Helgarpósturinn - 28.03.1980, Side 4

4
Föstudagur 28. mars 1980 helgarpósturinrL
NAFN: Höröur Ólafsson STAÐA: Hæstaréttardómari FÆDDUR: 12. september 1921
HEIMILI: Mávahlið 30 HEIMILISHAGIR: Eiginkona Erla Bjarnadóttir og eiga þau þrjú börn
BIFREIÐ: Peugeot 504 árg. '72 ÁHUGAMÁL: Mannréttindi
„Er í baráttu við klíkuna!”
Umræftan um frjálst útvarp og sjónvarp er ekki ný af nálinni. Um þau mál hefur veriö deilt mikiö og
iengi. Fyrir skömmu steig hins vegar lögfræöingur fram á sjónarsviöiö og kraföist frjáls útvarps og
sjónvarpsá grundvelli stjórnarskrárinnar. Sagöi aö málfrelsiog skoöanafrelsi væri fótum troöiö á meö-
an ölium væri ekki frjálst aö reka sina fjölmiöla. Hótar þessi sami maöur málarekstri gegn forsætisraö-
herra ef hann fær ekki aö reka sitt útvarp og sjónvarp.
Þessi sami maöur berst einnig gegn misvægi atkvæöa f kosningum hér á landi og telur aö meö þeim
kosningalögum sem hér eru, sé veriö aö brjóta á landsmönnum almenn mannréttindi.
Þessi maöur er Höröur Óiafsson hæstaréttardómari, sem m.a. var lögmaöur hvalfriöunga hér s.i.
sumar. Hann iyfirheyrslu víövíkjandi þeim málum sem nefnd voru hér aö ofan.
Hvers vegna ertu aö fara af
staö meö þessa krossferö fyrir
mannréttindum? Er eitthvaö
litiö aö gera hjá þér i lögfræöi-
bransanum?
„Nei, nei, nóg aö gera þar.
Hins vegar blöskrar mér
ástandiö hér í þessu landi.”
Er ástandiö eitthvaö verra f
dag, en áöur?
„Mér finnst aö þjtíöfélagi okk-
ar hafi hrakaö mjög og skýring-
in á þvi er sú geysilega velmeg-
un sem viö höfum biiiö viö. Og
viö þaö hefur siöferöinu hrak-
aö.”
Nú taiar þd um siöferöi, en
barátta þfn byggir á mannrétt-
indahugsjóninni. Hver eru
tengslin þarna á miiii?
„Eg á viö þaö, aö allir veröi
aö hafa einhver boöorö til aö
fara eftir. Þaöerenginn maöur
fæddur fullkominn. Allir veröa
aö styöjast viö einhverjar leið-
beiningar, eitthvaö leiöarljós.
Af þessum sökum reyna allar
þjóöir aö bUa sér til góöar
stjórnarskrár — boöorö til aö
fylgja.”
Og þii átt viö aö okkar
stjórnarskrá sé gölluö eöa þá aö
ekki sé eftir henni fariö?
„Mér finnst hörmulegt til þess
aö vita, aö Jón forseti Sigurös-
son skuli I áratugi hafa barist
fyrir göfugri íslenskri stjórnar-
skrá, þegar sU stjtímarskrá sem
viö bUum viö er eins meingölluö
ograun ber vitni. Ariö 1874 þeg-
ar viö íslendingar fengum okk-
ar fyrstu stjómarskrá, þá var
Jón ekki ánægöur og sagöi þá
stjórnarskrá aöeins grunn til aö
byggja á og hana þyrfti aö
endurbæta. SU stjórnarskrá hef-
ur veriö endurskoöuö og henni
veriöbreytt en þrátt fyrir þaö er
stórnarskráin okkar í dag, frá
1874— frá danska konungsveld-
inu. Viö höfum veriö aö buröast
meö þá stjórnarskrá allar götur
siöan.”
Viltu sem sé gera stórfelldan
uppskurö á stjórnarskránni?
