Helgarpósturinn - 07.12.1979, Page 20

Föstudagur 7. desember 1979 _ -helgarpásturinn-
AÐ VERÐA H/SSA
Indriöi G. Þorsteinsson: Ung-
lingsvetur (skáldsaga, 207 bls.).
Útg. Almenna bókafélagiö Rvlk
1979.
Eftir átta ára hlé sendir £ast-
launaöur rithöfundur frá sér
nýja skáldsögu. Rithöfundur
sem einu sinni þótti einhver
efnilegastur penni sem fram
heföi komiö. Rithöfundur sem
hampaö hefur verið meira en
titt er um s.k. borgaralega höf-
unda. Þaöhlýturfleirum en mér
að fara svo aö þeir opni bókina
talsvert spenntir og hefji lestur-
inn. En ég er lika hræddur um
Ólafur Ormsson:
Stútungspungar.
Skáldsaga. 171 bls.
Lystræninginn 1979.
Stútungspungar er fyrsta
skáldsaga ólafs Ormssonar,
sem kunnari er sem einn að-
standenda Lystræningjans.
Sagan greinir frá tveim bræör-
um einkanlega. Þeir alast upp á
Akureyri en fara á manndóms-
árum sömu leið og svo margir
aðrir: flytjast til Reykjavikur.
Þeir eru ólikir i bernsku
bræðurnir. Þaö kemur m.a.
fram á uppvaxtar- og þroskaár-
um í þvi aö annar tekur trú á
félaga Jósep Stalin, hinn á for-
ingja Hitler. En smám saman
kemur i ljós að þessi munur er
ekki ýkja mikill. Allar leiðir
liggja til Rómar og hetjudýrkun
þeirra bræöra vendir lika að
einum punkti.
Þetta er býsna smellin hug-
mynd, og ég held úr henni hefði
getað orðið gott verk — ef. Og
það er þetta ef sem Óiafur
Ormsson á sameiginlegt meö
allt of mörgum rithöfundum
þessarar vertíðar. Bókin er ein-
faldlega ekki nógu vel unnin.
Hún er of orðmörg svo aö heldur
viðvaöal,formiö oflausttil þess
aðúr verði bókmenntaverk sem
ekkert glæsilegt röfl, heldur
staðreyndir um strit, sorgir og
gleði og nokkra baráttu fyrir
mannréttindum. Þvi var það að
Asmundur treysti þessum
manni án hiks eða vafa”.
í þessari lýsingu, bókmennta
sýnist mér vera á ferðinni þri-
ein krafa um raunsæi: Beðið er
um einfaldar persónur einfald-
an söguþráð og einfaldan stil.
Þaö á að segja frá hinu hvers-
dagslega. An þess að gefa mér
tóm og rúm til að rökstyðja það
frekar leyfi ég mér aö fullyrða
að það sé eitthvað i þessa átt
borgaralegs raunsæis sem höf-
maður taki alvarlega. Og svo
kann höfundur sér ekkert hóf.
Fái hann smellna hugmynd er
hún þanin og teygð of lengi eða
þangað til hún hættir að vera
smellin og snýst upp i andstæö-
una.
Þetta er eins og þegar er sagt
ekkert sem ólafi Ormssyni er
sérstakt. Þetta er einfaldlega
helsta einkenni eöa samkenni
fjölmargra bóka. Og þetta er
manni töluvert áhyggjuefni. Ég
veitaðvísuað höfundareiga sér
margháttaöa afsökun. Flestar
erubækur þeirra unnar I naum-
um fristundum eða stolnum
stundum frá skyldustörfum.
Timinn er allt of knappur, næði
ekkert.önnurtegundbóka er aö
visu til — sú sem samin er á rit-
launum annað hvort frá sjóðum
eða forlögum. Munurinn er ekki
svo afskaplega mikill því að
þarna kemur timapressa i stað
timaskortsins. Arangurinn
verður samur.
Gegn þessu er ekkert töfra-
meðal til. Eina ráðið viröist ein-
faldlega að reyna aö lokka höf-
unda til að gera meiri kröfur til
sjálfra sin en annarra, þar á
meðal takmarkalausar listræn-
ar kröfur. An þeirra veröur eng-
in bók að listaverki.
Vinnsluskorturinn verður
þvi að sætta sig við tilveruna og
skemmta sér helst við vanga-
veltur um liðna tið og sögu.
Jón Aðalsteinn Bekkmann er
þýðandi, dálitiö ölkær. Hann
leiðir hugann ósjálfrátt að þýð-
anda sem löngum stundum var
búsettur á Akureyri og hét ekki
alveg óliku nafni. Eftirmyndin
er sýnu hversdagslegri en fyrir-
myndin og ialla staði dauflegri.
