Helgarpósturinn - 07.12.1979, Qupperneq 15

14
Föstudagur 7. desember 1979
15
Jielgarpástunnn
htalljarpncrh irínn Föstudagur 7. desember 1979
Ættarðu að reyna að brjótast inn i
töfrahringinn?”
konur með hatt og slör og sérbak-
að vinarbrauð i töskunni voru aö
fara i Konunglegaleikhúsið að
horfa á ballet. Ég sat svo lengi
með tveggja bolla kaffikönnu
fyrir framan mig, að þjónustu-
fólkið var farið að gefa mér illt
auga, og náöi miklum áfanga i
kynnum af nútima myndlist. Og
fyrsta veturinn minn i Parls var
ég svo heppinn að sjá yfirlitssýn-
ingu á verkum Paul Klee, sem
siöan hefur veriö mér flestum
myndlistarmönnum kærari.
Maður var þyrstur að sökkva sér i
þetta gamla og þóttist vera búinn
að koma sér upp þó nokkuð
merkilegum viðhorfum af bók-
um. Kannski var Svavarssýning-
in fyrsta verulega ógnunin við
þessi viðhorf, sem maður haföi
haft svo mikið fyrir að koma sér
upp i æskuhrifningu og vongleði
með snöpum úr bókunum.
Já, ef litið er á listina heima
fyrir, ólst maður upp viö hiö
mikla þristirni okkar, Jón
Stefánsson, Ásgrim og Kjarval,
sem oft voru nefndir i sömu
andránni.”
llver arpsi úi r snorra
Sluriuson?
— Geturðu lýst þvi hvernig
bækur þinar verða til?
„Ætlarðu aö reyna að brjótast
inn i töfrahringinn? '
Ég efast um aö aörir hafi gagn
af þvi, þó ég fari að ljóstra upp
einhverju i sambandi við vinnu-
aðferðir minar, þau einkamál.”
— Nú gerist töluverður hluti
,,Fæ ekki séð að það væri öðrum
gagnlegra að ég takmarkaði mig
við þá reynslu, sem ég.hef öðlast
innan islenskrar fiskveiðilög-
sögu.”
bóka þinn a' stöðum sem eru
fremur i útlöndum en á tslandi,
hvers vegna?
„Þaö er ýmist. Ég hef áöur
stungiö upp á þvi að heimurinn
hafi skroppið saman, þó ekki væri
nema aö sömu hættur ógna öllu
mannkyninu. Lifi manna svipar æ
meira saman að svo mörgu leyti.
I minum bókum segirðu. Kannski
er þetta einhver sérstakur heim-
ur með sinu landslagi, sem væri
minn. Minn sagnheimur byggöur
á reynslu, sem ég hef öölast hér
og þar, og ég fæ ekki séö aö þaö
væri öörum gagnlegra aö ég tak-
markaði mig við þá reynslu sem
ég hef öölast innan Islenskrar
fiskveiðilögsögu. Mér finnst mér
hljóti að vera frjálst aö fara á
önnur mið ef mér hentar, og það
gera nú islensku fiskimennirnir
lika. Hver argast út i Snorra
Sturluson þó hann hafi skrifaö um
Noregskonunga I staðinn fyrir að
halda sig heima. Eða menn
skammi Dante þó hann færi i
huganum til helvitis og i
hreinsunareldinn og svo til
himna, i stað þess að halda sig
heima i Flórens.”
— En eru útlöndin ekki ofan á?
„Ætli það. Ég er tslendingur og
skrifa á islensku fyrir islenskt
fólk og minar bækur eru þáttur i
islenskum bókmenntum.
Það verður hver að vinna það
eins og honum hentar og ég vil
gjarna stuðla að þvi að færa and-
legu landamærin út, og vera i
senn tslendingur og skrifa fyrir
mina þjóð, jafnframt þvi að fjalla
um aðstöðu, afstööu og vanda
nutima mannsins, ef ég ætti að
segja þaö á hátiðlegu bókmennta-
máli, sem mér er ekkert sér-
staklega tamt. Það kann að virð-
ast þverstæöa að skrifa minar
bækur eins ogéggeri áislensku en
gera jafnframt ráð fyrir þvi, að
þær skipti máli i evrópskum bók-
menntum. Þá er maður lika
háður góöum þýðendum og það
gengur grátlega seint. Ég vildi að
þær gætu staðist itrustu kröfur,
sem erlendis eru geröar til þess
aö ná máli sem evrópskar bók-
menntir.”