„Þaö er alveg nauösynlegt aö
breyta þessari stjórnarskrá frá
1874, sem hefur veriö endur-
Skoöuö 1918, 1944 og 1959. Mjög
litilvægar breytingar hafa veriö
geröar á stjtírnarskránni frá
1918, nema helst áriö 1959, þegar
reynt var aö jafna kosningar-
réttinn, en tókst þá alls ekki.
Þetta viöurkenndu flestir fáum
árum siöar, en ekkert áþreifan-
legtgeröisti málinu fyrr en 1972
þegar stjórnarskrámefiid var
kjörinn. En árangurinn af starfi
þeirrar nefndar hefur ekki sýnt
sig — nefndin hefur ekkert gert.
Þaö var skipt um nefndarmenn
áriö 1978, en litiö viröist hafa
mjakast þrátt fyrir þaö. Fyrr-
um nefndarformaöur sagöi eitt
sinn viö mig, aö þaö sýndist
ekkert vera hægt aö gera I þess-
um málum, þar sem vilja Al-
þingis skorti algerlega. Og þeg-
ar öllu er á botninn hvolft, þá er
ljóst aö enginn stjórnarskár-
breyting veröur gerö án atbeina
Alþingis.”
§vo viö glöggvum þfn baráttu-
mal. Þií berst fyrir sem jöfnust-
um kosningarétti. Teluröu aö
stjórnarskráin í þvi sambandi
hljóöi upp á hreint og klárt
mannréttindabrot?
„Hvaö heldur þil?
,,Af hverju er þetta mannrétt-
indabrot ogef svo er, telur þú aö
þingmenn séu meö samþykkt
slikrar stjtíraarskrár meö vilja
aö brjtíta á rétti manna?
„Nei, ég held aö þeim hafi
ekki gengiö þaö til I upphafi.
Þetta getur veriö ansi flókiö
dæmi, aö finna út réttar aöferöir
sem tryggi jafnt vægi allra at-
kvæöa. 1 Bandarikjunum hafa
þeir þetta þannig aö i öldungar-
deildinni hafa öll fylkin 2 full-
triia, burtséö frá ibúafjölda
fylkjanna. 1 fulltrúadeildinni
hins vegar er leitast viö aö
byggja á réttu hlutfalli þing-
manna miöaö viö ibúafjölda.
Þannig eru 43 þingmenn i
fulltrúadeildinni frá Kaliforniu,
sem telur 20 milljónir ibúa, á
meöan aöeins 1 þingmaöur frá
Alaska en þar búa aöeins 300
þúsund Ibúar.”
Er þaö ekki flestra ósk aö leit-
ast veröi viö aö jafna meö ein-
hverjum hætti misvægi atkvæöa
hér á landi? Nú hefur stjórnar-
skrárnefndin eins og þú segir
unniö aö málinu f 8 ár, en lftiö
gengiö. Hver er þfn tillaga f
málinu? Hefur þú einhverjar
tillögur til úrbóta eöa ertu aö-
eins aö kvarta og kveina yfir
þessu eins og svo margir áöur?
„Ég vil aö þaö veröi leitast viö
af fremsta megni aö jafnmörg
atkvæöi standi aö baki hverjum
einstökum þingmanni og mun
leggja mitt aö mörkum til aö
sliku markmiöi veröi náö.”
En hvernig ætlar þú aö leysa
þennan vanda?
„Ég ætla mér ekki aö leysa
hann nema ég fái umboö dl
sliks, en vitaskuld er endur-
skoöun stjórnarskrár ekkert
einkamál 9 manna stjórnar-
skrárnefndar. Þaö viröast þó
nefndarmenn álita, þvi þeir
hafa fariö meö þessa endur-
skoöun eins og eitthvert laumu-
spil. Segja engum frá hvaö þeir
eruaögera.Númer eitti máliaf
þessu tagier aö leggja fram til-
lögur og fá fram opnar umræö-
ur. Fólkiö i landinu á aö fá aö
leggja orö i belg og segja hug
sinn meðan endurskoðun sem
þessi á sér staö.”
Þú segist tilbúinn aö reyna aö
leysa þetta mál ef þú fengirum-
boö til sliks. En ertu meö f
handraöanum ákveðnar tillögur
til úrbtíta?
„Nei.”