Ungu mennirnir tveir, Loftur
Keldhverfingur og Agúst Ás-
mundsson eru lika hversdags-
legir á sinn hátt. Þeir fara i það
minnsta ekki með neitt glæsi-
iegt röfl. Hugsanir þeirra snúast
um kvenfólk, bila og þ.u.l. Höf-
undi er auk þess greinilega mik-
ið i mun að sýna okkur „karl-
mennsku” þeirra beggja. Eink-
ar skýrt kemur það fram i lýs-
ingu Lofts, sem liklega mætti
kallast aðalpersóna sögunnar.
Hann stendur sig alltaf jafn vel
þar sem reynir á karlmennsk-
una, hvort heldur hann er að
berjast á lélegum bíl i ófærðinni
Þaö má segja sögunni til
hróss að hún er byggð á ágætri
hugmynd sem reyndar er mis-
jafnlega vel unnið úrjþó stund-
um þannig að sagan verður
spennandi.
Höfundur notar þá aðferð við
að segja frá að hann dregur
smám saman fram atriöi úr for-
tiðinni eftir þvi sem atburðum
vindur fram og skýra þau þá að
V
finnst mér þvi grátlegri sem
margir ungir höfundar hafa
mikið að segja. Þeim er mikið
niðri fyrir og þeir birta manni
margar snjallar hugmyndir.
Það gildir t.d. um ólaf Orms-
son. Hefði honum tekist að
vinna betur úr sögu bræðranna
held ég hún beri i sér harmsögu
heillar þjóðar. Þaö er sama
hvort leiðin liggur gegnum
menntakerfið til spillingar eða
setuliösbraskið. Og þarna eru
einmitt þær tvær leiðir sem fjöl-
farnastar hafa verið.
Persónulýsingar eru eins og
annað I bókinni of hráar til að
verða minnisstæðar. Þetta staf-
á öxnadalsheiði eða verja sjálft
karlmennskutákn sitt á leigu-
bflastöð bæjarins. Getu sina
sannar hann með þvi að gera
góðri stúlku barn.Það er annars
athyglisvert að hann skuli ætla
að gerast leigubilstjóri. Hann
færað visuekkertnúmer ástöð-
inni, en ártalsins og ágætis
vegna gæti það vel orðiö (19)79.
Kvenlýsingarnar eru li"ka ein-
faldar og einkennast allar af
svipuðum karlmennskuviðhorf-
um og fram koma I karl-lýsing-
um.
Súkonansem oftaster nefnd I
sögunni er nafnlaus. Hún er ein-
faldlega kölluð móðirineða hús-
móðirin eftir atvikum. Hún er
þjónusta karlmannanna, siða-
vönd, skilningsh'til og jagast.
öllu meira fáum við ekki að vita
um hana. — T kjallara hússins
búatvær systur (og ber að taka
fram að þær eru ólikar systrun-
um sem mest koma viö sögu i
Norðan við strið). Þær verða tii-
efni aðskiljanlegra aðdróttana,
en heldur ekki meira. — Ungu
stúlkurnar sem við sögu koma
virðast einkum til tveggja hluta
nytsamlegar: Þær geta unnið
skitverkin i sláturhúsi eða á
öðrum vinnustöðum, og þær
geta þjónað undir karlmenn i
rúmi. Það þykirþeim greinilega
bæði gott og gaman. Að visu
nefnir ein þeirra Jesúm þegar
káfaðerámillifótahenni. Þetta
virðist skapa þeim efnilega
karlmanni Agústi einhverjar
hömlur, en sem betur fer kemur
iljós siðaraðþetta var ekki svo
alvarlega meint. — Sanngirn-
innar vegna verður að taka
fram að ein þessara stúlkna er
öðrum „vandaðri”, enda verður
hún unnusta Lofts. Þó er hún
nokkru leyti það sem um er að
vera hverju sinni. Hinsvegar er
það svo þegar upp er staðið frá
lestri sögunnar að þá eru ennþá
nokkrir veigamiklir spottar
lausir. Það kemur til dæmis
ekki fram hvers vegna aðal-
skúrkurinn I sögunni, séra
Markús, er eins og hann er, né
heldur hvernig tengsl hans og
sýslumannsfjölskyldunnar eru.
Einnig má nefna að ekki er gef-
in skýring á því hversvegna irsk
aðalsmær verður sýslumanns-
frú á Islandi. En þetta hvor-
tveggja eru grundvallarfor-
sendur þess að sagan verður til.