— Hvað er að frétta af þýöing-
um á bókum þinum? ,
„Það stó ö til að Op bjöll-
unnar kæmi út i þýö-
ingu Inge Knutsson, hann þýddi
Mánasigð og er frábær þýðandi
enda skáld sjálfur. Knud öde-
gaard, ágætt skáld norskt og
mörgum tslendingum að góðu
kunnur, hann hefur nýlokið við að
þýöa Fljótt, fljótt sagði fuglinn á
norsku. Hún hefur áður komið út i
Danmörku og Sviþjóð. Gáfaður
Amerikumaður, John O’Kane
sem er fleygur og fær i þrettán
tungumálum, þar á meðal
japönsku, islensku, grisku og
úrdu og hefur þýtt klassiskar bók-
menntir úr persnesku. Hann
þýddi þessa bók mina á ensku án
þess að hafa neinn útgefanda á
bak við sig meðan hann vann
verkið, nú hefur UNESCO borgað
fyrir þá þýðingu og sér um að
koma henni út. Svo er fleira á
döfinni.”
— Nú ertu með tvær bækur á
markaöinum i ár.
„Or þvi sem komið er, er ég
kannski ekki best til þess fallinn
að segja þér margt um þær. Nú
verða þær aö tala sjálfar og
standa fyrir sinu. Þær eru mjög
ólikar. Turnleikhúsið hjá Iöunni
er samfellt skáldverk, nýsmíði.
Faldafeykir á vegum Lystræn-
ingjans er aftur á móti greinasafn
eins og kannski hefur frést, og
það kemur framhald af honum á
næsta ári.”
— Hvað myndirðu gera ef þú
værir aftur orðinn ungur?
„Það sama og ég er að gera
núna. Mér finnst ég vera svo ung-
ur.”
,/Það verður þín Höfuðlausn", segir Thor þegar ég segi
honum frá þeim mikla vanda, sem það stundum getur
verið að smíða formálsorð að viðtaii sem þessu. Ekki
veit ég nú hvort menn missa höfuðið ef illa tekst til, en
hitt veit ég, að betra er ef þar er að finna fleyg orð og
setningar. Eða eins og Thor segir: „Þú ætlast varttil að
ég fari i stellingar."
þótti Paris ennþá sem fyrr með
vissum hætti andleg og listræn
höfuðborg hins vestræna heims.
Ég var kannski sérstaklega næm-
ur fyrir þvi, eftir að hafa verið i
gjöróliku umhverfi i Kina. Maður
kom margtöfraður frá Kin-
verjunum.”
— Hvernig var Kina?
„Þetta var stuttur timi þrjár
vera? Kannski bara tilbúningur
úr þeim formyrkvaða haus, sem
er i blöðunum undir nafninu
Svarthöfði. Þessi maður sér rautt
þegar talið berst aö Svium. Það
er likast þvi, að hann hafi orðiö
fyrir hrekkjum af Svium, þeir
hafa vist ekki kært sig um að lesa
bækurnar sem hann hefur skrif-
að.
krafa að allar bækur ættu aö vera
einfaldar og aðgengilegar
skýrslur. Um tima bar á þvi i
Skandinaviu að áhrifamiklir hug-
myndafræðingar héldu að al-
menningur samanstæði af kján-
um, sem varla skildu nema það
máí, sem sumt fólk notar við
börn, engum til góðs. Þeir létu
sumir I veðri vaka, að þaö væru
meö mína eiqin stæla”
Pölilíkin a láp plani
I tilefni þess að kosningabarátt-
an stendur sem hæst þegar við
tökum Thor tali, og þó viðtaliö
birtist ekki fyrr en að kosningum
loknum, er Thor beðinn um að
láta álit sitt á pólitikinni i ljós.
