti. I minum bókum segirðu. Kannski er þetta einhver sérstakur heim- ur með sinu landslagi, sem væri minn. Minn sagnheimur byggöur á reynslu, sem ég hef öölast hér og þar, og ég fæ ekki séö aö þaö væri öörum gagnlegra aö ég tak- markaði mig við þá reynslu sem ég hef öölast innan Islenskrar fiskveiðilögsögu. Mér finnst mér hljóti að vera frjálst aö fara á önnur mið ef mér hentar, og það gera nú islensku fiskimennirnir lika. Hver argast út i Snorra Sturluson þó hann hafi skrifaö um Noregskonunga I staðinn fyrir að halda sig heima. Eða menn skammi Dante þó hann færi i huganum til helvitis og i hreinsunareldinn og svo til himna, i stað þess að halda sig heima i Flórens.” — En eru útlöndin ekki ofan á? „Ætli það. Ég er tslendingur og skrifa á islensku fyrir islenskt fólk og minar bækur eru þáttur i islenskum bókmenntum. Það verður hver að vinna það eins og honum hentar og ég vil gjarna stuðla að þvi að færa and- legu landamærin út, og vera i senn tslendingur og skrifa fyrir mina þjóð, jafnframt þvi að fjalla um aðstöðu, afstööu og vanda nutima mannsins, ef ég ætti að segja þaö á hátiðlegu bókmennta- máli, sem mér er ekkert sér- staklega tamt. Það kann að virð- ast þverstæöa að skrifa minar bækur eins ogéggeri áislensku en gera jafnframt ráð fyrir þvi, að þær skipti máli i evrópskum bók- menntum. Þá er maður lika háður góöum þýðendum og það gengur grátlega seint. Ég vildi að þær gætu staðist itrustu kröfur, sem erlendis eru geröar til þess aö ná máli sem evrópskar bók- menntir.” — Hvað er að frétta af þýöing- um á bókum þinum? , „Það stó ö til að Op bjöll- unnar kæmi út i þýö- ingu Inge Knutsson, hann þýddi Mánasigð og er frábær þýðandi enda skáld sjálfur. Knud öde- gaard, ágætt skáld norskt og mörgum tslendingum að góðu kunnur, hann hefur nýlokið við að þýöa Fljótt, fljótt sagði fuglinn á norsku. Hún hefur áður komið út i Danmörku og Sviþjóð. Gáfaður Amerikumaður, John O’Kane sem er fleygur og fær i þrettán tungumálum, þar á meðal japönsku, islensku, grisku og úrdu og hefur þýtt klassiskar bók- menntir úr persnesku. Hann þýddi þessa bók mina á ensku án þess að hafa neinn útgefanda á bak við sig meðan hann vann verkið, nú hefur UNESCO borgað fyrir þá þýðingu og sér um að koma henni út. Svo er fleira á döfinni.” — Nú ertu með tvær bækur á markaöinum i ár. „Or þvi sem komið er, er ég kannski ekki best til þess fallinn að segja þér margt um þær. Nú verða þær aö tala sjálfar og standa fyrir sinu. Þær eru mjög ólikar. Turnleikhúsið hjá Iöunni er samfellt skáldverk, nýsmíði. Faldafeykir á vegum Lystræn- ingjans er aftur á móti greinasafn eins og kannski hefur frést, og það kemur framhald af honum á næsta ári.” — Hvað myndirðu gera ef þú værir aftur orðinn ungur? „Það sama og ég er að gera núna. Mér finnst ég vera svo ung- ur.” ,/Það verður þín Höfuðlausn", segir Thor þegar ég segi honum frá þeim mikla vanda, sem það stundum getur verið að smíða formálsorð að viðtaii sem þessu. Ekki veit ég nú hvort menn missa höfuðið ef illa tekst til, en hitt veit ég, að betra er ef þar er að finna fleyg orð og setningar. Eða eins og Thor segir: „Þú ætlast varttil að ég fari i stellingar." þótti Paris ennþá sem fyrr með vissum hætti andleg og listræn höfuðborg hins