Þess vegna finnst mér sagan
vera meira og minna i lausu
lofti og illa frá gengið lausn
hennar.
Aldarfarslýsing sögunnar
finnst mér ekki góð. Það er I
rauninni ákaflega fátt i sögunni
sem tengir atburðina sérstak-
lega við þann tima sem sagan á
að gerast á. Höfundur notfærir
sér ekki tækifærið sem sögulega
skáldsagan býður uppá að gera
aldarfarið að baksviði atburða
og þess vegna hefðu þessir at-
ekki eins vönduð og sú sem
dyggilegast varði meydóm sinn
I Norðan við strið, þvi þessi læt-
ur fallerast með góða piltinum
(hann reynist þvi ekki alveg
eins góður og Norðmaðurinn i
Norðan við strið).
Efnisþráður sögunnar er ein-
faldur og hversdagslegur — eins
og við á. Á þvi sviði er
Indriði G. enginn klaufi,
enda spinnst allt m jög eðlilega I
þessari sögu. Þó skal gjarna
viðurkennt aö undrun min varð
allstór þegar kom að sögulok-
um. Maður á sannast að segja
von á meiri fjölbreytni hjá
svona frægum höfundi. Eða er
ógerningur að losa sig við sögu-
hetjurnemameðslysförum? Og
má þá ekki hafa meiri fjöl-
breytni i farartækjum? Mátti
t.d. ekki nota bát — nú eða jafn-
vel skagfirskan gæðing?
Einfaldleiki stilsins hefur
löngum þótt meginstyrkur IGÞ.
Hann bregst höfundi sinum
sjaldan I þessari bók. Þó má nú
t.d. lesa þetta á fyrstu texta-
siðu: ,,Mulningskvörnin stóð
fremst i holtinu og bruddi gr jót
án afláts. Til að sjá var hún eins
og klaufhamar rekinn upp til
miðs i' bergið”. Þetta er svo sem
ekkert glæsilegt röfl, en fjanda-
kornið sem ég skil samliking-
una.
Svo sem til að gefa sögusviði
meiri veruleikablæ er Sigurður
heitinn Lúter á Fosshóli látinn
koma tvivegis við sögu, auk
þesssem um hanner rætt. Þetta
er sniðugt. Menn gætu haldið að
þetta væri skemmtileg bók — á
sinn hátt eins og sögurnar af
Lúter voru skemmtilegar.
Kannski fer þeim þó eins og
mér: Þeir verði hissa. HP
burðir svo sem getað gerst hve-
nær sem er fyrir siðustu alda-
mót.
Persónusköpunin i þessari
sögu er flöt. Vondafólkið er vont
og góða fólkið er gott. Akaflega
litið er um að persónur sýni á
sér fleiri en eina hlið og li'tt
vottar fyrir sálfræðilegu innsæi
i persónusköpuninni.
Það versta við þessa sögu er
þó að hún er hálf leiðinleg af-
lestrar. Er það vegna þess að
stillinn á henni er steindauður.
Hvergi örlar á tilþrifum hvort
sem maður hugsar um hnitmið-
un, frumleik, orðhneppni eða
myndmál. Stillinn er fullur af
marklausum útúrdúrum og
óþarfa skýringum auk þess sem
viða eru endurtekningar atriða
sem komin voru skömmu áður.
Stillinn er viöa svo orðmargur
að jaðrar við kjaftavaðal og
málæöi.
Þessi saga er hrein af-
þreyingarsaga sem gerir enga
tilraun til þess að veita okkur
nýja innsýn í fólk eða veruleik-
ann i kringum okkur.
GAst.
ar ekki af hugmyndaleysi held-
ur einfaldlega skorti á úrvinnslu.
Þannig held ég hefði mátt gera
þá alla aö sérdeilis skemmtileg-
um og minnilegum persón-
um Gvend bruggara og syni
hans.
Allt ber þetta að einum
brunni. Olafur Ormsson hefur
margt til að bera að geta orðið
góður höfundur. En hann á lika
margt ólært áður en þvi marki
er náð.
HP
SPENNAND/ FABULA
FRÁ ÁSTRALÍU
Háskólabíó: Siðasta
holskeflan (The Last
Wave) Áströlsk. Árgerð
1977. handrit: Peter Weir
o.ffl. Leikstjóri: Peter
Weir. Aða Ihlutverk:
söguefnið er einfalt: Maður
deyr, menn eru ákærðir fyrir
morðið á honum, lögfræðingur
reynir að sýna fram á sakleysi
þeirra. En þetta alkunna þrill-
erefni fær hér i senn persónu-
lega og þjóðlega meðferð i
höndum Peter Weir, eins heista
Kvikmyndir
eftir Arna Þórarinsson
Richard Chamberlain,
Gulpilil, Olivia Hamnett,
Nandji Warra Amabula.