„Ertu þá að hugsa um
kosningarnar, ætlarðu að fara út i
þá sálma núna, er það ekki of
seint i rassinn gripið, birtist þetta
ekki fyrr en eftir kosningar? Ann-
ars vita þeir sem þekkja mig
hvað ég myndi biðja menn að
kjósa. Reyndar er enginn kostur-
inn algóður.
Mér list bölvanlega á þessa ný-
tisku menn til hægri, sem segjast
vera frjálshyggjumenn, ég held
það sé öfugmæli. Ég kom frá út-
hlutun úr Málfrelsissjóði (en sem
kunnugt er, voru Sigurði A.
MagnUssyni rithöfundi afhentar
rúmlega niu hundruð þúsund
krónur til þess að standa straum
af málskostnaði og sektum vegna
málaferla VL-inga). Þessir svo-
nefndu frjálshyggjumenn eru
sumir að berjast fyrir þvi, að
menn séu ekki ofsóttir fyrir
skoðanir sinar i ýmsum löndum
úti I heimi, og ég er alveg sam-
mála þeimi þvi, ef þetta eru ekki
eintóm látalæti.
En hvernig fer það saman að
heimta málfrelsi handa Havel I
Tékkóslóvakiu og styðja VL-
menn hér heima, sem er frekleg-
asta tilraun sem hér hefur verið
gerð til að skerða málfrelsi gegn-
um dómstóla. Mann grunar að
gjarna vildu sumir hverjir eiga
sina Siberiu til að koma and-
stæðingum sinum þar fyrir, eða
húsbóndavald á Kleppi. Þessi VL-
mál, hefur ekki skotið farið aftur
úr fallbyssunni hjá þeim?
Hverjum skyldi standa nær en
rithöfundum aö verja ritfrelsi?
En hvernig list Thor á kosn-
ingabaráttu flokkanna hefur hann
eitthvaö fylgst með henni?
„Stopult. Maöur kemst þö ekki
hjá þvi aö fylgjast eitthvaö með
þessu i blööum, þó þaö sé helviti
leiöinlegt og, oftast á lágu plani.
Já, og hólmgöngurnar I útvarpi
og atið i sjónvarpi, minar skoöan-
ir eru of mótaðar til aö ég þurfi að
liggja meö eyrað upp við útvarps-
tækiö eða gapandi og gónandi
fyrir framan sjónvarpiö.”
í framhaldi af þessu og þó þaö
fi aldrei verið ætlunin, berst
iiö aö framboösferöum á diskó-
œki og diskótekum almennt, og
Thor segir:
„Ég þekki ekki mikið til i þess-
um glansheimum samkvæmis-
lifsins I Reykjavik.”
— En ferðu sjálfur einhvern
tima á skemmtistaði?
„Ég er nú ekki hagvanur þar.”
Halieiúiajálníngar oq
uppsireymi
1 framhaldi af þessu liggur
beinast við að tala um brennivin
og kannski bóhemlif.
„Þú ætlast varla til að ég fari i
stellingar eins og ég væri kominn
til Hjálpræðishersins til þess að
gera hallelújajátningu á torginu.
Þegar ég var að vaxa upp, var
helsta skemmtunin á sunnudög-
um að hlusta á mandólinspil á
Lækjartorgi og glaðlega söngva
um syndina og vélabrögð and-
skotans og lifsreynslusögur
manna, sem höfðu blótað og gert
hitt og þaðan af verra þegar þeir
voru ungir, áður en Jesú kom
auga á þá og pikkaði þá út úr
fjöldanum til hjálpræðis.
Ég vil ekki mæla með þvi að
menn noti brennivin þegar þeir
ætla að vinna. Ég vil hvorki út-
mála mig sem sannheilagan
mann eða syndasel i þvi efni. Þó
mæli ég með þvi viö þá, sem ætla
að búa til bókmenntir að reyna að
ná a'runni hreinni þegar stórátök
eru framundan. Ég ætla hvorki að
lofa né lasta brennivin. Mig
minnir, aö ekki lakari maður en
sjálfur Jesús segði, að hóflega
drukkið vin gleddi mannsins
hjarta, og Hananú.”
