Helgarpósturinn - 07.12.1979, Blaðsíða 25

-he/garpOStUrinrL- Föstudagur 7. desember 1979 25
ST/KLAÐ TjÓLABÓKÁFLÓðJnU
var kominn langleiöina aö böggla saman
háösglósunni, sem sýna átti konuskepn-
unni, svona moldugri, hvar hún stæöi
móts viö hann, þá rann allt i sandinn, þaö
komu i hann ónot, fyndnin breyttist i
hégóma, en svo kallast rykdræsur i
húsum og veröa varla gómaöar, þvi þegar
konan leit upp, haföi hún tvær þykkar
fléttur gular sér til prýöi, álikust Elskandi
konu um sumarnótt annaöhvort eftir
Munch eöa Kjarval, eöa eftir báöa, og nú
fór þennan framandi gest i sveitinni ákaft
aö langa i'kartöflur og hann heilsaöi kon-
unni hæversklega af þvi hvaö hún var lik
mynd eftir Kjarval, og spuröi hvort hann
gæti fengiö keyptan málsverö. „Hvaö ætti
Vva?ÍA',pura,?”sPuröi konan. „Kartöflur,”
Kart-fi ann' ”Með hverju?” spuröi hún.
’’n.a.rí5.._-rn,”' svaraöi hann. Siðan stóö
konan upp og dustaöi af sér moldina og
var þá jafnhreinaf mold og nýupprisin sál
i kirkjugaröi á Deginum mikla. Háriö
glóöi.
Konan bauö honum til stofu en hann
vildi ekki i stofu gá heldur fram i eldhús.
Þar var mikil hviti yfir öllu. Hvitt ljós,
hvitar gardinur.
Hann haföi fundiö ilminn i' garöinum,
einhvern hinn sætasta ilm sem finnst
ævinlega þegar góöar kartöflur kláöa-
lausar eru teknar upp i góöu'veöri,og suö-
an kom nú upp og fór aö ilma og ilma,
hann varö allur aö einni matarlyst, en
ekki á neitt nema kartöflur. Löng var
gangan hans oröin, litils haföi hann neytt,
nú komu kartöflur eins og himnarikis-
farsæld niður i maga hans. Mundu þær ná
aö glæöa það sem glæöa skyldi? Nei, þvi
miöur, hann var orðinn svo barkaður
allur innan af tóbakstjöru, nikótini,
alkóhóli, að ekki var sjón aö sjá ef nokkur
hefði getaö séö. Eiturefnin höföu læst sig I
hverjafrumu, jáþausátuþar. Aö ná þeim
burtu það mundi taka langan tima og
kosta mikiö kartöfluár. Vatnsdrykkju
lika. Vonlaust meö öllu.
Þvi þessi skratti var kominn eins og
skitur i hverja hans likamsfrumu, en þær
eru margir milljarbar samanlagt, og
einna flestar i höföinu, og i hverja af
heilafrumunum, þar sat þessi óþverri,
eins og Utlendur her á islenskri grund, já
eins og keflavikurvallarher, limagtugur,
þolinn og óburtþvoanlegur, nema meö
skelfilegri yfirlegu, og enn skelfilegra
kvalræöi, þvi sé hann tekinn, sá skitur,
verður hola eftir eöa gat, og i þá holu vill
ekki koma neitt nema nokkurskonar efja,
og sárindin ætla að æra mann, þvi engin
fruma þolir að hafa i sér holu, enn verra
að holan fyllist af efju.
Konan gaf honum aö skilnaöi eitt pund
af kartöflum svo hann þyrfti ekki að hátta
svangurnæstakvöldoghún réð honum al-
varlega frá þvi aö fara aö Draugsnesi
(Drangsnes héti bærinn raunar, en ein-
hverjum haföi misheyrst, og siöan hét
staöurinn Draugsnes), sagöi þar mundi
óþjóðalýö úr annarri veröld fyrir aö hitta,
sem mundi gera hann brjálaðan. Þetta
siðasta þótti manninum liklegast, þóttist
finna það á sér.
„En þetta er nú takniark mitt og fyrir-
ætlun, og takmarki sinu og fyrirætlun
hleypur maöur ekki frá svona upp úr
þurru.”