Hringrás dauða og tortíming-
ar er i miðju þessarar sérkenni-
legu áströlsku myndar. Sjálft
frumkvöðuls hinnar grósku-
miklu áströlsku kvikmynda-
gerðar.
Hinn látni og hinir ákærðu eru
af stofni frumbyggja Astraliu,
f|
Bókmenntir
M: eftlr Helml Pálsson og Gunnlaug Astgelrsson

að fleirum fari sem mér: Þeir
verði hissa.
1 sögunni sem næst fór á und-
an þessari, Noröan við strið,
valdi Indriði sér sögusvið á
Akureyri. lUnglingsvetrier enn
dvalist á sama stað, en nú á sag-
an að gerast fáeinum árum sið-
ar. Eins og nafnið bendir til er
sögutimi einn vetur,og greint er
frá „unglingum” aðallega. Að
visukoma eldri persónur mikið
við sögu.
Á einum stað i bókinni eru
hugsanir Asmundar Jónssonar
m.a. raktar sem hérsegir: ,,....
en hann vissi að Bekkmann
þýddi bækur um fólk sem var
auðskilið hverjum venjulegum
manni. Það voru engin kaffihús
i þeim bókum, engin fin hótel,
undur ætli sér i Unglingsvetri.
Ogmeðþviað hérer á ferð ,,al-
vörurithöfundur” er ómaksins
vert að hyggja að þvi hvernig til
hefur tekist.
Lítum fyrstá persónur sögunn-
ar. Allar aðalpersónur eru karl-
menn. Sýnist reyndar fara vel á
að höfundur haldi sig við sinn
leist þar, þvi tilraunir til að lýsa
kvenfólki leiftra hvorki af skiln-
ingi né hæfileikum til fjöl-
breytni. Skal vikið að þvi siðar.
Fjórir karlar koma mest við
sögu. Ásmundur Jónsson er
hversdagslegur maður og tvi-
mælalaust besta mannlýsingin
á ferðinni þar. Hann hefur flosn-
að upp frá búskap og er nú
verkamaður í steinbrotiá Akur-
eyri. Viðhorf hans markast af
SÖGULEGUR REYFARI
Óskar Ingimarsson:
t gegnum eld og vatn
skáidsaga 224 bis.
örn og örlygur. 1979.
Sögulegar skáldsögur hafa
um langan aldur verið vinsælt
viðfangsefni rithöfunda.
Höfundar reyna þá oftast að
byggja sögur sínar á einhverj-
um þekktum sögulegum veru-
leika sem þeir siðan móta eftir
þörfum söguefnisins sem þeir
eru að fást viö. Eru það ýmist
einstakar persónur, atburðir
eða söguleg timabil og and-
rúmsloft sem höfundar nota
sem efnivið i sögur sinar. Meö
þvi að láta sögur gerast I löngu
liöinni fortiö vinna höfundar
tvennt. Annarsvegar vekja þeir
áhuga lesanda með lýsingu á
forvitnilegum og dularfullum
heimi fyrri alda og hinsvegar er
unnt að sýna ýmis fyrirbæri
mannlegrar breytni frá nýstár-
legum sjónarhóli með því að
bregða fortiðarhjúp yfir at-
buröi.
Fyrsta skáldsaga Öskars
Ingimarssonar, t gegnum eld og
vatn, á að gerast á siðari hluta
sextándu aldar. Sögusviðið er
islensk sveit þar sem sýslu-
mannssetrið Heiðarbrekka og
prestsetriðFell eru möndlar at-
burðarásarinnar. Útmeð firðin-
um er svo kaupstaður með
verslunarhúsum. Atburðarásin
berst siðan úrsveitinni útá hafið
milli Islands og Evrópu þar sem
þýskir kuggar, spænsk freigáta
og danskt verslunarskip koma
við sögu. Af hafinu berst sagan
til N-Irlands þar sem allt logar I
óeirðum eins og venjulega.
Atburðarásin, sem ég ætla
ekki að lýsa frekar, er ákaflega
ævintýraleg og alls ekki byggð á
neinum sögulegum fyrirmynd-
um. Þar fléttast saman mann-
rán, valdastreita bæði á Islandi
og Irlandi, gróðabrall með
smygli og launverslun og siðast
enekki sist ástarsagan af sýslu-
mannsdótturinni og smalanum
hugprúða sem frelsar hana úr
tröllahöndum og fær að launum
prinsessuna og hálft rikið.
EF
mmummmma
m m m u