Hér fer Thor I simann.
„Þú varst að tala um vínið. Ég
held að bjórinn sé til að gera
menn sljóa svo hægt sé að gera þá
að soldátum. Brennivinið t ætli
verði ekki aö fara varlega með
það eins og annaö sprengiefni,
sérstaklega i skammdeginu,
þegar draugarnir eru á kreiki.”
Hér segir Thor frá góöum
ameriskum vini sinum rithöfundi
i Róm:
„Hann erfði slatta af peningum
og var að hugsa um hvort hann
ætli að kaupa sér bil. En keypti
sér i staöinn vinékru og gamall
maður fylgdi meö I kaupunum,
sem lagði sál sina i vinræktina.
Hann fékk þúsund lítra árlega af
gullnu vini, sem var tær sannleik-
ur, ég meina vinið Og hann
sagöist geta ferðast miklu meira
heldur en heföi hann keypt bilinn,
með þvi að sitja i stofu sinni með
vinum sinum og svifa á snögg-
sprottnum hugvængjum i upp-
streymi vinsins góða.”
— En bóhemlífið i Paris?
„Þá trúöi maður á innblástur
likt og guðlega opinberun, sem
kæmi af himnum rétt eins og
krossinn yfir Konstantin mikla,
ég trúi enn á innblastur en veit að
oftast þarf maöur að vinna sig
upp i aö veröskulda hann. Maður
stóö á öndinni þegar maður kom
til Parisar i heimsveðrin þar.”
Lfkamsælinyar á loryum
— Hefur Paris haft mikil áhrif á
þig?
„Ja, ég hef stundum sagt að
Paris sé min deigla, Paris var þá
andlegur stefnumótsstaöur fyrir
heiminn. Þangað barst það flest,
sem mestu máli skipti á sviöi
lista. Þar voru endalausar um-
ræöur, ögrun hugsuninni og
örvun.
Ég kom til Parisar i fyrrahaust,
eftir aö hafa verið i Kina. Mér
„1 minum bókum segirðu.
Kannski er þetta einhver sérstak-
ur heimur með sinu landslagi.”
gera likamsæfingar á torgum og
gatnamótum með hægum teygj-
um og sveigjum. Mig dreymir um
aö koma aftur til Kina. Mig lang-
ar til að skyggnast aftur i þennan
töfraheim.”
— Fékkstu það sem kallaö er
kúltúrsjokk, þegar þú komst til
Kina?
„Ætli sé rétt að kalla það
kúltúrsjokk.miklu fremur var
það undursamlegt uppstreymi.
Sjokk, gefur þaö ekki til kynna
áfall? Ég kom glaður og bjart-
sýnn frá Kina.
Það var mjög ólikt þvi þegar ég
fór til Sovétrfkjanna á sinum
tima. 1958. Ég veit ekki hvort ég
fék,k sjokk i Sovétrikjunum, en
manni brá óneitanlega. Ég visa
bara til bókarinnar, sem ég skrif-
aöi um þá ferð, Undir gervi-
tungli.”
Skiaimrinpr skálda
Svo vaðið sé úr einu i annað, þá
er Thor næst spurður hvort hann
áliti að til séu menningarmafiur
hér á landi.
„Menningarmafiur? Ég veit
ekki hvað átt er viö. Það er stund-
um verið að tala um sænsku
mafiuna. Hvað skyldi það nú
vikur, en mér fannst það vera eitt
af stóru ævintýrum mins lifs,
ólikt öllu ööru sem ég hafði áður
lifaö.
Ég er að mörgu leyti afskap-
lega hrifinn af fólkinu. Mér sýnd-
ist það bæði gott og vænt. Það er
undarleg tilfinning að vera einn i
þessu mannhafi þegar liði okkar
var skipt. Mér þótti leika svo
góðir straumar um mig.