„Þú skalteiga athvarfhjá okkur, mér
og bónda minum, ef draugarnir ætla þig
lifandi að drepa, eða þá kuldinn. Það hef-
ur ekki verið lagt iofninn i þessari bæjar-
skömm i tuttugu ár, held ég, ekki siðan
þessi afgömlu hjón, sem siðast voru að
vafstra þar, liðu burt, enginn veit hvert.”
Að svo mæltu skildu þau og sáust ekki
fyrr en á hans banadægri, á þvi dægri er
manni bregður. (Dauöinn missti af takinu
og náði ekki mannkindinni. En þetta var
banadægur samt.)
Draugsnes var lika stundum kallað Slit-
vindastaöir, þvi þar komu saman vindar
úr ýmsum áttum og flugust á i loftinu
þangaö til ekki var eftir af þeim nema
slitur og þá lognuðust þeir út af. 111 voru
lætin i þeim þegar hæst lét.
Nú kom bærinn i ljós, ef bæ skyldi kalla,
sligaður var hann og snaraöur, mænir-
ásinn söðulbakaður eins og sá á Ana-
naustum, eins og honum heföu riöiö ótal
draugar og bariö fótastokkinn á þekjunni.
En það var fúi sem olli þessari óláns söul-
bökun. Mænirásinn reis ekki undir sjálf-
um sér. Viðbúið aö allt hryndi til grunna.
Þegar Auðnuleysingi kom að þessu
hrörlega húsi var þar ekki hurö fyrir
dyrum, heldur flak, og hvorki hjörur né
hespa, þvi siður læsing. Flakið var marg-
reyrt með seglgarnsspottum, marg-
remmdum rembihnútum. Ekki hafði
Auðnuleysingja auðnast að hafa með sér
hnif, grélan hans gleymdist, og varð hann
þvi að leysa hnútana og greiða úr flækjun-
um. Það ætlaði aldrei að takast, enda þótt
snærin væru farin að fúna svo þau hefði
mátt slita frá, ef fullsterkur maður heföi á
haldið, eða þó ekki væri nema kvensterk-
ur, en af þeim gáfum sem skapari hans
hafði gefin honum, var handaflið einna
verst úti látið. A endanum tókst þetta
samt, eins og allt tekst með einhverju
móti, nema mistakist, og honum tókst að
lyfta flakinu frá. Til þessþurfti hann að
beita meira afli en guð hafði gefið honum
svo hann verkjaði allan, og lá við öngviti.
Þaö gaus á móti honum þefur af rakri
mold og ýmsum hlutum langgleymdum i
sagga, þvi náttúran, sem er siúðrandi viö
að þvo og hreinsa, læknar allt, umber allt,
nema hún taki sig til og útþurrki á einum
degi Hinn mikla mengunarvald, já
náttúran, hún var ekki búin að feygja
snærin nóg svo þau dyttu af og vindar
loftsins næöu að blása inn og hreinsa til og
siðan kæmi gras og hreinsaði enn betur,
siðan félli húsin og eftir yröi grasivaxin
þúst.
Éghef lengi barist viö að fá úr þvi skor-
ið hvaö gestur þessi svaf viö allar þær
nætur frá kartöfluupptekningardögum, til
kaldra vetrardaga, þegar hann flýði.
Undir fúinniskarsúðinni voru rúmstæöi
afgömlu hjónanna, naglföst, fúin, haföi
lekið i þau undan þakinu margan regn-
fullan dag, og ekki i þeim utan leifar af
músabúskap. En vel sá ég hvað mjólkur-
pósturinn haföi skiliö eftir á hlaöinu, man
eftir kassanum frá áfengisversluninni,
lengjunum fimm i pappakassa, þver-
bylgjóttum, mórauöum og svo þessum st-
ðru strigalengjum samanvöföum, sem
genialitetiö átti að birtast á þegar það
kæmi. Annað sá ég ekki. Ekki skyrta til
skiptanna, aukinheldur sokkur. Þetta
hlaut að vera afskaplega gleyminn maö-
ur, eöa svo fullkominn aö hann mundi
aldrei eftirþviaö hannheföi likama, hann
hafði hann aö visu svo á sig kominn sem
áður er sagt, það svo að varla stendur
undir nafni, en margur mun sá sem varla
er skár ástatt um og dekrar þó viö sinn
likama man ekki eftir ööru, gleymir lika
guði.