vestræna heims. Ég var kannski sérstaklega næm- ur fyrir þvi, eftir að hafa verið i gjöróliku umhverfi i Kina. Maður kom margtöfraður frá Kin- verjunum.” — Hvernig var Kina? „Þetta var stuttur timi þrjár vera? Kannski bara tilbúningur úr þeim formyrkvaða haus, sem er i blöðunum undir nafninu Svarthöfði. Þessi maður sér rautt þegar talið berst aö Svium. Það er likast þvi, að hann hafi orðiö fyrir hrekkjum af Svium, þeir hafa vist ekki kært sig um að lesa bækurnar sem hann hefur skrif- að. krafa að allar bækur ættu aö vera einfaldar og aðgengilegar skýrslur. Um tima bar á þvi i Skandinaviu að áhrifamiklir hug- myndafræðingar héldu að al- menningur samanstæði af kján- um, sem varla skildu nema það máí, sem sumt fólk notar við börn, engum til góðs. Þeir létu sumir I veðri vaka, að þaö væru meö mína eiqin stæla” Pölilíkin a láp plani I tilefni þess að kosningabarátt- an stendur sem hæst þegar við tökum Thor tali, og þó viðtaliö birtist ekki fyrr en að kosningum loknum, er Thor beðinn um að láta álit sitt á pólitikinni i ljós. „Ertu þá að hugsa um kosningarnar, ætlarðu að fara út i þá sálma núna, er það ekki of seint i rassinn gripið, birtist þetta ekki fyrr en eftir kosningar? Ann- ars vita þeir sem þekkja mig hvað ég myndi biðja menn að kjósa. Reyndar er enginn kostur- inn algóður. Mér list bölvanlega á þessa ný- tisku menn til hægri, sem segjast vera frjálshyggjumenn, ég held það sé öfugmæli. Ég kom frá út- hlutun úr Málfrelsissjóði (en sem kunnugt er, voru Sigurði A. MagnUssyni rithöfundi afhentar rúmlega niu hundruð þúsund krónur til þess að standa straum af málskostnaði og sektum vegna málaferla VL-inga). Þessir svo- nefndu frjálshyggjumenn eru sumir að berjast fyrir þvi, að menn séu ekki ofsóttir fyrir skoðanir sinar i ýmsum löndum úti I heimi, og ég er alveg sam- mála þeimi þvi, ef þetta eru ekki eintóm látalæti. En hvernig fer það saman að heimta málfrelsi handa Havel I Tékkóslóvakiu og styðja VL- menn hér heima, sem er frekleg- asta tilraun sem hér hefur verið gerð til að skerða málfrelsi gegn- um dómstóla. Mann grunar að gjarna vildu sumir hverjir eiga sina Siberiu til að koma and- stæðingum sinum þar fyrir, eða húsbóndavald á Kleppi. Þessi VL- mál, hefur ekki skotið farið aftur úr fallbyssunni hjá þeim? Hverjum skyldi standa nær en rithöfundum aö verja ritfrelsi? En hvernig list Thor á kosn- ingabaráttu flokkanna hefur hann eitthvaö fylgst með henni? „Stopult. Maöur kemst þö ekki hjá þvi aö fylgjast eitthvaö með þessu i blööum, þó þaö sé helviti leiöinlegt og, oftast á lágu plani. Já, og hólmgöngurnar I útvarpi og atið i sjónvarpi, minar skoöan- ir eru of mótaðar til aö ég þurfi að liggja meö eyrað upp við útvarps- tækiö eða gapandi og gónandi fyrir framan sjónvarpiö.” í framhaldi af þessu og þó þaö fi aldrei verið ætlunin, berst iiö aö framboösferöum á diskó- œki og diskótekum almennt, og Thor segir: „Ég þekki ekki mikið til i þess- um glansheimum samkvæmis- lifsins I Reykjavik.” — En ferðu sjálfur einhvern tima á skemmtistaði? „Ég er nú ekki hagvanur þar.” Halieiúiajálníngar oq uppsireymi 1 framhaldi af þessu liggur beinast við að tala um brennivin og kannski bóhemlif. „Þú ætlast varla til að ég fari i stellingar eins og ég væri