Hvers vegna ertu þá aö fara
af staö meö þessa krossferð?
Hvers vegna ertu þá aö siá þig
til riddara sem verndara mann-
réttinda, ef þú getur ekki lagt
fram neinar raunhæfar tillögur
til úrbóta?
„Attu viö aö mönnum sé
óheimilt aö kvarta nema þeir
hafi I vasanum ákveönar
„patentlausnir”?
En er þaö sama uppi á ten-
ingnum varöandi baráttu þina
fyrir frjáisu útvarpi og sjón-
varpi? Ertu þar aöeins aö
kvarta án þess aö bjtíöa upp á
neitt annaö og betra?
„Ég hef miklu betra fram aö
færa i þvi máli, en þaö ástand
sem nú rikir i þessum málefn-
um. Þaö rfkir ekki mál- og skoö-
anafrelsi I landinu á meöan rik-
iö hefur einkarétt á útvarps og
sjónvarpsrekstri. ’ ’
En er ekki rikisútvarpiö fjöl-
miðill þjööarinnar sem stendur
öilum opiö?
„Mér finnst oröiö rikisfjöl-
miöill, algjör þversögn I nútima
lýöræöisþjóöfélagi, sér i lagi ef
þaöfylgir aö þessi rikisfjölmiöl-
arhafi einkarétt á aðútvarpa og
sjónvarpa”'
Viltu þar meö meina, aö hér á
iandi séu skoöanir manna og
vilji tii aö tjá hugsanir sinar
heftar I fjötra? Er rikisvaldið
ekki tæki fólksins?
„Rikiö ætti aö vera umboös-
maöur fólksins og æskilegast
væri aö þaö sinnti þörfum þess
— en sú er þó ekki raunin.”
En veistu hvaö þú ert aö kalla
yfir landslýö þegar þú krefst
frjáis útvarps og sjónvarps?
„Ég hitti einu sinni tvo unga
menn erlendis og viö tókum tal
saman um ástandið heima á Is-
landi.
Ég varpaöi fram þeirri spurn-
igu, hvort ekki væri bara rétt aö
gefa þetta allt frjálst — t.d.
verðlag útvarps og sjónvarps.
Ekki leist þeim piltunum vel á
þessa hugmynd mina og töldu
hana út ihött. Mér kom þá I hug,
dæmiö um fuglinn i búrinu. Þeg-
ar búriö er opnaö, þá vill fuglinn
ekki út. Þorir ekki út I veröldina
til aö reyna nýja hluti.”
Þú talar um nauösyn þess að
fólk fái aö tjá hug sinn. Er þaö
fólkiö I landinu sem fær aukin
tækifæri i þá átt, ef sjónvarps -
og útvarpsrekstur yröi gefinn
frjáls? Myndi sllkt ekki frekar
skapa aukin ártíöurstækifæri fá-
einna útvaidra — þeirra sem
peningana hafa?
„Eru blööin fjölmiölar fólks-
ins eöa þeirra sem peningana
hafa? Af hverju skyldu gilda
aörar forsendur varöandi blööin
en aftur útvarp og sjónvarp? En
ef þaö á sífelltaö klifa á þessum
röksemdum aö hitt og annað
myndi bæta aöstööu hinna riku,
þá væriekkihægt aö gera neitt á
-Islandi. Ollum er frjálst aö gera
út skip en til þess þarf peninga.
A þá aö banna útgerö? Ef þú
ætlar aö fara eftir þessu sjónar-
miði, þá geturðu lagt upp laup-
ana og hætt aö lifa.”
Nú eru þó settir upp ýmis kon-
ar varnargaröar fyrir þá þjtíö-
félagsþegna sem minna mega
sin, til aö sporna gegn óhófs-
áhrifum peningamanna. Þú vilt
hins vegar frelsi og aftur frelsi.
Ertu ef til vill anarkisti eöa
kannski rammur kapftalisti,
sem vilt freisi til aukins gróöa
„bissnessmanna”?
„Nei, ég er ekki anarkisti. Ég
er Ihaldssamur sósialdemókrat.