Þessi maöur mundi allt, vissi allt, nema
af likama sinum, var samt ekki s«o
rænulaus gagnvart honum aö hann
hugsaöi ekki meö þakklæti til konunnar
sem gaf honum kartöflurnar, en þær voru
15 og ætlaði hann aö sjóöa eina á dag
handa sér, hélt það mundi verða sér
nægur foröi til sólarhringsins, auk
drykkjarinsgóða i trékassanum, og fengj-
anna fögru i pappakassanum, og ein-
hverrar vitundartilveru af kexi, sem
mjólkurpósturinn haföi skiliö eftir á
hlaðinu.
Inni stóö kista blámáluð, fatakista
eldgömlu konunnar, rúmgóö aö innan,
fyrirferöarlitil aö utan. Inn i þessa vistar-
veru hluta tróö hann sinni dýrmætstu
eign, lyklunum aö genialitetinu, .þessu
furöuljósi mannsandans. Hvaö skal
manni matur, hvaö sængur föt, viti hann
af þessari glatt lýsandi peru innst inni I
dulardjúpum heilans, já fýrir innan þau
öll?
Hin sama var ásthans til kvenna, andi
óklæddur holdi, himneskar uppljómanir
eins og þegar Þórbergur veröur al-tær-
astur, tryggð, eftirlátssemi, þýöleg tillit
og augnaráö, liprar handatiltektir, glaö-
birta i skapinu alla morgna, ivafin angri
aövisu, en þaöþviliku angri, af himni ætt-
uðu.Enda þýddist þennan mann engin
stúlka, hvorki ung né gömul, fögur né ljót,
nema snöggvast, þær fóru alltaf þegar
hann hélt aö hann heföi þær. En svo var
þetta aöeins ein (hinar aukreitis^og hún
var dauö .
En látum þetta kyrrt liggja. Eftir var
aðeins eitt: aö ná geníalltetinu upp úr
þeirri ólukkans gryfju þar sem þaö haföi
limst fast, og þaö hugöist hann gera meö
kárinum: einveru, myrkri, kulda, svefn-
leysi, hungri, moldarþef, útskúfun, aö
virða fyrir sér æ ofan i æ háöiö, fyrirlitn-
inguna, kersknina, striðnina, sem hann
hafði oröiö að þola af flestum ef ekki
öllum, raöa þessum sýnum á skarsúöina,
álika óhrjálegum og radéringum eftir
Goya, læra þær utan aö, láta þær fylgja
sér i vöku og svefni, finna þvi betur þann
al-heilbrigða mátt, sem i honum hræröist
einkum bak viö dulardjúp inni i heilanum.
Þvi þetta var mikill og merkilegur lækn-
isdómur.
Verra var að fást viö afskiptaleysiö, út-
skúfunina úr þjóöfélaginu, örbirgöina
sem bannaöi honum jafnvel mat og
drykk, nema kalt vatn, húsaskjól nema
laklegt, jafnvel svefn. Þvi hann haföi
oftast íent I litlum húsum vondum, og
fylliraftaraöfremja þarsinn ófagra söng,
haldandi vöku fyrir þessu sénii, sem
enginn vildi kannast viö. En nú skyldi ekki
standa á neinu, og hann lét þab vera sitt
fyrsta verk aö spýta léreftin sin meö
ómáluðum heimsf rægðarverkum á
skarsúðina, á flakið, meira aö segja á
gólfiö. Amorgun skyldi hafist handa.
011 baðstofan var útspýtt oröin, meiru
varö ekki komið fyrir.
Nú kom þreytan. Og syfjan. Og sultur-
inn. Og sigarettuhungriö. Og brennivins-
þorstinn. Og ástmeyjarleysiö, svona há-
stemmt. Og aldrei höfðu hrellingar liöins
tima verið jafn átakanlegar, aldrei
myrkur jafn myrkt, aldrei einvera jafn
einrnanaleg. hvað gerði þetta til ef upp
lykist dyrnar að ljósinu, þvi' sem var tak-
mark lifs hansog skylda og Hið Eina sem
gat gefið þvi tilgang.
greina órafjarlæga stjörnu. Sifellt var
veriö aö smiöa æ stærri sjónauka sem
sviptu hulunni af leyndardómum geims-
ins. Þeir sögöu nákvæmlega fyrir um
hvern tungl- og sólmyrkva og hvenær
næsta halastjarna sæist. Ef ég heföi nú
bara helgað mig námi, en ekki töfra-
brögöum, hugsaöi Jasia niöursokkinn. En
nú er þaö oröiö of seint.