kominn til Hjálpræðishersins til þess að gera hallelújajátningu á torginu. Þegar ég var að vaxa upp, var helsta skemmtunin á sunnudög- um að hlusta á mandólinspil á Lækjartorgi og glaðlega söngva um syndina og vélabrögð and- skotans og lifsreynslusögur manna, sem höfðu blótað og gert hitt og þaðan af verra þegar þeir voru ungir, áður en Jesú kom auga á þá og pikkaði þá út úr fjöldanum til hjálpræðis. Ég vil ekki mæla með þvi að menn noti brennivin þegar þeir ætla að vinna. Ég vil hvorki út- mála mig sem sannheilagan mann eða syndasel i þvi efni. Þó mæli ég með þvi viö þá, sem ætla að búa til bókmenntir að reyna að ná a'runni hreinni þegar stórátök eru framundan. Ég ætla hvorki að lofa né lasta brennivin. Mig minnir, aö ekki lakari maður en sjálfur Jesús segði, að hóflega drukkið vin gleddi mannsins hjarta, og Hananú.” Hér fer Thor I simann. „Þú varst að tala um vínið. Ég held að bjórinn sé til að gera menn sljóa svo hægt sé að gera þá að soldátum. Brennivinið t ætli verði ekki aö fara varlega með það eins og annaö sprengiefni, sérstaklega i skammdeginu, þegar draugarnir eru á kreiki.” Hér segir Thor frá góöum ameriskum vini sinum rithöfundi i Róm: „Hann erfði slatta af peningum og var að hugsa um hvort hann ætli að kaupa sér bil. En keypti sér i staöinn vinékru og gamall maður fylgdi meö I kaupunum, sem lagði sál sina i vinræktina. Hann fékk þúsund lítra árlega af gullnu vini, sem var tær sannleik- ur, ég meina vinið Og hann sagöist geta ferðast miklu meira heldur en heföi hann keypt bilinn, með þvi að sitja i stofu sinni með vinum sinum og svifa á snögg- sprottnum hugvængjum i upp- streymi vinsins góða.” — En bóhemlífið i Paris? „Þá trúöi maður á innblástur likt og guðlega opinberun, sem kæmi af himnum rétt eins og krossinn yfir Konstantin mikla, ég trúi enn á innblastur en veit að oftast þarf maöur að vinna sig upp i aö veröskulda hann. Maður stóö á öndinni þegar maður kom til Parisar i heimsveðrin þar.” Lfkamsælinyar á loryum — Hefur Paris haft mikil áhrif á þig? „Ja, ég hef stundum sagt að Paris sé min deigla, Paris var þá andlegur stefnumótsstaöur fyrir heiminn. Þangað barst það flest, sem mestu máli skipti á sviöi lista. Þar voru endalausar um- ræöur, ögrun hugsuninni og örvun. Ég kom til Parisar i fyrrahaust, eftir aö hafa verið i Kina. Mér „1 minum bókum segirðu. Kannski er þetta einhver sérstak- ur heimur með sinu landslagi.” gera likamsæfingar á torgum og gatnamótum með hægum teygj- um og sveigjum. Mig dreymir um aö koma aftur til Kina. Mig lang- ar til að skyggnast aftur i þennan töfraheim.” — Fékkstu það sem kallaö er kúltúrsjokk, þegar þú komst til Kina? „Ætli sé rétt að kalla það kúltúrsjokk.miklu fremur var það undursamlegt uppstreymi. Sjokk, gefur þaö ekki til kynna áfall? Ég kom glaður og bjart- sýnn frá Kina. Það var mjög ólikt þvi þegar ég fór til Sovétrfkjanna á sinum tima. 1958. Ég veit ekki hvort ég fék,k sjokk i Sovétrikjunum, en manni brá óneitanlega. Ég visa bara til bókarinnar, sem ég skrif- aöi um þá ferð, Undir gervi- tungli.” Skiaimrinpr skálda Svo vaðið sé úr einu i annað, þá er Thor næst spurður hvort hann áliti að til séu menningarmafiur hér á landi. „Menningarmafiur? Ég veit ekki hvað átt er viö. Það er