Það var vitanlega takmarkað,
sem maður kynntist lifi þessa
fólks á svo skömmþm tima. Hver
dagur var ævintýri frá þvi farið
var á fætur eldsnemma á morgn-
ana og maður sá gamla fólkið
Annars voru einu sinni alltraust
samtök rithöfunda sem lofuðu
alltaf sjálfkrafa hver annan I
blöðunum, skjallhringur skálda.
Þá voru þetta ekki orðin lands-
samtök, heldur eins konar
Frægðarmiðlunarsamvinnufélag
Suðurlandsundirlendis. Það
breyttist eitthvað við það að þaö
kom aðvifandi að norðan hinn
bókmenntalegi Bjössi á mjólkur-
bilnum og var tekinn með i
skrumiö. Og fleiri flutu með.”
— Varla eru allir heilagir á
vinstri kantinum?
„Það getur verið að einhverjir
séu vægari i dómum um sam-
herja sina og skoðanabræður.
myndrænar, hefur málaralist
haft mikil áhrif á þig?
Thor
Vilhiðimsson
rlthötundur í
HeiyarpOsis-
viðtaii
,,Þú ætlast varla til að ég fari I stellingar eins og ég væri kominn til
Hjálpræðishersins...? .
Varla eru allir heilagir þeim
megin. Ég þekki þaö ekki sjálfur,
ég er ekkert inni i þvi. Ég álit að
gagnrýnandinn eigi að meta
vægðarlaust það sem fyrir liggur
eftir samvisku sinni og dóm-
greind.”
Hver skyldi vera að
segja lúlkl þeila?
— Hvað finnst þér um islenskar
bókmenntir I dag?
„Hvað ætti ég aö segja? Mér er
málið of skylt. Ætli ég sé rétti að-
ílinn til aö svara slikri spurningu.
Ég legg mitt til meö verkum min-
um. Og þegar maður gengur upp i
verki sinu, er maður kannski ekki
nógu sanngjarn i garð annarra
höfunda. Annars kemur svo sem
nóg út af bókunum. Ég skemmti
mér vel i úótt sem leið, ég var að
lesa nýjustu bókina eftir Guðberg
Bergsson. Saga af manni, sem
fékk flugu I höfuðið, það er mjög
fyndin bók og skrambi góð fluga.
Og svo er ég nú meÖ hann
Tryggva minn Emilsson i takinu.
Annars sýnist mér að komin sé
hingað þessi skandinaviska tisku-
svik viö fólkið, sem þeir kölluðu
svo, ef i bókunum bar á hug-
myndaflugi, svo ég tali nú ekki
um andriki.
Vitanlega er nauösynlegt aö
hafa aðgengileg upplýsingarit af
ýmsu tagi, -fræðslurit og auöskil-
inn a'róður og helst að hann
smjúgi vel i ef hann er hollur. Ég
er með gamla Maó, þegar hann
mælti með þvi á sinum tima, að
láta hundraö blóma dafna. Fjöl-
breytni.”
— Teluröu þinar bækur vera
andrikar?
„Ég er margsekur um að nota
imyndunaraflið, væri það bann-
aö.”
— Nú hefur þaö veriö sagt um
bækur þinar, að þaö sé erfitt fyrir
venjulegt fólk að lesa þær, ef svo
má segja.
„Ja hérna, hver skyldi vera að
segja fólki þetta og hvers vegna,
og hvaö er þetta fræga venjulega
fólk? Ég vil heldur að það standi
of mikið i bókum minum en of lit-
ið. Þvi ekki lesa þær i áföngum ef
hentar. Ætli ég láti ekki öðrum
eftir að skrifa þannig bækur, að
hægt sé að gleypa þær i einum
bita og að þær gangi jafnharðan
niður af mönnum og þeir séu friir
af þeim strax, eða hrökkva ofan i
manninn eins og fluga þegar hann
er að gá til veðurs.”
Ekkerl verður að ðnyvu
— Hvað eða hverjir eru það sem
hafa haft mest áhrif á þinn rithöf-
undaferil?
„Heyrðu, biddu andartak”, og
hleypur fram i eldhús.