Vagninn ók niöur eftir Alexanders-
breiögötu sem lá samhliða Saxlandsgörö-
unum Jasia dródjúptandann. 1 myrkrinu
virtist garöurinn fullur af dul. örlitlir
glampar flöktu inni i þykkninu. Angan af
grænu laufskrúöinu sló fyrir vit. Jasia
lyfti hanskaklæddri hendi Emiliu aö vör-
um sér og kyssti hana á úlnliöinn. Hann
fann ástsinatilhennar vaknaaftur. Hann
girntist likama hennar. Andlit hennar var
huliö skuggum. Augu hennarskinu eins og
tveir samstæðir gimsteinar glóandi af
gulli og eldi og fyrirheitum næturinnar.
Hann haföi keypt handa henni rós á leiö-
inni I leikhúsiö og nú andaöi frá henni
áfengum ilmi. Hann beygöi sig þangaö til
rósin nam viö nef hans og þaö var eins og
hannværi aö anda aö sér angan alheims-
ins. tlr þvi að annar eins ilmur verbur til
úr moldarhnefa og vatni getur sköpunin
ekki veriö af hinu illa, hugsaði hann sann-
færður meö sjálfum sér. „Ég verö aö
hætta aö brjóta heilann um svona
vitleysu.”
„Hvaö sagðiröu, elskan?”
„Égsagöist elska þig og aö ég gæti ekki
beöiö þangað til þú værir orðin min.”
Hún beið andartak. Hnéö á henni undir
kjólnum snerti hné hans. Eitthvað laust
hann eins og rafmagn gegnum silkiö.
Hannlogaöi af girnd. Það fór sæluhrollur
niöur eftir bakinu á honum.
„Það er jafnvel þungbærara fyrir mig
en þig.” Hún hafði aldrei sagt ,,þú” viö
hann fyrr frá þvi aö þau ky nntust. Hún gat
varla andab orðinu af vörum sér. Hann
heyröi þaö fremur I huganum en meö eyr-
unum.
Þau sátu þarna hljóö og hesturinn
lötraði fet fyrir fet. Ekillinn var siginn
saman I heröunum eins og hann svæfi.
Þaö var eins og þau væru bæöi aö hlusta
eftir lostanum sem lagöi úr hné hennar
yfir i hnéö á honum og aftur til baka.
Likamar þeirra töluöu saman á orölausu
máli sem þeir einir skildu.
„Ég verö aö fá þig!” sagöi annab hnéö
viö hitt. Hann gaf sig óheillavænlegri
þögn á vald eins og þegar hann var aö
dansa á linu. Allt I einu laut hún aö hon-
um. Böröin á stráhattinum hennar mynd-
uöu þak yfirhöföi hans Hún snart eyrað á
honum meö vörunum.
„Mig langar aö eignast meö þér barn,”
hvislaöi hún.
Hann vaföi hana örmum beit hana I
varirnar. Munnur hans svalg, svalg. Hon-
um fannst hann vera hættur aö anda.
Ester hafði talað um barn hvaö eftir
annaö.enárvoruliðinfrá þvi aö hún haföi
minnst á þaö siöast. Magöa haföi llka
alloft viljaö eignast barn, en hann haföi
ekki tekið hana alvarlega. Hann virtist
hafa gleymt þvi frumatriði lifsins. En
Emilia haföi ekki gleymt þvl! Hún var
enn svo ung aö hún gat orðiö þunguö og
borið barn undir belti. Kannski þaö sé
þetta sem kvelur mig undir niöri, hugsaöi
hann. Ég á engan erfingja.
„Já, strák,” sagöi hann.
„Hvenær?”
Og munnar þeirra uröu aö einum á ný.
Þau gleyptu hvort annað i hljóöi á
dýrslegan hátt. Hesturinn nam skyndi-
lega staöar. Ekillinn virtist hrökkva upp
af svefni.
„Hott, hott’!”
Þau stönsuöu fyrir framan húsiö hennar
Emiliu og Jasia hjálpaöi henni niöur úr
vagninum. Hún hringdi ekki bjöllunni
samstundis, heldurstóö þarna hjá honum
á gangstéttinni utan viö hliöiö. Þau sögöu
ekki neitt.
„Jæja þaö eroröiö framoröið.” Og hún
kippti i bjöllustrenginn.