stund- um verið að tala um sænsku mafiuna. Hvað skyldi það nú vikur, en mér fannst það vera eitt af stóru ævintýrum mins lifs, ólikt öllu ööru sem ég hafði áður lifaö. Ég er að mörgu leyti afskap- lega hrifinn af fólkinu. Mér sýnd- ist það bæði gott og vænt. Það er undarleg tilfinning að vera einn i þessu mannhafi þegar liði okkar var skipt. Mér þótti leika svo góðir straumar um mig. Það var vitanlega takmarkað, sem maður kynntist lifi þessa fólks á svo skömmþm tima. Hver dagur var ævintýri frá þvi farið var á fætur eldsnemma á morgn- ana og maður sá gamla fólkið Annars voru einu sinni alltraust samtök rithöfunda sem lofuðu alltaf sjálfkrafa hver annan I blöðunum, skjallhringur skálda. Þá voru þetta ekki orðin lands- samtök, heldur eins konar Frægðarmiðlunarsamvinnufélag Suðurlandsundirlendis. Það breyttist eitthvað við það að þaö kom aðvifandi að norðan hinn bókmenntalegi Bjössi á mjólkur- bilnum og var tekinn með i skrumiö. Og fleiri flutu með.” — Varla eru allir heilagir á vinstri kantinum? „Það getur verið að einhverjir séu vægari i dómum um sam- herja sina og skoðanabræður. myndrænar, hefur málaralist haft mikil áhrif á þig? Thor Vilhiðimsson rlthötundur í HeiyarpOsis- viðtaii ,,Þú ætlast varla til að ég fari I stellingar eins og ég væri kominn til Hjálpræðishersins...? . Varla eru allir heilagir þeim megin. Ég þekki þaö ekki sjálfur, ég er ekkert inni i þvi. Ég álit að gagnrýnandinn eigi að meta vægðarlaust það sem fyrir liggur eftir samvisku sinni og dóm- greind.” Hver skyldi vera að segja lúlkl þeila? — Hvað finnst þér um islenskar bókmenntir I dag? „Hvað ætti ég aö segja? Mér er málið of skylt. Ætli ég sé rétti að- ílinn til aö svara slikri spurningu. Ég legg mitt til meö verkum min- um. Og þegar maður gengur upp i verki sinu, er maður kannski ekki nógu sanngjarn i garð annarra höfunda. Annars kemur svo sem nóg út af bókunum. Ég skemmti mér vel i úótt sem leið, ég var að lesa nýjustu bókina eftir Guðberg Bergsson. Saga af manni, sem fékk flugu I höfuðið, það er mjög fyndin bók og skrambi góð fluga. Og svo er ég nú meÖ hann Tryggva minn Emilsson i takinu. Annars sýnist mér að komin sé hingað þessi skandinaviska tisku- svik viö fólkið, sem þeir kölluðu svo, ef i bókunum bar á hug- myndaflugi, svo ég tali nú ekki um andriki. Vitanlega er nauösynlegt aö hafa aðgengileg upplýsingarit af ýmsu tagi, -fræðslurit og auöskil- inn a'róður og helst að hann smjúgi vel i ef hann er hollur. Ég er með gamla Maó, þegar hann mælti með þvi á sinum tima, að láta hundraö blóma dafna. Fjöl- breytni.” — Teluröu þinar bækur vera andrikar? „Ég er margsekur um að nota imyndunaraflið, væri það bann- aö.” — Nú hefur þaö veriö sagt um bækur þinar, að þaö sé erfitt fyrir venjulegt fólk að lesa þær, ef svo má segja. „Ja hérna, hver skyldi vera að segja fólki þetta og hvers vegna, og hvaö er þetta fræga venjulega fólk? Ég vil heldur að það standi of mikið i bókum minum en of lit- ið. Þvi ekki lesa þær i áföngum ef hentar. Ætli ég láti ekki öðrum eftir að skrifa þannig bækur, að hægt sé að gleypa þær i einum bita og að þær gangi jafnharðan niður af mönnum og þeir séu friir af þeim strax, eða hrökkva ofan i manninn eins og fluga þegar hann er að gá til veðurs.” Ekkerl