„Það er erfitt fyrir mig að meta
það, maður gerir sér tæpast grein
fyrir þvi sjálfur. Verðum við ekki
að kalla út hámenntaöa visinda-
menn til að kanna þetta mál.
Ekkert verður til af öngvu og eng-
inn er alveg einn. Þó hét fyrsta
bókin min Maöurinn er alltaf
Ég veit ekki hvort það væru
frekar aðrir rithöfundar en
myndlistarmenn og tónskáld,
sem hefðu áhrif á hugsun manns
og andleg þróun. Manni þykir a
einu timabilinu vænt um ein-
hverja sérstaka listamenn, sem
maður sækist eftir samneyti viö,
eða verk þeirra, og verður fyrir
áhrifum af þeim án þess að gera
sér grein fyrir þvi iðulega I
hverju þau eru fólgin. Svo koma
aðrir, sem maður veröur að ein-
hverju leyti samferöa á leið sinni
til þroska. Sumir fýlgja manni
alla ævi. Hvað má ég nefna stór
nöfn? Shakespeare, Dostojevski
og Beethoven. Segiröur ekki
stopp?
Ætli það séu ekki margir, sem
hafa áhrif á hugsun manns á
hverjum degi, setning sem þú
heyrir i strætisvagni, andlit sem
bregöur fyrir, tillit. Sumt örvar
hugsun þina og laöar þig á ný
mið. Maður hefur innunnið þessi
áhrif og veit kannski allra sist af
þvi sjálfur þegar frá liður.”
— Það hefur veriö talað um aö
þú sért með Faulkner-stæla.
„Hvað segirðu, ég hélt aö ég
væri bara með mina eigin stæla
og þykir vist sumum nóg um, svo
ég reyni aö tala þetta sama
mál.”
— Nú eru bækur þinar mjög
„Ég hef mikið yndi af myndlist
og það fer ekki hjá þvi, að ég hafi
orðið fyrir margvislegum áhrif-
um af myndlistýmisskonar.Enég
hef aldrei verið rigbundinn við
neinar stefnur eða timabil né
landsvæði á jörðinni og aðhyllist
sist kreddur á þvi sviði fremur en
á öðrum sviðum, né sértrúar-
brögð. Ég hef ekki siöur áhuga á
Italskri renesans list en japönsk-
um tréristum eða Paul Klee, eöa
nýrri framúrstefnu þvi sem
höfðar til min.
Með sérDöhuð vínarðrauð
í löskunni
Ef við tökum samtimalist, var
ég að rifja upp um daginn um
Svavar Guðnason, hvað hann
hafði mikil áhrif með fyrstu
abstraktsýningunni hérna. Hann
umturnaði öllu. Þetta er vist orðið
klassiskt núna, sumir kalla það
gamaldags. Þá var hægt að gera
fólk öskureitt út af list, það virð-
ist ekki hægt lengur, þvi miður —
ekki það ég vilji angra fólk.
Svavari tókst að breyta heldur
betur sjónarhorninu I Reykjavik.
Þá var ekkert myndlistarsafn.
Hvar var myndlist að sjá? Helst i
stofum góðra borgara eða hjá
listamanninum sjálfum Og svo á
sýningum. Til dæmis Kjarval, svo
maður minnist á heimslist.
Maöur lá I bókum og var að
reyna að kynna sér list. Þaö var
ekki fyrr en maður kom til
útlanda aö maöur komst á söfn,
en maður lagöi sig þá mest eftir
þvi gamla, i fyrstu lotu.
Svo var ég staddur I Kaup-
mannahöfn fyrstu jólin min
erlendis. Þá uppgötvaði ég
Braque, sem oft var nefndur i
sömu andránni og Picasso. Ég
var aö rölta um Nýhöfnina og
kom i kjallaraskonsu hjá
rússneskum gyðingi, sem seldi
gamlar bækur og rakst þar á
stóra myndabók um Braque. Ég
sat siðan allt kvöldið á veitinga-
húsi við Kóngsins Nýtorg meö
bókina. Það var kalt úti'og trén
stóðu lauflaus og svört og gamlar
„Éy hélt ðö éy væri Dara