Ég vil aö þaö sé metiö vel og
gaumgæfilega fyrir hvaöa
garöa er þörf aö giröa. Ég tel
fjarstæöu aö giröa fyrir sjálf-
sögö mannréttindi eins og þau
aöhver og einn eigi þess kost aö
reka eigin sjónvarps — eöa út-
varpsstöö.”
Þú hefur fariö fram á þaö aö
fá aö reka eigin útvarps- og
sjónvarpsstöö og segist fara f
mál viö forsætisráöherra, ef
slikt nær ekki fram aö ganga?
Telur þú þig lögfróöari en lög-
fræöiprófessorinn og forsætis-
ráðherrann, Gunnar Thorodd-
sen? Og á hvaöa lögfræöilegum
grundvelli munt þú höföa mál-
iö?
„Ég ætla aö höföa mál á þeirri
forsendu aö meö lögum um
einkarétt rlkis á útvarpi og
sjónvarpi, hafi ég veriö sviptur
réttindum sem ég ætti aö hafa
samkvæmt stjórnarskrá. Og
þótt Gunnar Thcroddsen sé lög-
fróöari ég ég, þá tel ég aö próf-
mál sem þetta geti leitt ýmsa
fróðlega hluti I ljös.”
Helduröu aö þú vinnir þetta
mál? Eru lögin þín megin aö
þlnu mati? Er þaö þin sannfær-
ing eöa væri slikur málarekstur
einhvers konar auglýsinga-
brella fyrir sjálfan þig?
„Stjórnarskráiner min megin
meö tilvisan til málfrelsis og
skoðanafrelsis.”
Attu þá viö aö Alþingi — lög-
gjafinn sjálfur meö alla lög-
fræöingana innanborös hafi sett
ólögieg Iög — lög sem stangist á
viö stjórnarskrána?
„Fyrstu lögin um útvarp vom
sett 1930. Ég held aö þingmenn
hafi af umhyggju fyrir hinu nýja
bami —útvarpinu — gengiö
heldur langt i aö vernda ný-
græöinginn, lengra en stjórnar-
skráin leyfir. Sem þýöir eins og
þú segir, ólögleg lög.”
Litur þú á þig sem umboös-
mann fólksins í baráttu viö kerf-
iö?
„Ég vil ekki nota orðið kerfiö.
Þaö er eitthvaö sem er dautt og
þaö er erfitt aö berjast viö
dauöa hluti. Hins vegar er ég i
baráttu viö klikuna.”
Þaö skyldi þó aldrei vera aö
þessi skyndistíkn þln gegn klik-
unni væri vegna áhuga þins á
þvi aö komast inn i þessa kllku
siöar? Ertu aö minna á þig ef
prófkjörstimar færu i hönd fyrr
en siöar?
„Þvert á móti held ég aö þaö
sé ágætt, aö hafa mann sem
stendur utan klikunnar og laus
undan þeirri samtryggingu sem
þar rikir.”
Margir hafa sagt setningar
svipaöar þessum og viljaö vera
aö berjast viö klikuna og kerfiö
en sföan verið komnir i framboö
og á þing — I klfkuna þina — fyrr
en varir. 1 hreinskilni sagt er
þetta auglýsingaherferö aö
þinni hálfu fyrir komandi prtíf-
kjörsbaráttu?
„Ég veit ,nú ekki til þess að
prófkjör séu framundan, þótt ég
leyni þvi ekki aö ég vona aö sú
rikisstjórn sem nú situr setji Is-
landsmet i skammlifi.”
Nú varst þú lögfræðingur
Greenpeace -manna s.l. sumar
i þeim erjum sem þá áttu sér
staö. Sú barátta ykkar gekk
ekki vel. Veröur niöurstaöan sú
sama I þessum baráttumálum
þinum? Em þetta baráttumái,
sem eru dæmd tilaö mistakast?
Ertu „born loser”?
„Þekkiröu konuna mina?
Vitaskuld tek ég ekki aö mér
mál sem ég tel fyrirfram von-
laus og dæmd til aö mistakast.
Ef ég fer i mál viö forsætisráö-
herra þá fer ég til aö sigra.”
eftir Guðmund Árna Stefánsson