verður að ðnyvu — Hvað eða hverjir eru það sem hafa haft mest áhrif á þinn rithöf- undaferil? „Heyrðu, biddu andartak”, og hleypur fram i eldhús. „Það er erfitt fyrir mig að meta það, maður gerir sér tæpast grein fyrir þvi sjálfur. Verðum við ekki að kalla út hámenntaöa visinda- menn til að kanna þetta mál. Ekkert verður til af öngvu og eng- inn er alveg einn. Þó hét fyrsta bókin min Maöurinn er alltaf Ég veit ekki hvort það væru frekar aðrir rithöfundar en myndlistarmenn og tónskáld, sem hefðu áhrif á hugsun manns og andleg þróun. Manni þykir a einu timabilinu vænt um ein- hverja sérstaka listamenn, sem maður sækist eftir samneyti viö, eða verk þeirra, og verður fyrir áhrifum af þeim án þess að gera sér grein fyrir þvi iðulega I hverju þau eru fólgin. Svo koma aðrir, sem maður veröur að ein- hverju leyti samferöa á leið sinni til þroska. Sumir fýlgja manni alla ævi. Hvað má ég nefna stór nöfn? Shakespeare, Dostojevski og Beethoven. Segiröur ekki stopp? Ætli það séu ekki margir, sem hafa áhrif á hugsun manns á hverjum degi, setning sem þú heyrir i strætisvagni, andlit sem bregöur fyrir, tillit. Sumt örvar hugsun þina og laöar þig á ný mið. Maður hefur innunnið þessi áhrif og veit kannski allra sist af þvi sjálfur þegar frá liður.” — Það hefur veriö talað um aö þú sért með Faulkner-stæla. „Hvað segirðu, ég hélt aö ég væri bara með mina eigin stæla og þykir vist sumum nóg um, svo ég reyni aö tala þetta sama mál.” — Nú eru bækur þinar mjög „Ég hef mikið yndi af myndlist og það fer ekki hjá þvi, að ég hafi orðið fyrir margvislegum áhrif- um af myndlistýmisskonar.Enég hef aldrei verið rigbundinn við neinar stefnur eða timabil né landsvæði á jörðinni og aðhyllist sist kreddur á þvi sviði fremur en á öðrum sviðum, né sértrúar- brögð. Ég hef ekki siöur áhuga á Italskri renesans list en japönsk- um tréristum eða Paul Klee, eöa nýrri framúrstefnu þvi sem höfðar til min. Með sérDöhuð vínarðrauð í löskunni Ef við tökum samtimalist, var ég að rifja upp um daginn um Svavar Guðnason, hvað hann hafði mikil áhrif með fyrstu abstraktsýningunni hérna. Hann umturnaði öllu. Þetta er vist orðið klassiskt núna, sumir kalla það gamaldags. Þá var hægt að gera fólk öskureitt út af list, það virð- ist ekki hægt lengur, þvi miður — ekki það ég vilji angra fólk. Svavari tókst að breyta heldur betur sjónarhorninu I Reykjavik. Þá var ekkert myndlistarsafn. Hvar var myndlist að sjá? Helst i stofum góðra borgara eða hjá listamanninum sjálfum Og svo á sýningum. Til dæmis Kjarval, svo maður minnist á heimslist. Maöur lá I bókum og var að reyna að kynna sér list. Þaö var ekki fyrr en maður kom til útlanda aö maöur komst á söfn, en maður lagöi sig þá mest eftir þvi gamla, i fyrstu lotu. Svo var ég staddur I Kaup- mannahöfn fyrstu jólin min erlendis. Þá uppgötvaði ég Braque, sem oft var nefndur i sömu andránni og Picasso. Ég var aö rölta um Nýhöfnina og kom i kjallaraskonsu hjá rússneskum gyðingi, sem seldi gamlar bækur og rakst þar á stóra myndabók um Braque. Ég sat siðan allt kvöldið á veitinga- húsi við Kóngsins Nýtorg meö bókina. Það var kalt úti'og trén stóðu lauflaus og svört og gamlar „Éy hélt ðö éy væri Dara

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.