Jasia gat ráöiö þaö af fótatakinu aö þaö
var kona húsvaröarins, en ekki hús-
vöröurinn sjálfur sem kom til þess aö
opna hliöiö. Þaö var dimmt I garöinum.
Emilia fór inn og Jasia smokraöi sér inn á
eftir henni. Hann gerði þaö fimlega og
eins og ekkert væri eölilegra. Jafnvel
Emilia varö þess ekki vör hvaö geröist.
Kona húsvaröarins gekk aftur Inn I klef-
ann sinn. Hann greip I handlegginn á
Emiliu i myrkrinu.
„Hver er þetta?”
„Þaö er ég.”
„Guö minn góöur, hvaö geröirðu?” Og
hún hló og skrikti i myrkrinu yfir ótrú-
legri fimi hans og dirfsku.
Þaustóöu þarnaá hljóöskrafieins og þau
væru aö ráöa ráöum sinum.
„Nei, þaö er ekki rétt,” hvislaöi hún.
„Mig langar bara aö kyssa þig.”
„Hvernig- ætlaröu aö komast inn i hús-
iö? Jadwiga kemur aö opna dyrnar.”
„Ég skal opna þær,” sagöi hann.
Hann fór meö henni upp tröppurnar.
Oðru hverju stönsuöu þau til aö kyssast.
Hann brá upp hendinni fyrir utan dyrnar
og þær lukust upp i sama bili. Það var
dimmt á ganginum. Miönæturfriöistafaöi
frá herbergjunum. Hann gekk inn i dag-
stofuna og dró Emiliu meösér. Hún virtist
ætla aö þráast viö. Þau þjörkuöuum þetta
ihálfum hljóöum. Hann teymdi hana aö
legubekknum og hún lét aö vilja hans eins
og sú sem búin er aö missa allt vald yfir
sjálfri sér.
„Ég vilekki aö viö byrjum á þvi aö lifa
lifinu saman i synd,” hvislaöi hún.
„Nei”.
Hann ætlaöi aö klæöa hana úr og þaö fór
aö braka i silkikjólnum sem byrjaöi aö
skjóta gneistum. Neistarnir sem hann
vissi ab stöfuðu af staöbundnu rafmagni
geröu honum bilt viö. Hún varö sjálf
undrandi. Hún greip um báöa úlnliöina á
honum og kreisti þá af svo miklu afli aö
hann kenndi til.
„Hvernig ætlaröu aö komast burt?”
„Út um gluggann”.
„Hallna getur vaknað.”
„Skyndilega hörfaöi hún aftur á bak og
sagði: „Nei þú veröur aö fara!”
Eitt af bestu verkum Singers
Isaac Bashevis Singer hlaut
Nóbeisverölaunin i bók-
menntum I fyrra. Hann var þá
tiltöluiega lltt þekktur utan
Bandarikjanna og jafnvel innan
þeirra, þvi aö Singer hefur tii
skamms tima einkum átt
hljómgrunn meöal gyöingasam-
félagsins þar I landi. Hann
skrifar á jiddlsku og er þannig
höfunduriítiis málsvæöis istóru
landi, sem þó hefur varla komiö
aö sök hin siöari ár, þvl aö
bækur hans hafa jafnhraöan
veriö þýddar á ensku I heima-
landi hans.
Singer er nú 75 ára aO aldri.
Hann fæddist i Póllandi og ólst
upp i fátækrahverfum Varsjár
en skömmu fyrir innrás þýsku -
herjanna f Pólland 1935 fluttist
hann til Bandarikjanna, þar
sem hann réöst sem blaba-
maöur og dálkahöfundur til
helsta blaös gyöinga i New
York. 1 þaö blaö skrifaöi Singer
margar af smásögum sinum.
Siöan Singer hlaut Nóbels-
verölaunin hafa augu bók-
menntaunnenda um allan heim
veriö aö opnast fyrir verkum
þessa ágæta höfundar, og á
islensku eru aö koma út tvær af
sögum Singers — hjá Almenna
bókafélaginu og Setbergi. Siöar-
nefnda útgáfan gefur út núna
fyrir jólin eina af hinum smærri
sögum Singers — Töframanninn
frá Lublin, sem meöal fróöra
manna um bækur Singers er
talineittaf bestu verkum hans.
Kafli úrþeirribók birtur hér — i
þýöingu Hjartar Pálssonar.